Garwolin

miasto i gmina w województwie mazowieckim

Garwolinmiasto w województwie mazowieckim, siedziba władz gminy miejskiej Garwolin, gminy wiejskiej Garwolin i powiatu garwolińskiego[2].

Garwolin
miasto i gmina
Ilustracja
Urząd Miasta w Garwolinie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

garwoliński

Prawa miejskie

przed 1423

Burmistrz

Marzena Bogusława Świeczak

Powierzchnia

22,08 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


17 310[1]
797,2 os./km²

Strefa numeracyjna

25

Kod pocztowy

08-400

Tablice rejestracyjne

WG

Położenie na mapie powiatu garwolińskiego
Mapa konturowa powiatu garwolińskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Garwolin”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Garwolin”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Garwolin”
Ziemia51°53′49″N 21°36′54″E/51,896944 21,615000
TERC (TERYT)

1403011

SIMC

0975285

Urząd miejski
ul. Staszica 15
08-400 Garwolin
Strona internetowa
BIP

Miasto położone jest nad rzeką Wilgą, przy skrzyżowaniu dróg S17 z 76.

Garwolin uzyskał lokację miejską przed 1423 rokiem[3]. Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego[4], położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[5].

Położenie

edytuj
 
Plan gminy i miasta Garwolin, 2015 r.

Miasto we wschodniej Polsce, usytuowane w południowo-wschodniej części Równiny Garwolińskiej, położone 60 km od Warszawy. W latach 1975–1998 należało do województwa siedleckiego.

Etymologia

edytuj

Nazwa Garwolino pojawia się w średniowiecznych notatkach z 1386 i 1404. Pochodzi od nazwy osobowej Garwoł[6]. Wśród mieszkańców popularna jest legenda łącząca nazwę miasta z gawronami.

Historia

edytuj

Ślady osadnictwa na terenie dzisiejszych granic Garwolina pochodzą sprzed około 2000 lat czyli z epoki żelaza.

Prawa miejskie miasto uzyskało 27 lipca 1423[7]. Od 1539 stolica powiatu w ziemi czerskiej, znaczny ośrodek rzemiosła i handlu. W 1565 liczył 260 domów, 69 ogrodów i 230 rzemieślników, w tym: 24 szewców, 12 krawców, 9 kuśnierzy, 22 kowali, 7 czapników, 3 tesarzów, 3 bednarzy, 6 krawców, 3 barwierzy, 6 cieśli, 3 kołodziejów i 63 piwowarów. Garwolin w owym czasie słynął z warzenia przedniego piwa[8]. W czasie potopu szwedzkiego straty w ludności przekroczyły 90%, w mieście pozostało 50 domów[7]. W 1795 po trzecim rozbiorze miasto znalazło się w zaborze austriackim, w czasie wojen napoleońskich w Księstwie Warszawskim, po Kongresie Wiedeńskim w 1815 w zaborze rosyjskim na terenie Królestwa Kongresowego. Do rozwoju miasta przyczyniły się budowy: traktu lubelskiego w 1835 i kolei nadwiślańskiej Warszawa – Lublin – 1877.

22 marca 1863 powstańcy styczniowi usiłowali bez skutku zdobyć Garwolin broniony przez wojska rosyjskie[7]. W latach 1892–1914 w Garwolinie stacjonował 37 (13)[9] pułk dragonów[10] carskiej armii.

W 1905 odbywały się strajki rolne i demonstracje[11]. W czasie I wojny światowej działała placówka Polskiej Organizacji Wojskowej w listopadzie 1918 rozbrajająca stacjonujących tu żołnierzy niemieckich, działała rada delegatów robotniczych.

Podczas bitwy o Garwolin, w dniu 16 sierpnia 1920 roku wyróżnił się Stanisław Szaliński (późniejszy major i szef kontrwywiadu wojskowego w latach 1930–1939). Dowodząc plutonem karabinów maszynowych 3 batalionu 58 pp, zmusił nieprzyjaciela do pozostawienia dwóch dział. W pościgu za oddziałem bolszewickim zaatakował koszary w Garwolinie. Dzięki śmiałemu szturmowi doprowadził do kapitulacji załogi i zdobycia taboru brygady oraz 300 jeńców. Następnie skutecznie bronił koszar przed nacierającą kawalerią nieprzyjaciela[12]. 17-18 sierpnia 1920 podczas Bitwy Warszawskiej w Garwolinie stacjonował sztab Józefa Piłsudskiego dowodząc kontruderzeniem znad Wieprza[7].

W okresie międzywojennym w powiecie garwolińskim dominowała lewica spod znaku PSL "Wyzwolenie"[13].

15 kwietnia 1934 obszar miasto zwiększono kosztem gminy wiejskiej Górzno, z której przyłączono: wieś Czyszków, kolonię Czyszków Trzeciaki, kolonię Czyszków-Pustka, część kolonii Lucin, część wsi Natalja, gromadę Zawady-Stare, a także kosztem gminy wiejskiej Wola Rębkowska, z której przyłączono gromadę Leszczyny[14].

W latach 1921 – 1939 w tutejszych koszarach kawaleryjskich stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I[15]. W latach 1925–1926 w Garwolinie i okolicach duży wpływ na społeczeństwo miała radykalna Niezależna Partia Chłopska[11].

We wrześniu 1939 Niemcy zniszczyli centralną część zabudowy, miały miejsce liczne aresztowania i deportacje do obozów zagłady i koncentracyjnych. Podczas II wojny światowej Garwolin znalazł się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Od stycznia 1941 funkcję Kreishauptmanna (starosty) powiatu Garwolin objął Karl Freudenthal. Jedną z pierwszych jego decyzji było usunięcie z miasta obywateli narodowości żydowskiej i przesiedlenie ich do gett w Żelechowie, Sobolewie, Łaskarzewie i Parysowie. Do końca 1942 na rozkaz Karla Freudenthala Gestapo oraz żandarmeria zamordowały na terenie miasta i powiatu 890 osób, a do obozów koncentracyjnych lub do pracy przymusowej wywieziono kolejnych 2100[16]. Za popełnione zbrodnie Sąd Delegatury Rządu na Kraj wydał na przełomie lat 1942-1943 wyrok skazujący go na karę śmierci. Zastrzelony 5 lipca 1944 podczas zamachu dokonanego przez połączone dwie grupy dywersyjne AK z Garwolina i Woli Rębkowskiej.

 
Cmentarz wojenny w Garwolinie

W końcu lipca 1944 r. Garwolin był najsilniejszym punktem oporu Niemców na rzece Wildze. W dniu 27 lipca 1944 r. miasto zostało wyzwolone spod niemieckiej okupacji przez jednostki 8 korpusu 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. K. Rokossowskiego[17]. 28 lipca 1944 do miasta dotarły jednostki 8 Armii Gwardii 1 Frontu Białoruskiego, które dotychczas nacierały w ślad za 2 A.Panc. Armie te w okolicach miasta przygotowywały się do operacji forsowania Wisły[18]. W dniu 11 września 1944, oddziały 1 Armii WP zostały zluzowane na przyczółku magnuszewskim przez 8 Armię Gwardii i ześrodkowane w okolicach Garwolina, w celu przygotowania do działania na odcinku warszawskim[19].

Podczas II wojny światowej Garwolin uległ zniszczeniu niemal w 70%.

 
Czołgi 8 KPancGw, bitwa o Garwolin 1944

10 marca 1946 na szosie WarszawaLublin w rejonie Gończyc w pobliżu Garwolina Oddział AK Mariana Bernaciaka stoczył potyczkę z oddziałem Armii Czerwonej, w której zginęło kilku żołnierzy radzieckich, a pluton polski stracił 1 zabitego i 1 rannego.

W czasach Polski Ludowej miasto zostało odbudowane, powstały nowe osiedla mieszkaniowe, uregulowano i zagospodarowano brzegi Wilgi. Powstała rzeźnia, duże zakłady mleczarskie, w 1969 rozpoczął pracę Zakład Doświadczalny Instytutu Maszyn Matematycznych, w 1973 baza Przedsiębiorstwa Kolejowych Robót Elektryfikacyjnych, w 1975 uruchomiono produkcję w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Cora”. Dawne koszary w Gracjanowie przebudowano na zespół sanatoryjny neuropsychiatrii dziecięcej[11].

Panorama Garwolina

Zabytki

edytuj

Według rejestru zabytków NID[20] na listę zabytków wpisane są obiekty:

 
Kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego
  • kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, neobarokowy kościół wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. Znajdują się w nim obrazy: Przemienienia Pańskiego z 1894, Św. Stanisława Kostki, Św. Józefa (XIX w.), Św. Jana Chrzciciela (XVIII w.), Świętych Barbary, Rocha i Rozalii (I połowa XIX w.), a także kielichy z 1762, 1760 i z pierwszej połowy XIX w.1890-1909, nr rej.: 741 z 7.05.1962
  • park „Sulbiny”, ul. Lubelska 50, XIX-XX, nr rej.: A-379 z 16.07.1985 i z 9.04.2009
  • zespół dworski, Studzińskiego 28, pocz. XX, nr rej.: A-275 z 29.08.1980:
    • dwór
    • rządcówka
    • spichlerz
    • park
  • stajnie koszarowe, ob. magazyn, al. Legionów, 1905, nr rej.: A-449 z 16.04.1996
  • dom, ob. Urząd Miasta, Staszica 15, 1910, nr rej.: 1048 z 10.05.1974

Honorowy obywatel miasta

edytuj

Zasłużony dla Garwolina

edytuj
  • Jan Piesiewicz[25]
  • Ksiądz Prałat Stanisław Józef Maksymowicz[26]
  • Stanisław Buszta[27]
  • 14 harcerzy – członków konspiracyjnego ZHP-Roju „Orłów” Szarych Szeregów[28]
  • Józef Siarkiewicz[29]
  • Wanda Bekierska[30]
  • Bogumiła Szeląg[31]
  • Zbigniew Gnat-Wieteska[32]
  • Eugenia Michalik[33]
  • Magdalena Płatek[34]
  • Piotr Ekiert[35]
  • Ksiądz prałat Ryszard Andruszczak[36]
  • Marek Szamryk[37]
  • Marek Janiec[38]

Gospodarka

edytuj

Garwolińska Strefa Aktywności Gospodarczej; Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł maszynowy, środków transportu, poligraficzny, spożywczy (mleczarski i mięsny), odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, meblowy i kosmetyczny.

Historyczny rozwój Garwolina od 1965 do 2020 roku.

Transport

edytuj
 
Otwarcie mostu na Wildze w 1935 roku

Na terenie miasta krzyżują się dwie drogi krajowe:

W odległości 5 km od miasta przebiega linia kolejowa nr 7 WarszawaLublinDorohusk; stacja Garwolin znajduje się we wsi Wola Rębkowska. W momencie uruchomienia kolei nadwiślańskiej (1877) Garwolin nie miał stacji kolejowej. W 1894 miasto obsługiwała stacja kolejowa Wilga usytuowana w miejscu dzisiejszej stacji Ruda Talubska. W 1914 Garwolin obsługiwały dwie stacje kolejowe – Mirwan (położona w miejscu obecnej stacji Garwolin) i Garwolin (wcześniej zwana Wilgą a dziś Ruda Talubska). W 1922 ustalono nazwy stacji obowiązujące do dnia dzisiejszego. Do czasów II wojny światowej stacja i miasto Garwolin przez Żydów były nazywana Mirwan.

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Garwolinie zapewnia połączenia do Warszawy, Otwocka, Łaskarzewa, Ryk, Siedlec, Żelechowa, Łukowa, Maciejowic i innych miejscowości. Istnieją też przewoźnicy prywatni, którzy zapewniają połączenia do Warszawy, Lublina, Siedlec i Stoczka Łukowskiego.

12 czerwca 2010 otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko.

Demografia

edytuj
  • Piramida wieku mieszkańców Garwolina w 2014 roku[39].


 

Edukacja

edytuj
Przedszkola
  • Publiczne Przedszkole nr 1 „Bajka”
  • Publiczne Przedszkole nr 2 „Akademia pana Kleksa
  • Publiczne Przedszkole nr 6 „Mały Europejczyk”
  • Publiczne Przedszkole nr 8 „Plastuś
  • Niepubliczne Przedszkole „Zielona Łączka”
  • Niepubliczne Przedszkole „Juniorek”
  • Niepubliczne Przedszkole „Akademia Sztuki Dziecięcej”
  • Niepubliczny Żłobek „Tęczowa Kraina”
  • Niepubliczny Żłobek „Wesołe Słoneczko”
  • Klub Dziecięcy „Zegar Słoneczny”
Szkoły podstawowe
Szkoły artystyczne
  • Szkoła Muzyczna I stopnia w Garwolinie
  • Niepubliczna Szkoła Muzyczna II stopnia w Garwolinie
Szkoły średnie
Uczelnie wyższe
Szkoły specjalne
  • Zespół Szkół Specjalnych nr 1
  • Zespół Szkół Specjalnych nr 2 i Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

Kultura i sport

edytuj
  • Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Garwolinie – Wypożyczalnia dla Dorosłych, Oddział dla Dzieci i Młodzieży, Czytelnia, Mediateka.
  • Kino „Wilga”, sala kinowa na 250 miejsc, dźwięk Dolby Digital, fotele lotnicze, projektor cyfrowy FULL-HD, 3D,
  • Centrum Sportu i Kultury ( Dom kultury, hala sportowa, stadion),
  • Galeria ,,Kotara" Fotografii - Galeria fotografii mieszcząca się w holu głównym domu kultury CSiK. Kuratorem wystaw jest Dariusz Szubiński.
  • Galeria ,,Kotłownia" - Galeria poświęcona wystawie malunków, rysunków, rzeźb oraz grafiki. Galeria znajduje się w piwnicy domu kultury CSiK.
  • Pływalnia Miejska „Garwolanka”,
  • Chór Miasta Garwolin,
  • Garwoliński Teatr Muzyczny „Od Czapy” – amatorski teatr młodzieżowy prowadzony przez Fundację 'Sztafeta',
  • Teatr Rękawiczka – amatorski teatr młodzieżowy działający przy CSiK,
  • GTS Wilga Garwolinsiatkówka mężczyzn,
  • GKS Wilga Garwolin – piłka nożna mężczyzn,
  • 4CV Garwolin – siatkówka mężczyzn,
  • No Name – Międzyszkolny gimnastyczno-taneczny uczniowski klub sportowy (działający przy ZS nr 5).
  • Conectum Garwolin - amatorski klub piłkarski należący do piłkarskich Ludowych Zespołów Sportowych
  • Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych - Oddział 02 Garwolin

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Plebania

Wojsko w Garwolinie

edytuj
 
Dawna stajnia koszarowa
Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko w Garwolinie.

Jednostki wojskowe stacjonujące na terenie Garwolina:

barwy mundurów jednostek wojskowych stacjonujących w Garwolinie:

Miasta partnerskie

edytuj

Znani literaci o Garwolinie

edytuj

Zobacz też

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Garwolinie.

Przypisy

edytuj
  1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-15].
  2. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
  4. Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
  5. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
  6. Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 71. ISBN 83-04-02436-5.
  7. a b c d HISTORIA GARWOLINA. Urząd Miasta Garwolin. [dostęp 2017-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-24)]. (pol.).
  8. Garwolin Dzieje Miasta i Okolicy, Książka i Wiedza, Warszawa 1990, str. 69
  9. a b 13 wg numeracji obowiązującej w latach 1907-1917; pułk dragonów sformowany w 1709 r. w latach 1882-1907 tj. w 1892, gdy przeniesiono go z Lublina do Garwolina oznaczony był numerem 37, znany jako 13 pułk dragonów imienia generała-feldmarszałka hrabiego Burkharda Christopha Münnicha odznaczony orderem wojennym, ostatnim dowódcą pułku był gen. Zygmunt Łempicki – późniejszy pierwszy dowódca 3 Pułku Ułanów Śląskich w Wojsku Polskim; Григорович А. И.: История 13-го драгунского Военного Ордена генерал-фельдмаршала графа Миниха полка. Petersburg: Альфарет, 2006. (ros.).
  10. a b 13-й Драгунский Военного Ордена Генерал-Фельдмаршала Графа Миниха полк.. antologifo.narod.ru. [dostęp 2013-08-28]. Cytat: к 1892 г. – Полк расквартирован в г. Гарволин (Варшавский ВО) (ros.).
  11. a b c Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 117-118
  12. Andrzej Pepłoński „Wojna o tajemnice”, Wydawnictwo Literackie 2011, str. 327
  13. Jan Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 166
  14. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 kwietnia 1934 r. o zmianie granic miasta Garwolina w powiecie garwolińskim, województwie lubelskiem (Dz.U. z 1934 r. nr 32, poz. 294)
  15. 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I, Rocznik Oficerów Kawalerii 1930 s. 41.
  16. Jerzy Piesiewicz „Zamach na kata” Biuletyn Informacyjny Armii Krajowej, lipiec 2000 rok
  17. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 637
  18. Tadeusz Sawicki-Front Wschodni a powstanie warszawskie, PWN, Warszawa 1989, str. 26 i nast.
  19. Tadeusz Sawicki-Front Wschodni a powstanie warszawskie, PWN, Warszawa 1989, str. 127
  20. NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo mazowieckie. [dostęp 2013-08-28].
  21. Marian Jaworski – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
  22. Ks. Biskup Jan Mazur – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
  23. Ks. prałat Bogdan Jacek Krawczyk – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
  24. Józef Zając – Honorowy Obywatel Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  25. Jan Piesiewicz – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  26. Ksiądz Prałat Stanisław Józef Maksymowicz – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  27. Stanisław Buszta – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  28. 14-nastu harcerzy Zasłużonych dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  29. Józef Siarkiewicz – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  30. Wanda Bekierska – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  31. Bogumiła Szeląg – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  32. Zbigniew Gnat-Wieteska – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  33. Eugenia Michalik – Zasłużona dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  34. Magdalena Płatek – Zasłużona dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  35. Piotr Ekiert – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  36. Ksiądz prałat Ryszard Andruszczak – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
  37. Marek Szamryk – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-12-07].
  38. Marek Janiec – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-12-07].
  39. Garwolin w liczbach. Garwolin - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  40. Kalendarz Mariawicki na rok 2022 (Felicjanów)
  41. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].
  42. Miasta partnerskie Garwolina. [dostęp 2017-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-11)].
  43. Uchwała Nr LXXIII/404/2023 Rady Miasta Garwolina z dnia 27 czerwca 2023 roku w sprawie nawiązania współpracy partnerskiej pomiędzy miastem Garwolin a miastem Brody, obwód lwowski (Ukraina).. [dostęp 2023-07-15].

Linki zewnętrzne

edytuj