Lubartów

Lubartów – miasto w województwie lubelskim, siedziba powiatu lubartowskiego oraz gminy wiejskiej Lubartów, położone nad rzeką Wieprz. Leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej, która leży w pasie Nizin Środkowopolskich. Nazwa miasta pochodzi z przekształcenia nazwy Lewartów. Według danych z 1 stycznia 2018 Lubartów liczył 22 138 mieszkańców. W pobliżu Lubartowa znajduje się Kozłowiecki Park Krajobrazowy.

Lubartów
— miasto i gmina —
Pałac Sanguszków
Herb
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	lubartowski
Prawa miejskie	1543
Burmistrz	Krzysztof Paśnik
Powierzchnia	13,91 km²
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	22 138. 1593,5 os./km²
Strefa numeracyjna	81
Kod pocztowy	21-100
Tablice rejestracyjne	LLB
Położenie na mapie powiatu lubartowskiego Lubartów
Położenie na mapie Polski Lubartów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Lubartów
51°27′44″N 22°36′31″E
TERC (TERYT)	0608011
SIMC	0956313
Urząd miejski ul. Jana Pawła II 12 21-100 Lubartów
Strona internetowa

W mieście zlokalizowane są zakłady przemysłu: spożywczego, szklarskiego, materiałów budowlanych, odzieżowego, metalowego, skórzanego, meblarskiego i zakłady drukarskie. Miejscowość słynie z odbywającego się co roku Lubartowskiego Święta Roweru.

Spis treści

Położenie

Według danych z roku 2002 Lubartów ma obszar 13,92 km², w tym użytki rolne 60%.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,91 km². Miasto stanowi 1,08% powierzchni powiatu.

Miasto znajduje się we wschodniej Polsce. Położone jest 26 km na północ od Lublina. Lubartów leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej.

W odległości 22 km na wschód od miejscowości przebiegał średniowieczny Szlak Jagielloński.

Historia

Włościanie spod Lubartowa w regionalnych strojach ludowych z książki Oskara Kolberga.

29 maja 1543 Zygmunt I Stary zezwolił Piotrowi Firlejowi na założenie miasta na gruncie wsi Szczekarkowa i Łucki, nazwanego od herbu Firlejów – Lewart, Lewartowem. Prywatne miasto szlacheckie Lewartów położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim.

Za rządów Mikołaja, syna Piotra – kalwina i wodza innowierców małopolskich sprowadzono wysoko wykwalifikowanych rzemieślników z Francji, Niemiec i Holandii, jak również hodowców bydła, którzy znacząco przyczynili się do rozwoju miasta. Pod koniec XVI w. Lewartów był ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Założone tam przez Mikołaja Kazimierskiego gimnazjum ariańskie zasłynęło w całej Rzeczypospolitej. Jego rektorem był Wojciech z Kalisza. W 1580 odbył się synod braci polskich.

Wnętrze XVIII wiecznej Bazyliki pw. św. Anny, (proj. Pawła Antoniego Fontany)

Później miasto wielokrotnie zmieniało właścicieli. Na początku XVIII w. byli nimi Sanguszkowie, którzy przyczynili się do dalszego rozwoju miasta: przebudowali pałac, wybudowali dwa barokowe kościoły oraz kilka kamienic. Na prośbę Pawła Karola Sanguszki (rzekomo protoplastą jego rodu miał być Lubart, syn wielkiego księcia litewskiego – Giedymina) August III, przywilejem z 22 listopada 1744 wydał zgodę na zmianę nazwy miasta na Lubartów (nazwa używana jest do dzisiaj), nadał herb oraz odnowił prawa miejskie.

Gmina żydowska była już zorganizowana w XVI w. Posiadała dwa cmentarze (stary i nowy). W 1819 utworzono nowy kirkut, który ostatnio uporządkowano, a z pozostałych macew utworzono lapidarium. Z nagrobków można wywnioskować, iż gmina żydowska była zamożna. Drugi cmentarz pochodzącego z XVII w. nie zachował się.

Okres zaborów

Po rozbiorach Polski Lubartów znalazł się pod zaborem austrackim, a od 1815 pod zaborem rosyjskim. W okresie powstania listopadowego w 1831 roku niedaleko Lubartowa miała miejsce bitwa. W okresie powstania styczniowego w 1863 roku niedaleko Lubartowa również została stoczona bitwa.

W XIX wieku kilkakrotnie wybuchały pożary (1831, 1838 i 1846). Dopiero w 1866 miasto uzyskało status miasta powiatowego i zostały stworzone warunki do dalszego rozwoju.^{[potrzebny przypis]} W 1912 działało tutaj siedem zakładów przemysłowych (cztery olejarnie, dwa młyny oraz browar). Wartość ich produkcji wynosiła ponad 65 tysięcy rubli.

Okres II RP

W 1922 r. w mieście rozpoczęła działalność huta szkła.

II wojna światowa

W 1939 Żydzi stanowili ponad 50% ludności Lubartowa. W 1942 żydowskich mieszkańców miasta wywieziono do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze.

1 września 1943 oddział Gwardii Ludowej (dowódca - Ryszard Postowicz „Murzyn”) przeprowadził akcję likwidacyjną Konstantego Burki - dyrektora szpitala w Lubartowie, który współpracował z Gestapo. W lipcu 1944 miasto zostało wyzwolone przez żołnierzy Armii Krajowej.

W wyparciu wojsk niemieckich, w 1944 formowała się tu 4 Brygada Saperów 2 Armii Wojska Polskiego (upamiętniała to tablica na ul. Poprzecznej).

Okres powojenny

W Lubartowie działał do lat 90. XX w. oddział Zakładów Radiowych im. M. Kasprzaka w Warszawie, później Zakłady Wytwórcze Magnetofonów „Unitra-Lubartów”, znany z takich wyrobów jak RP-701, Wilga, Finezja, Condor.

Zabytki Lubartowa

Pałac Sanguszków z XVIII w. (widok od strony ogrodów)

Bazylika pw. św. Anny

Bazylika pw. św. Anny (widok od strony parku)

Pałac Sanguszków, który obejmuje murowany pałac z XVIII w., bramę pałacową, park i staw za pałacem oraz pozostałości mostu. Posiadłość została założona ok. połowy wieku XVI w. przez Piotra Firleja, i miała ona wtedy profil obronny. Obecny pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. W 1693 roku Tylman z Gameren sporządził projekt przebudowy zamku dla marszałka wielkiego koronnego Józefa Karola Lubomirskiego, ale nie wiadomo, czy został on w pełni zrealizowany. W roku 1705 podczas wojny północnej pałac został częściowo zniszczony. Odbudowany z funduszy księcia Pawła Karola Sanguszki, według projektu Pawła Antoniego Fontany zyskał m.in. portyk i trzecią kondygnację. Poza tym wyposażono wnętrza, dobudowano ogrodzenie oraz uporządkowano wystrój parku za pałacem. Potem rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. Był on pod administracją Banku Polskiego w XIX wieku, jak również pełnił funkcję szpitala wojskowego. W 1925 pałac kupiło Zgromadzenie Zakonne Braci Kresowych. Rok 1933 nie zapisał się dobrze w historii tego zabytku – pożar, który wybuchł w rezydencji zniszczył dach i wnętrza pałacowe. Zarząd Miejski wykupił ruinę wraz z ogrodem w latach 1935-1938. Odbudowa i remont generalny miał miejsce już po II wojnie światowej, w latach 1950-1970. Obecnie pełni funkcję siedziby Starostwa Powiatowego w Lubartowie.

Bazylika pw. św. Anny – budowana w latach 1733-1738, projektu Pawła Antoniego Fontany. Barokowa, murowana, dwuwieżowa, ufundowana przez Pawła Sanguszkę. Budowniczym Fary Lubartowskiej był Tomasz Rezler. Konsekracji świątyni dokonał biskup żmudzki Michał Karp w 1738 roku. Kościół był wielokrotnie odnawiany, w szczególności zaś, po pożarze z 1792 roku, kiedy to częściowo spłonęła. Fronton kościoła ozdabiają dwie wieże, które zwieńczone są hełmami oraz elewacja zdobiona pilastrami i gzymsami. Portal wejściowy, który jest wsparty na dwóch kolumnach jest wykonany z czarnego marmuru. Liczne zaokrąglenia, filary i witraże wzbogacają wnętrze grą światła. Ośmioboczna nawa środkowa, nakryta załamanym dachem w późnobarokowej bryle świątyni. Na ową nawę otwierają się arkady naw bocznych, których przęsła są połączone oryginalnymi górnymi prześwitami. W prawej nawie znajduje się epitafium z sercami fundatora (Pawła K. Sanguszki) i jego żony – Barbary z Duninów Sanguszkowej.

Klasztor oo. Kapucynów z lat 1737-1741. Obejmuje: kościół pw. św. Wawrzyńca, klasztor oraz ogród. Kościół został ufundowany przez Pawła Karola Sanguszkę i Mikołaja Krzyneckiego z Urzędowa. Zaprojektowany przez Pawła Antoniego Fontanę, konsekrowany w 1741 roku otrzymał wezwanie św. Wawrzyńca. Jest to budowla jednonawowa, barokowa, oszczędna w bryle i dekoracjach (zgodnie z regułami zakonu kapucynów). Charakterystyczna jest elewacja kościoła, która nawiązuje do głównego kościoła tego zakonu, znajdującego się w Rzymie. Ozdobą wnętrza kościoła są osiemnastowieczne płótna ołtarzowe, autorstwa Szymona Czechowicza. Wśród nich obraz „Męczeństwo św. Wawrzyńca” w ołtarzu głównym. Do kościoła pw. św. Wawrzyńca przylega wybudowany w tym samym czasie klasztor, który przeszedł wiele modernizacji i jest otoczony murem obronnym. W 1831 roku, a więc podczas powstania listopadowego mur ten stanowił punkt oporu podczas walk gen. Wojciecha Chrzanowskiego z liczniejszymi siłami rosyjskimi gen. Kreutza. W 1864 roku, w ramach odwetu za poparcie przez zakonników powstania styczniowego, władze carskie podjęły uchwałę w sprawie kasaty klasztoru oo. Kapucynów, jednak w 1866 roku przebywało tutaj 12 braci zakonnych. W 1867 roku kościół przejęła Archidiecezja lubelska, chociaż przez pewien okres obsługiwał go kapelan zakonny. Dopiero w 1938 roku powrócili tutaj kapucyni. Budynek mieszkalny został oddany tylko częściowo kapucynom – resztę pomieszczeń zajęły urzędy państwowe. W 1978 roku oddano cały klasztor. Kaplica Cmentarna z pocz. XIX w. Nowy cmentarz żydowski W odległości 9 km od Lubartowa znajduje się kompleks pałacowy Zamoyskich w Kozłówce.

Ogrody pałacowe

Gospodarka/Inwestycje

• Motyl S.C.
• Roto Frank Sp. z o.o.
• Solbet Lubartów S.A.
• Gaspol S.A.
• Stella Pack S.A.
• Drozd S.J.
• Pegwan Sp. z o.o.
• Dako S.J.
• Betax
• Wibro Sp. z o.o.
• Fer-Plast S.J.

Transport

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 19 (kierunek Rzeszów–Lublin–Lubartów–Międzyrzec Podlaski–Siemiatycze–Białystok),
• droga wojewódzka nr 815 (kierunek Parczew–Wisznice).

Przez Lubartów przebiega też linia kolejowa nr 30 (Łuków–Lublin) ze stacją w Lubartowie i przystankami Lubartów Lipowa oraz Lubartów Słowackiego. Wraz z modernizacją z linii kolejowej na odcinku Lublin Północny–Lubartów ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego, od 2 kwietnia 2013 po 12 latach przerwy wracają pociągi osobowe w postaci szynobusów.

Demografia

XIX-wieczny dworek, obecnie Muzeum Regionalne

Dane z 30 czerwca 2017:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	22 166	100	11 644	52,5	10 522	47,5
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1593,5		837,1		756,4

• Piramida wieku mieszkańców Lubartowa w 2014 roku.

Edukacja

• Szkoła Podstawowa nr 1
• Szkoła Podstawowa nr 3
• Szkoła Podstawowa nr 4
• II Liceum Ogólnokształcące im. Piotra Firleja
• Zespół Szkół im. Księcia Pawła Karola Sanguszki
• Regionalne Centrum Edukacji Zawodowej
• Szkoła Umiejętności
• Społeczna Szkoła Muzyczna

Media

• Echo Powiatu Lubartowskiego
• Lubartowiak
• Wspólnota Lubartowska
• Kanał S
• Lubartów 24
• Przegląd Lubartowski
• Tuba Lubartowa

Osoby związane z Lubartowem

• Wojciech z Kalisza
• Iwona Sitkowska
• Albert Osik
• Honorat Koźmiński
• Jan Kochanowski
• Rafał Patyra
• Janusz Lalka
• Mirosław Granat
• Bolesław Prus
• Apolinary Nosalski
• Wacław Nałkowski
• Ludwik Stanisław Liciński
• Feliks Bentkowski
• Jan Regulski
• Jan Stecki
• Maciej Topolski
• Grzegorz Korczyński
• Andrzej Tokarzewski
• Aleksander Szulc

Wspólnoty religijne

• Kościół Rzymskokatolicki:
  • Bazylika pw. św. Anny - (parafia św. Anny)
  • Kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy - (parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy)
  • Kościół pw. św. Wawrzyńca i Klasztor Ojców Kapucynów
  • Kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego - (parafia Wniebowstąpienia Pańskiego)
  • Kaplica pw. św. Antoniego Sióstr Felicjanek i Klasztor Sióstr Felicjanek

Współpraca międzynarodowa

• Hajdúdorog
• Rosienie
• Emilczyn

Sąsiednie gminy

Lubartów, Niedźwiada, Serniki

Zobacz też

• Kościół św. Wawrzyńca i klasztor kapucynów w Lubartowie
• Lewart Lubartów
• Muzeum Regionalne w Lubartowie
• Muzeum Parafialne w Lubartowie
• Lubartów (stacja kolejowa)
• Zespół Pieśni i Tańca „Lubartowiacy”
• Unitra-Lubartów
• Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Lubartowie

Linki zewnętrzne

• O działalności ks. Tokarzewskiego w Lubartowie – strona zamku lubelskiego
• O działalności ks. Tokarzewskiego w Lubartowie – strona hospicjum
• Oficjalna strona internetowa miasta Lubartowa
• Lubartów w dokumentach archiwalnych
• Lubartów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa 1884.