Lubartów
Lubartów – miasto w województwie lubelskim, siedziba powiatu lubartowskiego oraz gminy wiejskiej Lubartów, położone nad rzeką Wieprz.
| ||||
| ||||
![]() Pałac Sanguszków. | ||||
| ||||
Państwo | ![]() | |||
Województwo | ![]() | |||
Powiat | lubartowski | |||
Prawa miejskie | 1543[1] | |||
Burmistrz | Krzysztof Mariusz Paśnik[1] | |||
Powierzchnia | 13,91[1] km² | |||
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
21 828[2] 1569,2 os./km² | |||
Strefa numeracyjna | 81 | |||
Kod pocztowy | 21-100 | |||
Tablice rejestracyjne | LLB[1] | |||
![]() | ||||
TERC (TERYT) | 0608011 | |||
SIMC | 0956313 | |||
Urząd miejski ul. Jana Pawła II 1221-100 Lubartów | ||||
Strona internetowa | ||||
BIP |
Miasto położone jest na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej, która leży w pasie Nizin Środkowopolskich[3]. Lubartów leży w historycznej Małopolsce, w ziemi lubelskiej[4]. Nazwa miasta pochodzi z przekształcenia nazwy Lewartów[5]. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Lubartów liczył 21 828 mieszkańców[2]. W pobliżu Lubartowa znajduje się Kozłowiecki Park Krajobrazowy[6].
W mieście zlokalizowane są zakłady przemysłu: spożywczego, materiałów budowlanych, odzieżowego, tworzyw sztucznych, meblarskiego i zakłady drukarskie.
W Lubartowie odbywają się co roku różne imprezy: Piknik Motocyklowy[7], Dni Lubartowa[8], Biesiada Czerwcowa, Kapucynalia[9], Święto Roweru[10], Annowanie[11], Rock Alert Festiwal[12].
PołożenieEdytuj
Miasto znajduje się we wschodniej Polsce. Położone jest 26 km[13] na północ od Lublina. Lubartów leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej.
Według danych z 31 grudnia 2017 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,91 km²[14]. Miasto stanowi 1,08% powierzchni powiatu.
W odległości 22 km na wschód od miejscowości przebiegał średniowieczny Szlak Jagielloński[15].
HistoriaEdytuj
29 maja 1543 Zygmunt I Stary zezwolił Piotrowi Firlejowi na założenie miasta na gruncie wsi Szczekarkowa i Łucki[16], nazwanego od herbu Firlejów – Lewart, Lewartowem. Prywatne miasto szlacheckie Lewartów położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim[17]. W 1739 roku należał wraz z folwarkiem do klucza Lubartów Lubomirskich[18]. W pobliżu Lewartowa stykały się granice Lubelszczyzny z Polesiem (ziemią brzeską) i Rusią Czerwoną (ziemią chełmską)[19].
Za rządów Mikołaja, syna Piotra – kalwina i wodza innowierców małopolskich[20] sprowadzono wysoko wykwalifikowanych rzemieślników z Francji, Niemiec i Holandii, jak również hodowców bydła, którzy znacząco przyczynili się do rozwoju miasta. Pod koniec XVI w. Lewartów był ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Założone w mieście przez Mikołaja Kazimierskiego gimnazjum ariańskie zasłynęło w całej Rzeczypospolitej. Jego rektorem był Wojciech z Kalisza[21]. W 1580 odbył się synod braci polskich[22].
Później miasto wielokrotnie zmieniało właścicieli. Na początku XVIII w. byli nimi Sanguszkowie, którzy przyczynili się do dalszego rozwoju miasta: przebudowali pałac, wybudowali dwa barokowe kościoły oraz kilka kamienic. Na prośbę Pawła Karola Sanguszki (rzekomo protoplastą jego rodu miał być Lubart, syn wielkiego księcia litewskiego – Giedymina) August III, przywilejem z 22 listopada 1744 wydał zgodę na zmianę nazwy miasta na Lubartów (nazwa używana jest do dzisiaj), nadał herb oraz odnowił prawa miejskie.
Gmina żydowska była już zorganizowana w XVI w. Posiadała dwa cmentarze (stary i nowy). W 1819 utworzono nowy kirkut, który ostatnio uporządkowano, a z pozostałych macew utworzono lapidarium. Z nagrobków można wywnioskować, iż gmina żydowska była zamożna. Drugi cmentarz pochodzącego z XVII w. nie zachował się.
Okres zaborówEdytuj
Po rozbiorach Polski Lubartów znalazł się pod zaborem austriackim, a od 1815 pod zaborem rosyjskim. W okresie powstania listopadowego w 1831 roku niedaleko Lubartowa miała miejsce bitwa. W okresie powstania styczniowego w 1863 roku niedaleko Lubartowa również została stoczona bitwa.
W XIX wieku kilkakrotnie wybuchały pożary (1831, 1838 i 1846). Dopiero w 1866 miasto uzyskało status miasta powiatowego. W 1912 działało tutaj siedem zakładów przemysłowych (cztery olejarnie, dwa młyny oraz browar). Wartość ich produkcji wynosiła ponad 65 tysięcy rubli.
Okres II RPEdytuj
W 1922 r. w mieście rozpoczęła działalność huta szkła[23].
II wojna światowaEdytuj
W 1939 Żydzi stanowili ponad 50% ludności Lubartowa. W 1942 żydowskich mieszkańców miasta wywieziono do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze.
1 września 1943 oddział Gwardii Ludowej (dowódca - Ryszard Postowicz „Murzyn”) przeprowadził akcję likwidacyjną Konstantego Burki – dyrektora szpitala w Lubartowie, który współpracował z Gestapo[24]. W lipcu 1944 miasto zostało wyzwolone przez żołnierzy Armii Krajowej[25].
W wyparciu wojsk niemieckich, w 1944 formowała się tu 4 Brygada Saperów 2 Armii Wojska Polskiego (upamiętniała to tablica na ul. Poprzecznej)[26].
Okres powojennyEdytuj
W Lubartowie działał do lat 90. XX w. oddział Zakładów Radiowych im. M. Kasprzaka w Warszawie, później Zakłady Wytwórcze Magnetofonów „Unitra-Lubartów”, znany z takich wyrobów jak RP-701, Wilga, Finezja, Condor.
W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do ówczesnego województwa lubelskiego.
Zabytki LubartowaEdytuj
Pałac SanguszkówEdytuj
Zespół pałacu Sanguszków obejmuje murowany pałac z XVIII w., bramę pałacową, park i staw za pałacem oraz pozostałości mostu. Posiadłość została założona ok. połowy wieku XVI w. przez Piotra Firleja, i miała ona wtedy profil obronny. Obecny pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. W 1693 roku Tylman z Gameren sporządził projekt przebudowy zamku dla marszałka wielkiego koronnego Józefa Karola Lubomirskiego, ale nie wiadomo, czy został on w pełni zrealizowany. W roku 1705 podczas wojny północnej pałac został częściowo zniszczony. Odbudowany z funduszy księcia Pawła Karola Sanguszki, według projektu Pawła Antoniego Fontany zyskał m.in. portyk i trzecią kondygnację. Poza tym wyposażono wnętrza, dobudowano ogrodzenie oraz uporządkowano wystrój parku za pałacem. Potem rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. Był on pod administracją Banku Polskiego w XIX wieku, jak również pełnił funkcję szpitala wojskowego. W 1925 pałac kupiło Zgromadzenie Zakonne Braci Kresowych. Rok 1933 nie zapisał się dobrze w historii tego zabytku – pożar, który wybuchł w rezydencji zniszczył dach i wnętrza pałacowe. Zarząd Miejski wykupił ruinę wraz z ogrodem w latach 1935-1938. Odbudowa i remont generalny miał miejsce już po II wojnie światowej, w latach 1950-1970. Obecnie pełni funkcję siedziby Starostwa Powiatowego w Lubartowie.
- Galeria
Bazylika św. AnnyEdytuj
Bazylika pw. św. Anny – budowana w latach 1733-1738, projektu Pawła Antoniego Fontany. Barokowa, murowana, dwuwieżowa, ufundowana przez Pawła Sanguszkę. Budowniczym Fary Lubartowskiej był Tomasz Rezler. Konsekracji świątyni dokonał biskup żmudzki Michał Karp w 1738 roku. Kościół był wielokrotnie odnawiany, w szczególności zaś, po pożarze z 1792 roku, kiedy to częściowo spłonęła. Fronton kościoła ozdabiają dwie wieże, które zwieńczone są hełmami oraz elewacja zdobiona pilastrami i gzymsami. Portal wejściowy, który jest wsparty na dwóch kolumnach jest wykonany z czarnego marmuru. Liczne zaokrąglenia, filary i witraże wzbogacają wnętrze grą światła. Ośmioboczna nawa środkowa, nakryta załamanym dachem w późnobarokowej bryle świątyni. Na ową nawę otwierają się arkady naw bocznych, których przęsła są połączone oryginalnymi górnymi prześwitami. W prawej nawie znajduje się epitafium z sercami fundatora (Pawła K. Sanguszki) i jego żony – Barbary z Duninów Sanguszkowej.
- Galeria
Klasztor oo. KapucynówEdytuj
Klasztor oo. Kapucynów z lat 1737-1741. Obejmuje: kościół pw. św. Wawrzyńca, klasztor oraz ogród. Kościół został ufundowany przez Pawła Karola Sanguszkę i Mikołaja Krzyneckiego z Urzędowa. Zaprojektowany przez Pawła Antoniego Fontanę, konsekrowany w 1741 roku otrzymał wezwanie św. Wawrzyńca.
Jest to budowla jednonawowa, barokowa, oszczędna w bryle i dekoracjach (zgodnie z regułami zakonu kapucynów). Charakterystyczna jest elewacja kościoła, która nawiązuje do głównego kościoła tego zakonu, znajdującego się w Rzymie. Ozdobą wnętrza kościoła są osiemnastowieczne płótna ołtarzowe, autorstwa Szymona Czechowicza. Wśród nich obraz „Męczeństwo św. Wawrzyńca” w ołtarzu głównym. Do kościoła pw. św. Wawrzyńca przylega wybudowany w tym samym czasie klasztor, który przeszedł wiele modernizacji i jest otoczony murem obronnym. W 1831 roku, a więc podczas powstania listopadowego mur ten stanowił punkt oporu podczas walk gen. Wojciecha Chrzanowskiego z liczniejszymi siłami rosyjskimi gen. Kreutza. W 1864 roku, w ramach odwetu za poparcie przez zakonników powstania styczniowego, władze carskie podjęły uchwałę w sprawie kasaty klasztoru oo. Kapucynów, jednak w 1866 roku przebywało tutaj 12 braci zakonnych. W 1867 roku kościół przejęła Archidiecezja lubelska, chociaż przez pewien okres obsługiwał go kapelan zakonny. Dopiero w 1938 roku powrócili tutaj kapucyni. Budynek mieszkalny został oddany tylko częściowo kapucynom – resztę pomieszczeń zajęły urzędy państwowe. W 1978 roku oddano cały klasztor.
- Galeria
InneEdytuj
- Kaplica cmentarna z pocz. XIX w.
- Nowy cmentarz żydowski
- Dworek Szaniawskiego z I poł. XIX w.
- Budynek z XVIII-XIX w, ob. restauracja, apteka.
- Dworek z XVIII-XIX w, ob. Muzeum Ziemi Lubartowskiej.
- Dworzec kolejowy z XIX w.
W odległości 9 km od Lubartowa znajduje się kompleks pałacowy Zamoyskich w Kozłówce.
TransportEdytuj
W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
- droga krajowa nr 19 (kierunek Rzeszów–Lublin–Lubartów–Międzyrzec Podlaski–Siemiatycze–Białystok),
- droga wojewódzka nr 815 (kierunek Parczew–Wisznice).
Przez Lubartów przebiega też linia kolejowa nr 30 (Łuków–Lublin) ze stacją w Lubartowie i przystankami Lubartów Lipowa oraz Lubartów Słowackiego. Wraz z modernizacją z linii kolejowej na odcinku Lublin Północny–Lubartów ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego, od 2 kwietnia 2013 po 12 latach przerwy wracają pociągi osobowe w postaci szynobusów.
DemografiaEdytuj
Dane z 30 czerwca 2017[27]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 22 166 | 100 | 11 644 | 52,5 | 10 522 | 47,5 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
1593,5 | 837,1 | 756,4 |
- Piramida wieku mieszkańców Lubartowa w 2014 roku[28].
EdukacjaEdytuj
Na terenie Lubartowa działa kilka placówek edukacyjnych:
SportEdytuj
- Lewart Lubartów[37]
- MOSiR Lubartów[38]
KulturaEdytuj
- Lubartowski Ośrodek Kultury[39]
- Muzeum Ziemi Lubartowskiej[40]
- Muzeum Parafialne w Lubartowie
MediaEdytuj
Na terenie Lubartowa działają następujące media:
Wspólnoty religijneEdytuj
Na terenie Lubartowa działalność religijną prowadzą następujące wspólnoty:
- Kościół Rzymskokatolicki[48]:
- Parafia św. Anny (Bazylika pw. św. Anny)[49]
- Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy (Kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy)[50]
- Kościół św. Wawrzyńca i klasztor kapucynów w Lubartowie[51]
- Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego (Kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, w Lisowie)[52]
- Parafia pw. Miłosierdzia Bożego (Łucka)[53]
- Kaplica pw. św. Antoniego Sióstr Felicjanek i Klasztor Sióstr Felicjanek
- Świadkowie Jehowy
- Zbór Lubartów (Sala Królestwa)[55]
Współpraca międzynarodowaEdytuj
Miasta partnerskie[56]:
Sąsiednie gminyEdytuj
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c d Lubartów w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS., w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .
- ↑ Katarzyna Wereska: Lubartów.pl. [dostęp 2010-05-09].
- ↑ „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych”, R. XXIX, zesz. 2. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1975, s. 143.
- ↑ Lubartów: O mieście: Historia miasta. lubartow.pl.
- ↑ Kozłowiecki Park Krajobrazowy - Powiat Lubartowski. Starostwo Powiatowe w Lubartowie.
- ↑ alwernia.org.pl/2009/06/02/piknik-motocyklowy/
- ↑ lubartow.pl/aktualnosci/103090/dni_lubartowa_2019/
- ↑ alwernia.org.pl/2009/06/02/kapucynalia/
- ↑ swietoroweru.pl
- ↑ lubartow.pl/aktualnosci/103110/lubartowskie_annowanie_2019/
- ↑ raf.loklubartow.pl/
- ↑ Lubartów. O mieście. Informacje ogólne. lubartow.pl.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 sierpnia 2011, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20] .
- ↑ Na królewskim szlaku, Atavist, 14 lutego 2016 [dostęp 2019-02-09] (pol.).
- ↑ W. Pociecha. Firlej Piotr z Dąbrowicy h. Lewart (†1553) w Polski Słownik Biograficzny.– Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948.– – Tom VII/1, zeszyt 31.– S. 16.
- ↑ Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966, mapa
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
- ↑ Historia miejscowości (pol.). Wirtualny Sztetl. [dostęp 2020-08-31].
- ↑ K. Lepszy. Firlej Mikołaj z Dąbrowicy h. Lewart (†1588) / Polski Słownik Biograficzny.– Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948.– – Tom VII/1, zeszyt 31.– S. 11-12.
- ↑ Wojciech z Kalisza, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-04-22] .
- ↑ Synody Arjan Polskich, Stanisław Szczotka s. 31.
- ↑ lubartow24.pl/informacje/lokalne/19807/zobacz-jak-rozbieraja-lubartowska-hute-szkla/
- ↑ Józef Bolesław Gargas, Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, Wydawnictwo MON, Warszawa 1971, s. 166.
- ↑ Tadeusz Żenczykowski, Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 31.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 424.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2017 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2017, ISSN 1734-6118 [dostęp 2017-11-03] .
- ↑ Lubartów w liczbach. Lubartów - Dane demograficzne, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2017-11-03] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ sp1.lubartow.pl
- ↑ sp3lubartow.pvv.pl
- ↑ sp4lubartow.pl
- ↑ lo2lubartow.pl
- ↑ zs2.lubartow.pl/
- ↑ rcez.lubartow.pl
- ↑ szkolaumiejetnosci.pl/
- ↑ szkolamuzyczna.lubartow.pl
- ↑ lewartlubartow.com
- ↑ mosirlubartow.pl
- ↑ loklubartow.pl
- ↑ aktualności - Muzeum Ziemi Lubartowskiej.
- ↑ Echo Powiatu Lubartowskiego nr 9/2018
- ↑ Lubartowiak – witamy w Lubartowie. lubartowiak.com.pl.
- ↑ Wspólnota Lubartowska - twój tygodnik lokalny. lubartow.24wspolnota.pl.
- ↑ KanalS.pl.
- ↑ Lubartow24.pl.
- ↑ Przegląd Lubartowski. lubartowski.pl.
- ↑ TVL, lubartow.tv [dostęp 2019-10-22] .
- ↑ Dekanat lubartowski – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Parafia Lubartów, pw. św. Anny – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Parafia Lubartów, pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Parafia Kościół OO. Kapucynów pw. św. Wawrzyńca Męczennika – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Parafia Lubartów, pw. Wniebowstąpienia Pańskiego – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Parafia Łucka, pw. Miłosierdzia Bożego – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Lubartów. Zbór Agape. Kościół Zielonoświątkowy. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-18] .
- ↑ Lubartów. O Mieście. Miasta Partnerskie.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Oficjalna strona internetowa miasta Lubartowa
- Lubartów w dokumentach archiwalnych
- Lubartów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 376 .