Lubartów

miasto i gmina miejska w województwie lubelskim

Lubartów – miasto w województwie lubelskim, siedziba powiatu lubartowskiego oraz gminy wiejskiej Lubartów, położone nad rzeką Wieprz.

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Lubartów
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości noszące tę nazwę.
Lubartów
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Ilustracja
Pałac Sanguszków.
Herb
Herb
Państwo  Polska
Województwo  lubelskie
Powiat lubartowski
Gmina Lubartów
Aglomeracja lubelska
Prawa miejskie 1543[1]
Burmistrz Krzysztof Mariusz Paśnik[1]
Powierzchnia 13,91[1] km²
Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość
21 828[2]
1569,2 os./km²
Strefa numeracyjna 81
Kod pocztowy 21-100
Tablice rejestracyjne LLB[1]
Położenie na mapie powiatu lubartowskiego
Mapa konturowa powiatu lubartowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Lubartów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Lubartów”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Lubartów”
Ziemia51°27′44″N 22°36′31″E/51,462222 22,608611
TERC (TERYT) 0608011
SIMC 0956313
Urząd miejski
ul. Jana Pawła II 12
21-100 Lubartów
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej, która leży w pasie Nizin Środkowopolskich[3]. Lubartów leży w historycznej Małopolsce, w ziemi lubelskiej[4]. Nazwa miasta pochodzi z przekształcenia nazwy Lewartów[5]. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Lubartów liczył 21 828 mieszkańców[2]. W pobliżu Lubartowa znajduje się Kozłowiecki Park Krajobrazowy[6].

W mieście zlokalizowane są zakłady przemysłu: spożywczego, materiałów budowlanych, odzieżowego, tworzyw sztucznych, meblarskiego i zakłady drukarskie.

W Lubartowie odbywają się co roku różne imprezy: Piknik Motocyklowy[7], Dni Lubartowa[8], Biesiada Czerwcowa, Kapucynalia[9], Święto Roweru[10], Annowanie[11], Rock Alert Festiwal[12].

PołożenieEdytuj

Miasto znajduje się we wschodniej Polsce. Położone jest 26 km[13] na północ od Lublina. Lubartów leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej.

Według danych z 31 grudnia 2017 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,91 km²[14]. Miasto stanowi 1,08% powierzchni powiatu.

W odległości 22 km na wschód od miejscowości przebiegał średniowieczny Szlak Jagielloński[15].

HistoriaEdytuj

Osobny artykuł: Lubartów Nowy Rynek.
 
Włościanie spod Lubartowa w regionalnych strojach ludowych z książki Oskara Kolberga.

29 maja 1543 Zygmunt I Stary zezwolił Piotrowi Firlejowi na założenie miasta na gruncie wsi Szczekarkowa i Łucki[16], nazwanego od herbu Firlejów – Lewart, Lewartowem. Prywatne miasto szlacheckie Lewartów położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim[17]. W 1739 roku należał wraz z folwarkiem do klucza Lubartów Lubomirskich[18]. W pobliżu Lewartowa stykały się granice Lubelszczyzny z Polesiem (ziemią brzeską) i Rusią Czerwoną (ziemią chełmską)[19].

Za rządów Mikołaja, syna Piotra – kalwina i wodza innowierców małopolskich[20] sprowadzono wysoko wykwalifikowanych rzemieślników z Francji, Niemiec i Holandii, jak również hodowców bydła, którzy znacząco przyczynili się do rozwoju miasta. Pod koniec XVI w. Lewartów był ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Założone w mieście przez Mikołaja Kazimierskiego gimnazjum ariańskie zasłynęło w całej Rzeczypospolitej. Jego rektorem był Wojciech z Kalisza[21]. W 1580 odbył się synod braci polskich[22].

Później miasto wielokrotnie zmieniało właścicieli. Na początku XVIII w. byli nimi Sanguszkowie, którzy przyczynili się do dalszego rozwoju miasta: przebudowali pałac, wybudowali dwa barokowe kościoły oraz kilka kamienic. Na prośbę Pawła Karola Sanguszki (rzekomo protoplastą jego rodu miał być Lubart, syn wielkiego księcia litewskiego – Giedymina) August III, przywilejem z 22 listopada 1744 wydał zgodę na zmianę nazwy miasta na Lubartów (nazwa używana jest do dzisiaj), nadał herb oraz odnowił prawa miejskie.

Gmina żydowska była już zorganizowana w XVI w. Posiadała dwa cmentarze (stary i nowy). W 1819 utworzono nowy kirkut, który ostatnio uporządkowano, a z pozostałych macew utworzono lapidarium. Z nagrobków można wywnioskować, iż gmina żydowska była zamożna. Drugi cmentarz pochodzącego z XVII w. nie zachował się.

Okres zaborówEdytuj

Po rozbiorach Polski Lubartów znalazł się pod zaborem austriackim, a od 1815 pod zaborem rosyjskim. W okresie powstania listopadowego w 1831 roku niedaleko Lubartowa miała miejsce bitwa. W okresie powstania styczniowego w 1863 roku niedaleko Lubartowa również została stoczona bitwa.

W XIX wieku kilkakrotnie wybuchały pożary (1831, 1838 i 1846). Dopiero w 1866 miasto uzyskało status miasta powiatowego. W 1912 działało tutaj siedem zakładów przemysłowych (cztery olejarnie, dwa młyny oraz browar). Wartość ich produkcji wynosiła ponad 65 tysięcy rubli.

Okres II RPEdytuj

W 1922 r. w mieście rozpoczęła działalność huta szkła[23].

II wojna światowaEdytuj

W 1939 Żydzi stanowili ponad 50% ludności Lubartowa. W 1942 żydowskich mieszkańców miasta wywieziono do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze.

1 września 1943 oddział Gwardii Ludowej (dowódca - Ryszard Postowicz „Murzyn”) przeprowadził akcję likwidacyjną Konstantego Burki – dyrektora szpitala w Lubartowie, który współpracował z Gestapo[24]. W lipcu 1944 miasto zostało wyzwolone przez żołnierzy Armii Krajowej[25].

W wyparciu wojsk niemieckich, w 1944 formowała się tu 4 Brygada Saperów 2 Armii Wojska Polskiego (upamiętniała to tablica na ul. Poprzecznej)[26].

Okres powojennyEdytuj

W Lubartowie działał do lat 90. XX w. oddział Zakładów Radiowych im. M. Kasprzaka w Warszawie, później Zakłady Wytwórcze Magnetofonów „Unitra-Lubartów”, znany z takich wyrobów jak RP-701, Wilga, Finezja, Condor.

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do ówczesnego województwa lubelskiego.

Zabytki LubartowaEdytuj

Pałac SanguszkówEdytuj

Zespół pałacu Sanguszków obejmuje murowany pałac z XVIII w., bramę pałacową, park i staw za pałacem oraz pozostałości mostu. Posiadłość została założona ok. połowy wieku XVI w. przez Piotra Firleja, i miała ona wtedy profil obronny. Obecny pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. W 1693 roku Tylman z Gameren sporządził projekt przebudowy zamku dla marszałka wielkiego koronnego Józefa Karola Lubomirskiego, ale nie wiadomo, czy został on w pełni zrealizowany. W roku 1705 podczas wojny północnej pałac został częściowo zniszczony. Odbudowany z funduszy księcia Pawła Karola Sanguszki, według projektu Pawła Antoniego Fontany zyskał m.in. portyk i trzecią kondygnację. Poza tym wyposażono wnętrza, dobudowano ogrodzenie oraz uporządkowano wystrój parku za pałacem. Potem rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. Był on pod administracją Banku Polskiego w XIX wieku, jak również pełnił funkcję szpitala wojskowego. W 1925 pałac kupiło Zgromadzenie Zakonne Braci Kresowych. Rok 1933 nie zapisał się dobrze w historii tego zabytku – pożar, który wybuchł w rezydencji zniszczył dach i wnętrza pałacowe. Zarząd Miejski wykupił ruinę wraz z ogrodem w latach 1935-1938. Odbudowa i remont generalny miał miejsce już po II wojnie światowej, w latach 1950-1970. Obecnie pełni funkcję siedziby Starostwa Powiatowego w Lubartowie.

Galeria

  • Pałac Sanguszków z XVIII w.

  • Pałac Sanguszków w zimie

  • Pałac Sanguszków w latach 1933–1938

  • Brama ogrodowa z XVIII, Pałac Sanguszków

  • Park za pałacem

  • Pałac Sanguszków, widok od strony parku

  • Przypałacowa oranżeria Sanguszków z początku XVIII w., widok od strony parku

Bazylika św. AnnyEdytuj

Osobny artykuł: Bazylika św. Anny w Lubartowie.

Bazylika pw. św. Anny – budowana w latach 1733-1738, projektu Pawła Antoniego Fontany. Barokowa, murowana, dwuwieżowa, ufundowana przez Pawła Sanguszkę. Budowniczym Fary Lubartowskiej był Tomasz Rezler. Konsekracji świątyni dokonał biskup żmudzki Michał Karp w 1738 roku. Kościół był wielokrotnie odnawiany, w szczególności zaś, po pożarze z 1792 roku, kiedy to częściowo spłonęła. Fronton kościoła ozdabiają dwie wieże, które zwieńczone są hełmami oraz elewacja zdobiona pilastrami i gzymsami. Portal wejściowy, który jest wsparty na dwóch kolumnach jest wykonany z czarnego marmuru. Liczne zaokrąglenia, filary i witraże wzbogacają wnętrze grą światła. Ośmioboczna nawa środkowa, nakryta załamanym dachem w późnobarokowej bryle świątyni. Na ową nawę otwierają się arkady naw bocznych, których przęsła są połączone oryginalnymi górnymi prześwitami. W prawej nawie znajduje się epitafium z sercami fundatora (Pawła K. Sanguszki) i jego żony – Barbary z Duninów Sanguszkowej.

Galeria

  • Bazylika pw. św. Anny, widok od strony ulicy

  • Bazylika pw. św. Anny, widok od strony parku

  • Wnętrze Bazyliki pw. św. Anny.

  • Bazylika pw. św. Anny, fronton

  • Bazylika pw. św. Anny, dzwonnica z poł. XVIII w.

Klasztor oo. KapucynówEdytuj

Klasztor oo. Kapucynów z lat 1737-1741. Obejmuje: kościół pw. św. Wawrzyńca, klasztor oraz ogród. Kościół został ufundowany przez Pawła Karola Sanguszkę i Mikołaja Krzyneckiego z Urzędowa. Zaprojektowany przez Pawła Antoniego Fontanę, konsekrowany w 1741 roku otrzymał wezwanie św. Wawrzyńca.

Jest to budowla jednonawowa, barokowa, oszczędna w bryle i dekoracjach (zgodnie z regułami zakonu kapucynów). Charakterystyczna jest elewacja kościoła, która nawiązuje do głównego kościoła tego zakonu, znajdującego się w Rzymie. Ozdobą wnętrza kościoła są osiemnastowieczne płótna ołtarzowe, autorstwa Szymona Czechowicza. Wśród nich obraz „Męczeństwo św. Wawrzyńca” w ołtarzu głównym. Do kościoła pw. św. Wawrzyńca przylega wybudowany w tym samym czasie klasztor, który przeszedł wiele modernizacji i jest otoczony murem obronnym. W 1831 roku, a więc podczas powstania listopadowego mur ten stanowił punkt oporu podczas walk gen. Wojciecha Chrzanowskiego z liczniejszymi siłami rosyjskimi gen. Kreutza. W 1864 roku, w ramach odwetu za poparcie przez zakonników powstania styczniowego, władze carskie podjęły uchwałę w sprawie kasaty klasztoru oo. Kapucynów, jednak w 1866 roku przebywało tutaj 12 braci zakonnych. W 1867 roku kościół przejęła Archidiecezja lubelska, chociaż przez pewien okres obsługiwał go kapelan zakonny. Dopiero w 1938 roku powrócili tutaj kapucyni. Budynek mieszkalny został oddany tylko częściowo kapucynom – resztę pomieszczeń zajęły urzędy państwowe. W 1978 roku oddano cały klasztor.

Galeria

  • Klasztor kapucynów Lubartów

  • Kościół pw. św. Wawrzyńca, 1741, XIX

  • Klasztor oo. Kapucynów, Kościół pw. św. Wawrzyńca

InneEdytuj

W odległości 9 km od Lubartowa znajduje się kompleks pałacowy Zamoyskich w Kozłówce.

 
Kaplica cmentarna z pocz. XIX w, Lubartów.
 
Budynek z XVIII-XIX w, ob. restauracja, apteka, Lubartów.
 
Dworek z XVIII-XIX w, ob. Muzeum Ziemi Lubartowskiej, Lubartów.
 
Dworzec kolejowy z XIX w, Lubartów.

TransportEdytuj

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

Przez Lubartów przebiega też linia kolejowa nr 30 (Łuków–Lublin) ze stacją w Lubartowie i przystankami Lubartów Lipowa oraz Lubartów Słowackiego. Wraz z modernizacją z linii kolejowej na odcinku Lublin Północny–Lubartów ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego, od 2 kwietnia 2013 po 12 latach przerwy wracają pociągi osobowe w postaci szynobusów.

DemografiaEdytuj

Dane z 30 czerwca 2017[27]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 22 166 100 11 644 52,5 10 522 47,5
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1593,5 837,1 756,4
  • Piramida wieku mieszkańców Lubartowa w 2014 roku[28].


 

EdukacjaEdytuj

Na terenie Lubartowa działa kilka placówek edukacyjnych:

  • Szkoła Podstawowa nr 1[29]
  • Szkoła Podstawowa nr 3[30]
  • Szkoła Podstawowa nr 4[31]
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Piotra Firleja[32]
  • Zespół Szkół im. Księcia Pawła Karola Sanguszki[33]
  • Regionalne Centrum Edukacji Zawodowej[34]
  • Szkoła Umiejętności[35]
  • Społeczna Szkoła Muzyczna[36]

SportEdytuj

KulturaEdytuj

MediaEdytuj

Na terenie Lubartowa działają następujące media:

  • Echo Powiatu Lubartowskiego[41]
  • Lubartowiak[42]
  • Wspólnota Lubartowska[43]
  • Kanał S[44]
  • Lubartów 24[45]
  • Przegląd Lubartowski[46]
  • Telewizja Lubartów[47]

Wspólnoty religijneEdytuj

Na terenie Lubartowa działalność religijną prowadzą następujące wspólnoty:

Zobacz też: Dekanat Lubartów.

Współpraca międzynarodowaEdytuj

Miasta partnerskie[56]:

Sąsiednie gminyEdytuj

Lubartów, Niedźwiada, Serniki

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj


  1. ↑ a b c d Lubartów w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS., w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  3. ↑ Katarzyna Wereska: Lubartów.pl. [dostęp 2010-05-09].
  4. ↑ „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych”, R. XXIX, zesz. 2. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1975, s. 143.
  5. ↑ Lubartów: O mieście: Historia miasta. lubartow.pl.
  6. ↑ Kozłowiecki Park Krajobrazowy - Powiat Lubartowski. Starostwo Powiatowe w Lubartowie.
  7. ↑ alwernia.org.pl/2009/06/02/piknik-motocyklowy/
  8. ↑ lubartow.pl/aktualnosci/103090/dni_lubartowa_2019/. [dostęp 2019-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-21)].
  9. ↑ alwernia.org.pl/2009/06/02/kapucynalia/
  10. ↑ swietoroweru.pl
  11. ↑ lubartow.pl/aktualnosci/103110/lubartowskie_annowanie_2019/. [dostęp 2019-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-07)].
  12. ↑ raf.loklubartow.pl/
  13. ↑ Lubartów. O mieście. Informacje ogólne. lubartow.pl.
  14. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 sierpnia 2011, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20].
  15. ↑ Na królewskim szlaku, Atavist, 14 lutego 2016 [dostęp 2019-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-09] (pol.).
  16. ↑ W. Pociecha. Firlej Piotr z Dąbrowicy h. Lewart (†1553) w Polski Słownik Biograficzny.– Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948.– – Tom VII/1, zeszyt 31.– S. 16.
  17. ↑ Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966, mapa
  18. ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
  19. ↑ Historia miejscowości (pol.). Wirtualny Sztetl. [dostęp 2020-08-31].
  20. ↑ K. Lepszy. Firlej Mikołaj z Dąbrowicy h. Lewart (†1588) / Polski Słownik Biograficzny.– Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948.– – Tom VII/1, zeszyt 31.– S. 11-12.
  21. ↑ Wojciech z Kalisza, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-04-22].
  22. ↑ Synody Arjan Polskich, Stanisław Szczotka s. 31.
  23. ↑ lubartow24.pl/informacje/lokalne/19807/zobacz-jak-rozbieraja-lubartowska-hute-szkla/
  24. ↑ Józef Bolesław Gargas, Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, Wydawnictwo MON, Warszawa 1971, s. 166.
  25. ↑ Tadeusz Żenczykowski, Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 31.
  26. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, s. 424.
  27. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2017 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2017, ISSN 1734-6118 [dostęp 2017-11-03].
  28. ↑ Lubartów w liczbach. Lubartów - Dane demograficzne, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2017-11-03] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  29. ↑ sp1.lubartow.pl
  30. ↑ sp3lubartow.pvv.pl
  31. ↑ sp4lubartow.pl
  32. ↑ lo2lubartow.pl
  33. ↑ zs2.lubartow.pl/
  34. ↑ rcez.lubartow.pl
  35. ↑ szkolaumiejetnosci.pl/. [dostęp 2019-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-24)].
  36. ↑ szkolamuzyczna.lubartow.pl
  37. ↑ lewartlubartow.com
  38. ↑ mosirlubartow.pl
  39. ↑ loklubartow.pl
  40. ↑ aktualności - Muzeum Ziemi Lubartowskiej.
  41. ↑ Echo Powiatu Lubartowskiego nr 9/2018. [dostęp 2019-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-07)].
  42. ↑ Lubartowiak – witamy w Lubartowie. lubartowiak.com.pl.
  43. ↑ Wspólnota Lubartowska - twój tygodnik lokalny. lubartow.24wspolnota.pl.
  44. ↑ KanalS.pl.
  45. ↑ Lubartow24.pl.
  46. ↑ Przegląd Lubartowski. lubartowski.pl.
  47. ↑ TVL, lubartow.tv [dostęp 2019-10-22].
  48. ↑ Dekanat lubartowski – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  49. ↑ Parafia Lubartów, pw. św. Anny – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  50. ↑ Parafia Lubartów, pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  51. ↑ Parafia Kościół OO. Kapucynów pw. św. Wawrzyńca Męczennika – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  52. ↑ Parafia Lubartów, pw. Wniebowstąpienia Pańskiego – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  53. ↑ Parafia Łucka, pw. Miłosierdzia Bożego – Archidiecezja Lubelska. [dostęp 2019-07-07].
  54. ↑ Lubartów. Zbór Agape. Kościół Zielonoświątkowy. [dostęp 2019-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-07)].
  55. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-18].
  56. ↑ Lubartów. O Mieście. Miasta Partnerskie.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lubartów&oldid=64073178”