Lubartów

miasto i gmina miejska w województwie lubelskim

Lubartów – miasto w województwie lubelskim, siedziba powiatu lubartowskiego oraz gminy wiejskiej Lubartów, położone nad rzeką Wieprz.

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Lubartów
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości noszące tę nazwę.
Lubartów
— miasto i gmina —
Ilustracja
Pałac Sanguszków.
Herb
Herb
Państwo  Polska
Województwo  lubelskie
Powiat lubartowski
Prawa miejskie 1543[1]
Burmistrz Krzysztof Mariusz Paśnik[1]
Powierzchnia 13,91[1] km²
Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość
21 828[2]
1569,2 os./km²
Strefa numeracyjna 81
Kod pocztowy 21-100
Tablice rejestracyjne LLB[1]
Położenie na mapie powiatu lubartowskiego
Mapa lokalizacyjna powiatu lubartowskiego
Lubartów
Lubartów
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Lubartów
Lubartów
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa lokalizacyjna województwa lubelskiego
Lubartów
Lubartów
Ziemia51°27′44″N 22°36′31″E/51,462222 22,608611
TERC (TERYT) 0608011
SIMC 0956313
Urząd miejski
ul. Jana Pawła II 12
21-100 Lubartów
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej, która leży w pasie Nizin Środkowopolskich[3]. Lubartów leży w historycznej Małopolsce, w ziemi lubelskiej[4]. Nazwa miasta pochodzi z przekształcenia nazwy Lewartów[5]. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Lubartów liczył 21 828 mieszkańców[2]. W pobliżu Lubartowa znajduje się Kozłowiecki Park Krajobrazowy[6].

W mieście zlokalizowane są zakłady przemysłu: spożywczego, materiałów budowlanych, odzieżowego, tworzyw sztucznych, meblarskiego i zakłady drukarskie.

W Lubartowie odbywają się co roku różne imprezy: Piknik Motocyklowy[7], Dni Lubartowa[8], Biesiada Czerwcowa, Kapucynalia[9], Święto Roweru[10], Annowanie[11], Rock Alert Festiwal[12].

PołożenieEdytuj

Miasto znajduje się we wschodniej Polsce. Położone jest 26 km[13] na północ od Lublina. Lubartów leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej.

Według danych z 31 grudnia 2017 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,91 km²[14]. Miasto stanowi 1,08% powierzchni powiatu.

W odległości 22 km na wschód od miejscowości przebiegał średniowieczny Szlak Jagielloński[15].

HistoriaEdytuj

Osobny artykuł: Lubartów Nowy Rynek.
 
Włościanie spod Lubartowa w regionalnych strojach ludowych z książki Oskara Kolberga.

29 maja 1543 Zygmunt I Stary zezwolił Piotrowi Firlejowi na założenie miasta na gruncie wsi Szczekarkowa i Łucki[16], nazwanego od herbu Firlejów – Lewart, Lewartowem. Prywatne miasto szlacheckie Lewartów położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim[17]. W 1739 roku należał wraz z folwarkiem do klucza Lubartów Lubomirskich[18]. W pobliżu Lewartowa stykały się granice Lubelszczyzny z Polesiem (ziemią brzeską) i Rusią Czerwoną (ziemią chełmską)[19].

Za rządów Mikołaja, syna Piotra – kalwina i wodza innowierców małopolskich[20] sprowadzono wysoko wykwalifikowanych rzemieślników z Francji, Niemiec i Holandii, jak również hodowców bydła, którzy znacząco przyczynili się do rozwoju miasta. Pod koniec XVI w. Lewartów był ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Założone w mieście przez Mikołaja Kazimierskiego gimnazjum ariańskie zasłynęło w całej Rzeczypospolitej. Jego rektorem był Wojciech z Kalisza[21]. W 1580 odbył się synod braci polskich[22].

Później miasto wielokrotnie zmieniało właścicieli. Na początku XVIII w. byli nimi Sanguszkowie, którzy przyczynili się do dalszego rozwoju miasta: przebudowali pałac, wybudowali dwa barokowe kościoły oraz kilka kamienic. Na prośbę Pawła Karola Sanguszki (rzekomo protoplastą jego rodu miał być Lubart, syn wielkiego księcia litewskiego – Giedymina) August III, przywilejem z 22 listopada 1744 wydał zgodę na zmianę nazwy miasta na Lubartów (nazwa używana jest do dzisiaj), nadał herb oraz odnowił prawa miejskie.

Gmina żydowska była już zorganizowana w XVI w. Posiadała dwa cmentarze (stary i nowy). W 1819 utworzono nowy kirkut, który ostatnio uporządkowano, a z pozostałych macew utworzono lapidarium. Z nagrobków można wywnioskować, iż gmina żydowska była zamożna. Drugi cmentarz pochodzącego z XVII w. nie zachował się.

Okres zaborówEdytuj

Po rozbiorach Polski Lubartów znalazł się pod zaborem austriackim, a od 1815 pod zaborem rosyjskim. W okresie powstania listopadowego w 1831 roku niedaleko Lubartowa miała miejsce bitwa. W okresie powstania styczniowego w 1863 roku niedaleko Lubartowa również została stoczona bitwa.

W XIX wieku kilkakrotnie wybuchały pożary (1831, 1838 i 1846). Dopiero w 1866 miasto uzyskało status miasta powiatowego. W 1912 działało tutaj siedem zakładów przemysłowych (cztery olejarnie, dwa młyny oraz browar). Wartość ich produkcji wynosiła ponad 65 tysięcy rubli.

Okres II RPEdytuj

W 1922 r. w mieście rozpoczęła działalność huta szkła[23].

II wojna światowaEdytuj

W 1939 Żydzi stanowili ponad 50% ludności Lubartowa. W 1942 żydowskich mieszkańców miasta wywieziono do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze.

1 września 1943 oddział Gwardii Ludowej (dowódca - Ryszard Postowicz „Murzyn”) przeprowadził akcję likwidacyjną Konstantego Burki – dyrektora szpitala w Lubartowie, który współpracował z Gestapo[24]. W lipcu 1944 miasto zostało wyzwolone przez żołnierzy Armii Krajowej[25].

W wyparciu wojsk niemieckich, w 1944 formowała się tu 4 Brygada Saperów 2 Armii Wojska Polskiego (upamiętniała to tablica na ul. Poprzecznej)[26].

Okres powojennyEdytuj

W Lubartowie działał do lat 90. XX w. oddział Zakładów Radiowych im. M. Kasprzaka w Warszawie, później Zakłady Wytwórcze Magnetofonów „Unitra-Lubartów”, znany z takich wyrobów jak RP-701, Wilga, Finezja, Condor.

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do ówczesnego województwa lubelskiego.

Zabytki LubartowaEdytuj

Pałac SanguszkówEdytuj

Zespół pałacu Sanguszków obejmuje murowany pałac z XVIII w., bramę pałacową, park i staw za pałacem oraz pozostałości mostu. Posiadłość została założona ok. połowy wieku XVI w. przez Piotra Firleja, i miała ona wtedy profil obronny. Obecny pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. W 1693 roku Tylman z Gameren sporządził projekt przebudowy zamku dla marszałka wielkiego koronnego Józefa Karola Lubomirskiego, ale nie wiadomo, czy został on w pełni zrealizowany. W roku 1705 podczas wojny północnej pałac został częściowo zniszczony. Odbudowany z funduszy księcia Pawła Karola Sanguszki, według projektu Pawła Antoniego Fontany zyskał m.in. portyk i trzecią kondygnację. Poza tym wyposażono wnętrza, dobudowano ogrodzenie oraz uporządkowano wystrój parku za pałacem. Potem rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. Był on pod administracją Banku Polskiego w XIX wieku, jak również pełnił funkcję szpitala wojskowego. W 1925 pałac kupiło Zgromadzenie Zakonne Braci Kresowych. Rok 1933 nie zapisał się dobrze w historii tego zabytku – pożar, który wybuchł w rezydencji zniszczył dach i wnętrza pałacowe. Zarząd Miejski wykupił ruinę wraz z ogrodem w latach 1935-1938. Odbudowa i remont generalny miał miejsce już po II wojnie światowej, w latach 1950-1970. Obecnie pełni funkcję siedziby Starostwa Powiatowego w Lubartowie.

Galeria

  • Pałac Sanguszków z XVIII w.

  • Pałac Sanguszków w zimie

  • Pałac Sanguszków w latach 1933–1938

  • Brama ogrodowa z XVIII, Pałac Sanguszków

  • Park za pałacem

  • Pałac Sanguszków, widok od strony parku

  • Przypałacowa oranżeria Sanguszków z początku XVIII w., widok od strony parku

Bazylika św. AnnyEdytuj

Osobny artykuł: Bazylika św. Anny w Lubartowie.

Bazylika pw. św. Anny – budowana w latach 1733-1738, projektu Pawła Antoniego Fontany. Barokowa, murowana, dwuwieżowa, ufundowana przez Pawła Sanguszkę. Budowniczym Fary Lubartowskiej był Tomasz Rezler. Konsekracji świątyni dokonał biskup żmudzki Michał Karp w 1738 roku. Kościół był wielokrotnie odnawiany, w szczególności zaś, po pożarze z 1792 roku, kiedy to częściowo spłonęła. Fronton kościoła ozdabiają dwie wieże, które zwieńczone są hełmami oraz elewacja zdobiona pilastrami i gzymsami. Portal wejściowy, który jest wsparty na dwóch kolumnach jest wykonany z czarnego marmuru. Liczne zaokrąglenia, filary i witraże wzbogacają wnętrze grą światła. Ośmioboczna nawa środkowa, nakryta załamanym dachem w późnobarokowej bryle świątyni. Na ową nawę otwierają się arkady naw bocznych, których przęsła są połączone oryginalnymi górnymi prześwitami. W prawej nawie znajduje się epitafium z sercami fundatora (Pawła K. Sanguszki) i jego żony – Barbary z Duninów Sanguszkowej.

Galeria

  • Bazylika pw. św. Anny, widok od strony ulicy

  • Bazylika pw. św. Anny, widok od strony parku

  • Wnętrze Bazyliki pw. św. Anny.

  • Bazylika pw. św. Anny, fronton

  • Bazylika pw. św. Anny, dzwonnica z poł. XVIII w.

Klasztor oo. KapucynówEdytuj

Klasztor oo. Kapucynów z lat 1737-1741. Obejmuje: kościół pw. św. Wawrzyńca, klasztor oraz ogród. Kościół został ufundowany przez Pawła Karola Sanguszkę i Mikołaja Krzyneckiego z Urzędowa. Zaprojektowany przez Pawła Antoniego Fontanę, konsekrowany w 1741 roku otrzymał wezwanie św. Wawrzyńca.

Jest to budowla jednonawowa, barokowa, oszczędna w bryle i dekoracjach (zgodnie z regułami zakonu kapucynów). Charakterystyczna jest elewacja kościoła, która nawiązuje do głównego kościoła tego zakonu, znajdującego się w Rzymie. Ozdobą wnętrza kościoła są osiemnastowieczne płótna ołtarzowe, autorstwa Szymona Czechowicza. Wśród nich obraz „Męczeństwo św. Wawrzyńca” w ołtarzu głównym. Do kościoła pw. św. Wawrzyńca przylega wybudowany w tym samym czasie klasztor, który przeszedł wiele modernizacji i jest otoczony murem obronnym. W 1831 roku, a więc podczas powstania listopadowego mur ten stanowił punkt oporu podczas walk gen. Wojciecha Chrzanowskiego z liczniejszymi siłami rosyjskimi gen. Kreutza. W 1864 roku, w ramach odwetu za poparcie przez zakonników powstania styczniowego, władze carskie podjęły uchwałę w sprawie kasaty klasztoru oo. Kapucynów, jednak w 1866 roku przebywało tutaj 12 braci zakonnych. W 1867 roku kościół przejęła Archidiecezja lubelska, chociaż przez pewien okres obsługiwał go kapelan zakonny. Dopiero w 1938 roku powrócili tutaj kapucyni. Budynek mieszkalny został oddany tylko częściowo kapucynom – resztę pomieszczeń zajęły urzędy państwowe. W 1978 roku oddano cały klasztor.

Galeria

  • Klasztor kapucynów Lubartów

  • Kościół pw. św. Wawrzyńca, 1741, XIX

  • Klasztor oo. Kapucynów, Kościół pw. św. Wawrzyńca

InneEdytuj

W odległości 9 km od Lubartowa znajduje się kompleks pałacowy Zamoyskich w Kozłówce.

 
Kaplica cmentarna z pocz. XIX w, Lubartów.
 
Budynek z XVIII-XIX w, ob. restauracja, apteka, Lubartów.
 
Dworek z XVIII-XIX w, ob. Muzeum Ziemi Lubartowskiej, Lubartów.
 
Dworzec kolejowy z XIX w, Lubartów.

TransportEdytuj

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

Przez Lubartów przebiega też linia kolejowa nr 30 (Łuków–Lublin) ze stacją w Lubartowie i przystankami Lubartów Lipowa oraz Lubartów Słowackiego. Wraz z modernizacją z linii kolejowej na odcinku Lublin Północny–Lubartów ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego, od 2 kwietnia 2013 po 12 latach przerwy wracają pociągi osobowe w postaci szynobusów.

DemografiaEdytuj

Dane z 30 czerwca 2017[27]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 22 166 100 11 644 52,5 10 522 47,5
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1593,5 837,1 756,4
  • Piramida wieku mieszkańców Lubartowa w 2014 roku[28].


 

EdukacjaEdytuj

Na terenie Lubartowa działa kilka placówek edukacyjnych:

  • Szkoła Podstawowa nr 1[29]
  • Szkoła Podstawowa nr 3[30]
  • Szkoła Podstawowa nr 4[31]
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Piotra Firleja[32]
  • Zespół Szkół im. Księcia Pawła Karola Sanguszki[33]
  • Regionalne Centrum Edukacji Zawodowej[34]
  • Szkoła Umiejętności[35]
  • Społeczna Szkoła Muzyczna[36]

SportEdytuj

KulturaEdytuj

MediaEdytuj

Na terenie Lubartowa działają następujące media:

  • Echo Powiatu Lubartowskiego[41]
  • Lubartowiak[42]
  • Wspólnota Lubartowska[43]
  • Kanał S[44]
  • Lubartów 24[45]
  • Przegląd Lubartowski[46]
  • Telewizja Lubartów[47]

Wspólnoty religijneEdytuj

Na terenie Lubartowa działalność religijną prowadzą następujące wspólnoty:

Zobacz też: Dekanat Lubartów.

Współpraca międzynarodowaEdytuj

Miasta partnerskie[56]:

Sąsiednie gminyEdytuj

Lubartów, Niedźwiada, Serniki

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj


  1. ↑ a b c d Lubartów w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS., w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  3. ↑ Katarzyna Wereska: Lubartów.pl. [dostęp 2010-05-09].
  4. ↑ „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych”, R. XXIX, zesz. 2. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1975, s. 143.
  5. ↑ Lubartów: O mieście: Historia miasta. lubartow.pl.
  6. ↑ Kozłowiecki Park Krajobrazowy - Powiat Lubartowski. Starostwo Powiatowe w Lubartowie.
  7. ↑ alwernia.org.pl/2009/06/02/piknik-motocyklowy/
  8. ↑ lubartow.pl/aktualnosci/103090/dni_lubartowa_2019/
  9. ↑ alwernia.org.pl/2009/06/02/kapucynalia/
  10. ↑ swietoroweru.pl
  11. ↑ lubartow.pl/aktualnosci/103110/lubartowskie_annowanie_2019/
  12. ↑ raf.loklubartow.pl/
  13. ↑ Lubartów. O mieście. Informacje ogólne. lubartow.pl.
  14. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 sierpnia 2011, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20].
  15. ↑ Na królewskim szlaku, Atavist, 14 lutego 2016 [dostęp 2019-02-09] (pol.).
  16. ↑ W. Pociecha. Firlej Piotr z Dąbrowicy h. Lewart (†1553) w Polski Słownik Biograficzny.– Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948.– – Tom VII/1, zeszyt 31.– S. 16.
  17. ↑ Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966, mapa
  18. ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
  19. ↑ Historia miejscowości (pol.). Wirtualny Sztetl. [dostęp 2020-08-31].
  20. ↑ K. Lepszy. Firlej Mikołaj z Dąbrowicy h. Lewart (†1588) / Polski Słownik Biograficzny.– Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948.– – Tom VII/1, zeszyt 31.– S. 11-12.
  21. ↑ Wojciech z Kalisza, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-04-22].
  22. ↑ Synody Arjan Polskich, Stanisław Szczotka s. 31.
  23. ↑ lubartow24.pl/informacje/lokalne/19807/zobacz-jak-rozbieraja-lubartowska-hute-szkla/
  24. ↑ Józef Bolesław Gargas, Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, Wydawnictwo MON, Warszawa 1971, s. 166.
  25. ↑ Tadeusz Żenczykowski, Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 31.
  26. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, s. 424.
  27. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2017 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2017, ISSN 1734-6118 [dostęp 2017-11-03].
  28. ↑ Lubartów w liczbach. Lubartów - Dane demograficzne, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2017-11-03] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  29. ↑ sp1.lubartow.pl
  30. ↑ sp3lubartow.pvv.pl
  31. ↑ sp4lubartow.pl
  32. ↑ lo2lubartow.pl
  33. ↑ zs2.lubartow.pl/
  34. ↑ rcez.lubartow.pl
  35. ↑ szkolaumiejetnosci.pl/
  36. ↑ szkolamuzyczna.lubartow.pl
  37. ↑ lewartlubartow.com
  38. ↑ mosirlubartow.pl
  39. ↑ loklubartow.pl
  40. ↑ aktualności - Muzeum Ziemi Lubartowskiej.
  41. ↑ Echo Powiatu Lubartowskiego nr 9/2018
  42. ↑ Lubartowiak – witamy w Lubartowie. lubartowiak.com.pl.
  43. ↑ Wspólnota Lubartowska - twój tygodnik lokalny. lubartow.24wspolnota.pl.
  44. ↑ KanalS.pl.
  45. ↑ Lubartow24.pl.
  46. ↑ Przegląd Lubartowski. lubartowski.pl.
  47. ↑ TVL, lubartow.tv [dostęp 2019-10-22].
  48. ↑ Dekanat lubartowski – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  49. ↑ Parafia Lubartów, pw. św. Anny – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  50. ↑ Parafia Lubartów, pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  51. ↑ Parafia Kościół OO. Kapucynów pw. św. Wawrzyńca Męczennika – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  52. ↑ Parafia Lubartów, pw. Wniebowstąpienia Pańskiego – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  53. ↑ Parafia Łucka, pw. Miłosierdzia Bożego – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  54. ↑ Lubartów. Zbór Agape. Kościół Zielonoświątkowy. [dostęp 2019-07-07].
  55. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-18].
  56. ↑ Lubartów. O Mieście. Miasta Partnerskie.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lubartów&oldid=62005435”