Wieprz (rzeka)
Wieprz – rzeka w południowo-wschodniej Polsce, prawy dopływ Wisły[4], o długości 303 km i powierzchni dorzecza ponad 10 tysięcy km².
 Wieprz w pobliżu Trawnik | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kontynent | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Państwo | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lokalizacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rzeka 2 rzędu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość | 303 km | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Spadek |
0,55‰ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Powierzchnia zlewni |
10 415[1] km² | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Średni przepływ |
35,9[1] m³/s przy ujściu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Źródło | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejsce | Wieprzów Ordynacki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wysokość |
274 m n.p.m.[2] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Współrzędne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ujście | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Recypient | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejsce | na południe od Dęblina | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wysokość |
ok. 112 m n.p.m.[3] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Współrzędne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie i przebieg edytuj
Źródła rzeki znajdują się na Roztoczu Środkowym, pomiędzy miejscowościami Wieprzowe Jezioro i Wieprzów Ordynacki[5] w pobliżu Tomaszowa Lubelskiego na wysokości 273 m n.p.m.[6] Niedaleko źródła przebiega dział wód II rzędu, oddzielający dorzecze Wieprza od dorzecza Bugu. Źródła Huczwy, położone ok. 4km na południowy wschód oraz Sołokii, położone ok. 4km na południowy zachód od Wieprzowa Tarnawackiego leżą już w dorzeczu Bugu[7]. Ujście rzeki do Wisły znajduje się na południowy zachód od Dęblina[8]. Rzeka w całości położona jest na terenie województwa lubelskiego.
W górnym biegu rzeka przepływa przez roztoczańskie wzgórza o wysokościach względnych przekraczających często 100 metrów i nachyleniu przekraczającym 20%.[9] Następnie wody rzeki kierują się na północ i przepływają przez Padół Zamojski. W środkowym biegu głęboko wcięta dolina Wieprza rozdziela Działy Grabowieckie od Wyniosłości Giełczewskiej. Następnie rzeka przepływa przez Obniżenie Dorohuckie, północną część Płaskowyżu Świdnickiego oraz Wysoczyznę Lubartowską, by w końcowym biegu, Pradoliną Wieprza, skierować się na zachód, w kierunku Wisły.
Zlewnia górnego i środkowego Wieprza zbudowana jest głównie z utworów kredowych, trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Przeważają skały takie jak gezy, opoki, margle i wapienie margliste. Wśród utworów trzeciorzędowych (zwłaszcza na Roztoczu i w północno-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, obserwuje się piaski, piaskowce i wapienie mioceńskie. Duże powierzchnie pokryte są utworami czwartorzędowymi, zwłaszcza glinami morenowymi, piaskami, żwirami rzecznymi i fluwioglacjalnymi oraz osadami mulastymi i pylastymi. Znaczne powierzchnie w zlewni rzeki zajmują utwory lessowe.[9]
Spadek podłużny doliny Wieprza na poszczególnych odcinkach wynosi[9]:
- 1,24‰ pomiędzy źródłami a Zwierzyńcem,
- 0,65‰ pomiędzy Zwierzyńcem a Krasnymstawem
- 0,26‰ pomiędzy Krasnymstawem a Łęczną
- 0,34‰ pomiędzy Łęczną a Lubartowem
- 0,35‰ pomiędzy Lubartowem a ujściem
Ekologia edytuj
Ochrona środowiska edytuj
Rzeka przepływa przez Roztoczański Park Narodowy oraz parki krajobrazowe Krasnobrodzki, Szczebrzeszyński, Nadwieprzański, a także miasta: Krasnobród, Zwierzyniec (zalew Rudka[10]), Szczebrzeszyn, Krasnystaw, Łęczną, Lubartów i Dęblin[11].
W biegu rzeki znajduje się 5 obszarów Natura 2000[12]: Roztocze, Ostoja Nieliska, Izbicki Przełom Wieprza, Dolina Środkowego Wieprza i Dolny Wieprz.
Wieprz płynie przez obszar słabo uprzemysłowiony, toteż poza ściekami komunalnymi odprowadzanymi z miejscowości zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki i jej dopływów, do Wieprza trafiają zrzuty jedynie z nielicznych zakładów przemysłowych[2]. Wody cieku wykazują obecność trzech czynników chemicznych:
- antropogenicznego, związanego z gospodarką ściekami komunalnymi, wpływający dodatnio na zawartość potasu, sodu, chlorków i siarczanów.
- związanego z wietrzeniem i erozją skał znajdujących się na terenie zlewni, wpływający na zawartość wapnia, magnezu i strontu
- antropogenicznego, związanego z wykorzystywaniem przez człowieka cynku i ołowiu[2]
Flora[13] edytuj
W wodach górnego Wieprza zaobserwować można 28 gatunków makrofitów. Licznie występują przedstawiciele gatunków mozga trzcinowata oraz psianka słodkogórz, gałęzatka, jeżogłówek, moczarka kanadyjska i rdest plamisty.
Fauna edytuj
Górny odcinek rzeki Wieprz stanowi krainę pstrąga i lipienia. Fragment między Krasnobrodem a Szczebrzeszynem znajduje się w wykazie wód górskich PZW[14]. Występują tu również raki[15]. Ostoja Nieliska stanowi siedlisko znacznej liczby gatunków ptaków, wśród których najliczniej występujące to: krzyżówka, batalion, świstun, cyranka, łyska, Żuraw zwyczajny, łabędź niemy. Można zaobserwować również ptaki rzadko występujące na terenie kraju takie jak orlik krzykliwy, puchacz, czy symbol państwa polskiego - bielika.[16]
Gospodarka i turystyka edytuj
Wieprz jest połączony z Krzną przez najdłuższy w Polsce kanał melioracyjny Wieprz-Krzna. Na żadnym odcinku rzeki nie wyznaczono śródlądowej drogi wodnej[17].
Na wielu odcinkach rzeki znajdują się liczne wypożyczalnie kajaków. W Krasnobrodzie zlokalizowany jest zalew o powierzchni 17 ha i maksymalnej głębokości 2,5 m[18]. W Zwierzyńcu również znajduje się sztuczny zalew. Na obu akwenach wyznaczone są kąpieliska oraz infrastruktura turystyczna. Na rzece znajduje się również sztuczne jezioro w Nieliszu, zasilane przez rzekę Pór.
Historia edytuj
Podczas wojny polsko-bolszewickiej, latem 1920 roku, Wojsko Polskie znajdowało się w odwrocie po wyprawie kijowskiej. Armia sowiecka podchodziła w okolice Warszawy. Dowództwo Wojska Polskiego podjęło decyzje o kontrnatarciu. Tadeusz Rozwadowski skupił w okolicach Dęblina nad rzeką znaczne zgrupowanie wojsk. Do przeprowadzenia uderzenia na pozycje bolszewickie zgromadzono niemal 50 tysięcy żołnierzy w asyście setek karabinów maszynowych i dział. Naprzeciw stało zaledwie 11 tysięcy żołnierzy Grupy Mozyrskiej. 16 sierpnia polskie wojska zaatakowały. Manewr zakończył się bardzo szybkim sukcesem i już pierwszego dnia polskie siły kontrolowały obszar od Garwolina aż po Włodawę. Kolejnego dnia dokonano natarcia w kierunku Mińska Mazowieckiego siłami wzmocnionymi o pięć sekcji czołgów, dziesięć samolotów i trzy pociągi pancerne. Bolszewicy zostali wyparci aż do Bugu.[19]
We wrześniu 1939 rozegrała się nad Wieprzem druga po bitwie nad Bzurą największa batalia kampanii wrześniowej – kilkudniowe walki pod Tomaszowem (okolice Tarnawatki, Zielonego i Krasnobrodu).
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Polska. Największe rzeki, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-02-07].
- ↑ a b c Izabela Bojakowska i inni, Charakterystyka geochemiczna wód rzeki Wieprz, „GÓRNICTWO I GEOLOGIA”, 5 (4), 2010, s. 51-62 [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Wieprz na mapie Geoportalu Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Główny Geodeta Kraju. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 311.
- ↑ Geoportal - źródła Wieprza. [dostęp 2023-06-12].
- ↑ Edward Słoniewski, Roztocze, Warszawa: PTTK „Kraj”, 1998, s. 19, ISBN 83-7005-410-2.
- ↑ Open Street Map - Źródła Wieprza, Huczwy i Sołokii. [dostęp 2023-06-12].
- ↑ Open Street Map - Ujście Wieprza. [dostęp 2023-06-12].
- ↑ a b c Stanisław Pałys, Erozja górnego i środkowego odcinka rzeki Wieprz na tle ogólnej charakterystyki zlewni, „ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH”, 119, 1971, s. 67-89 [dostęp 2023-06-12].
- ↑ Edward Słoniewski, Roztocze, Warszawa: PTTK „Kraj”, 1998, s. 20, ISBN 83-7005-410-2.
- ↑ Wieprz, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Natura 2000 viewer.
- ↑ Sebastian R. Bielak, Anna Zaborska, Ocena stanu ekologicznego górnego biegu rzeki Wieprz z zastosowaniem makrofitów jako biologicznych wskaźników jakości wód powierzchniowych, „Technologia Wodu”, 7-8, 2013, s. 27-37.
- ↑ https://www.pzw.org.pl/pliki/prezentacje/52/wiadomosci/55994/pliki/zamosc.pdf
- ↑ https://parki.lubelskie.pl/parki-krajobrazowe/krasnobrodzki-park-krajobrazowy/fauna
- ↑ http://www.lto.org.pl/index.php?id=51
- ↑ Dz.U. z 2019 r. poz. 1208
- ↑ http://www.atlasjezior.pl/jezioro-krasnobrodzkie-zalew-krasnobrod/
- ↑ https://histmag.org/Kontruderzenie-znad-Wieprza-21105
Bibliografia edytuj
- Roztocze Środkowe. Mapa turystyczna 1:50.000, wyd. IV, Lublin: Kartpol, 2013, mapa, ISBN 978-83-62664-23-8.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Zwierzyniec. Tekst jednolity (załącznik nr 1 do Uchwały Nr LV/354/10 Rady Miejskiej w Zwierzyńcu z dnia 28 stycznia 2010 r.), Zwierzyniec 2009, s. 1-100.
- Henryka Mól,Gewässernamen im Flußgebiet des Wieprz / Hydronimia dorzecza Wieprza, Stuttgart 1990: Franz Steiner Verlag.
- Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), ISBN 83-239-9607-5.
Linki zewnętrzne edytuj
- Wieprz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 374.
- Open Street Map.