Marian Bernaciak

Marian Bernaciak, ps. Orlik, Dymek (ur. 6 marca 1917 w Zalesiu, zm. 24 czerwca 1946 we wsi Piotrówek) – podporucznik rezerwy Wojska Polskiego, członek ZWZ-AK, dowódca oddziału partyzanckiego AK, a następnie Zrzeszenia WiN na Lubelszczyźnie.

Marian Bernaciak

Orlik, Dymek

major
Data i miejsce urodzenia	6 marca 1917 Zalesie, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	24 czerwca 1946 Piotrówek, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1938–1946
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Związek Walki Zbrojnej Armia Krajowa Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Stanowiska	Dowódca Inspektoratu Puławy AK, Dowódca Inspektoratu Puławy WiN
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, kampania wrześniowa działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Marian Bernaciak podczas akcji „Burza” w Rykach. 26 lipca 1944 r.

Życiorys

Był synem Michała Bernaciaka i Marii z domu Bliźniak. W 1937 r. ukończył Gimnazjum im. A.J. Czartoryskiego w Puławach. Następnie odbył roczną obowiązkową służbę wojskową w Mazowieckiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Zambrowie, którą zakończył w stopniu plutonowego podchorążego. Dostał przydział mobilizacyjny do 2 pułku artylerii ciężkiej. Pracował w urzędzie pocztowym w Sobolewie w powiecie Garwolin. Zmobilizowany w sierpniu 1939 r., podczas wojny obronnej 1939 r. walczył jako podporucznik rezerwy w 2 pac. Podczas obrony Włodzimierza Wołyńskiego po agresji ZSRR na Polskę dostał się do niewoli radzieckiej. Kilka tygodni później zbiegł z transportu jenieckiego na terenie ZSRR, wiozącego polskich oficerów do obozów, i powrócił w rodzinne strony. Prowadził księgarnię w Rykach i niewielką drukarnię w Dęblinie. W 1940 r. zaangażował się w działalność konspiracyjną w ramach ZWZ, a następnie AK. Był szefem Kedywu podobwodu „A” (Dęblin-Ryki) w Obwodzie AK Puławy. Od jesieni 1943 r., zagrożony aresztowaniem przez Gestapo, był zmuszony ukrywać się. 20 listopada 1943 r. utworzył grupę lotną, przekształconą w oddział partyzancki, na czele którego stanął. W maju 1944 r. jego oddział otrzymał kryptonim OP I/15 pułku piechoty AK „Wilków”. Przeprowadził on ponad 20 akcji bojowych przeciwko Niemcom. Dzięki jego postawie podczas akcji „Burza” w lipcu 1944 r. w Dęblinie uratowano przed zniszczeniem ważne obiekty wojskowe i gospodarcze, uchroniono ludność przed wywózką i znęcaniem się przez wycofujących się żołnierzy niemieckich. 26 lipca 1944 r. jego oddział zajął samodzielnie Ryki. W sierpniu 1944 r. na czele ok. 350 partyzantów podjął marsz w celu pomocy walczącej Warszawie, ale zakończył się on niepowodzeniem. Zagrożony internowaniem przez Sowietów, podjął decyzję o rozwiązaniu oddziału. Przez kilka miesięcy ukrywał się, poszukiwany przez NKWD.

W marcu 1945 r. odtworzył swój oddział z osób zagrożonych aresztowaniem. Początkowo podporządkował się Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj, a od września tego roku wszedł w skład Zrzeszenia WiN. Jesienią 1945 r. został mianowany dowódcą zgrupowania oddziałów WiN w Inspektoracie Rejonowym „Puławy”, a następnie zastępcą inspektora puławskiego ds. bezpieczeństwa jako referent bezpieczeństwa. Awansował wówczas do stopnia majora (według części źródeł – kapitana). Dowodzone przez niego zgrupowanie partyzantki niepodległościowej, jedno z największych na Lubelszczyźnie (działało na terenie powiatów garwolińskiego, puławskiego, łukowskiego, lubartowskiego, kraśnickiego i kozienickiego), liczące ok. 200 żołnierzy, a na wiosnę 1946 r. – ok. 160, przeprowadziło wiele akcji zbrojnych przeciwko władzom komunistycznym, m.in.:

• 13 kwietnia 1945 r. w Woli Zadybskiej rozbiło 3 grupy operacyjne KBW, które straciły 4 zabitych i 6 rannych żołnierzy oraz 1 zabitego i 1 rannego funkcjonariusza UB; 30 żołnierzy KBW zostało rozbrojonych;
• 24 kwietnia 1945 r. rozbiło Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Państwa w Puławach, uwalniając 107 więźniów i zabijając 5 ubeków i 2 milicjantów;
• 1 maja 1945 r. zajęło Kock, gdzie rozbroiło milicję i zatrzymało 3 ubeków, rozpędziło na rynku komunistyczny wiec, zorganizowany z okazji 1 maja i zorganizowało w jego miejsce wiec antykomunistyczny, a w czasie odwrotu z Kocka pod Annówką rozbiło grupę operacyjną UB, w wyniku czego zginęło 12 funkcjonariuszy, a 24 dostało się do niewoli; zostali oni rozbrojeni, rozmundurowani i puszczeni wolno;
• 24 maja 1945 r. stoczyło wraz z 50-osobowym oddziałem dywersji terenowej podobwodu „B” pod komendą ppor. Czesława Szlendaka ps. „Maks” zwycięską bitwę w Lesie Stockim z 680-osobową grupą operacyjną sił KBW, UB i NKWD, wyposażonych w transportery opancerzone; po całodziennej walce zginęło od 22 do 62 żołnierzy NKWD i 10 funkcjonariuszy MO i UB, w tym kpt. Henryk Deresiewicz, naczelnik Wydziału do Walki z Bandytyzmem WUBP w Lublinie i por. Aleksander Ligęza, oficer PUBP w Puławach,
• 15 czerwca zajęło Żelechów, gdzie rozbroiło posterunek MO i zlikwidowało kilku funkcjonariuszy UB;
• 27 lipca 1945 r. uwolniło z transportu pod Bąkowcem ok. 120 więźniów, w tym wielu żołnierzy podziemia niepodległościowego. Wśród uwolnionych znajdowali się ppłk Antoni Żurowski „Andrzej Bober” – dowódca VI Obwodu Warszawa-Praga Armii Krajowej i ppłk Henryk Krajewski „Trzaska” – dowódca 30 Poleskiej Dywizji Piechoty w akcji „Burza”.

W latach 1945–1947 plutony podporządkowane M. Bernaciakowi przeprowadziły najwięcej akcji dywersyjnych na Lubelszczyźnie, m.in.:

• 5 lutego 1946 r. we wsi Czernic w gminie Kłoczew rozbito grupę operacyjną KBW, która straciła 7 zabitych i kilku rannych, spalono dwa samochody KBW i zniszczono samochód z radiostacją KBW, a samą radiostację zabrano;
• 10 marca 1946 r. na szosie Warszawa-Lublin w rejonie Gończyc w pobliżu Garwolina stoczono potyczkę z oddziałem Armii Czerwonej, w której zginęło kilku żołnierzy sowieckich, a pluton stracił 1 zabitego i 1 rannego.

Zgrupowanie jako zwarta formacja działało do lipca 1945 r. Wskutek olbrzymiego nasycenia terenu regularnym wojskiem i siłami bezpieczeństwa, M. Bernaciak zmuszony był do zmiany taktyki. Podzielił swoje zgrupowanie na pojedyncze plutony i drużyny, które były zakonspirowane we wsiach i wspomagane przez terenowe struktury WiN. Umożliwiało to łatwą koncentrację zgrupowania i utrzymywanie stałej gotowości bojowej. Taktyka ta została zmieniona wiosną 1946 r., kiedy zgrupowanie zostało podzielone na dwa pododdziały. Pierwszy pododdział pod dowództwem Wacława Kuchnio ps. „Spokojny” działał na północy Inspektoratu, a drugi pod dowództwem Zygmunta Wilczyńskiego ps. Żuk – na południu. Źródłem dużych sukcesów M. Bernaciaka była jego umiejętność dowodzenia i częsta zmiana taktyki walki z wielokrotnie przeważającymi siłami wojskowymi i formacji bezpieczeństwa. Dzięki jego wysiłkom podporządkowane mu patrole i drużyny dywersyjne poza akcjami zbrojnymi prowadziły też intensywną działalność wywiadowczą, dotyczącą również spraw politycznych i społecznych, oraz propagandową. Główną część tej ostatniej stanowił druk i kolportaż prasy i ulotek w postaci komunikatów, informacji, apeli, tekstów okolicznościowych, z których najbardziej znanymi były Orlik do społeczeństwa z okazji referendum ludowego w 1946 r. oraz ulotka Katyń Puławski.

Do walki ze zgrupowaniem M. Bernaciaka władze zmobilizowały ogromne siły podzielone na grupy operacyjne, liczące łącznie kilkanaście tysięcy żołnierzy LWP, KBW oraz funkcjonariuszy MO i UB. Aresztowani zostali rodzice M. Bernaciaka oraz jego brat Lucjan, b. żołnierz AK. 24 czerwca 1946 r., kiedy M. Bernaciak wracał z kilkoma ludźmi z odprawy w Życzynie, został zaatakowany przez grupę żołnierzy wojsk saperskich z 1 Dywizji Piechoty, którzy ochraniali referendum, oraz oddział KBW koło wsi Piotrówek. Dwukrotnie ranny podczas próby przebicia się z okrążenia, popełnił samobójstwo. Zginął partyzant z jego oddziału – Leon Jankowski „Obarek”. W 2015 r. pion śledczy IPN ustalił, że wcześniejsze założenia co do prawdopodobnego miejsca pochówku Mariana Bernaciaka „Orlika” są błędne. Osoba, którą uważano za Mariana Bernaciaka, pod której imieniem i nazwiskiem miał być pochowany „Orlik” rzeczywiście istniała

Aktualnie nie jest znane miejsce spoczynku ciała Mariana Bernaciaka.

Marian Bernaciak nie założył rodziny, ponieważ, jak sam twierdził, nie był czas ku temu.

Odznaczenia i upamiętnienie

W rodzinnej wsi mjr. M. Bernaciaka, w Zalesiu został postawiony upamiętniający go pomnik w formie pamiątkowego kamienia z inskrypcją oraz symbolami krzyża i Polski Walczącej.

25 czerwca 2006 r. w Piotrówku pod honorowym patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego odbyły się uroczystości upamiętniające 60. rocznicę tragicznej śmierci majora Mariana Bernaciaka „Orlika”, bohaterskiego żołnierza Armii Krajowej i Zrzeszenia WiN.

Pośmiertnie, postanowieniem z 24 czerwca 2009 r. Prezydent RP Lech Kaczyński nadał mu pośmiertnie za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski. Wręczenie orderu rodzinie odbyło się 11 listopada z okazji Święta Niepodległości.

1 czerwca 1945 r. rozkazem nr 319 Delegata Sił Zbrojnych na Kraj mjr Marian Bernaciak „Orlik” został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Przekazanie odznaczenia nastąpiło dopiero 73 lata później 1 czerwca 2018 r. w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie w sali Polskich Sił Zbrojnych. W imieniu poległego żołnierza Krzyż Srebrny odebrała z rąk Szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Jana Józefa Kasprzyka Pani Wanda Piotrowska, siostra „Orlika”.

Imię mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika” nosi Koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Rykach, pielęgnujące pamięć i tradycje „Orlika” i jego podkomendnych.

W Końskowoli działa 7 Drużyna Starszoharcerska im. mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika” (Chorągiew Lubelska, Hufiec ZHP Puławy).

Wizerunek Bernaciaka znalazł się na wydanym w 2019 r. przez Pocztę Polską z okazji Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” w nakładzie 180 tys. sztuk znaczku pocztowym o nominale 2,60 zł zaprojektowanym przez Marzannę Dąbrowską.

Zobacz też

• Żołnierze wyklęci

Linki zewnętrzne

• Bandyta „Orlik” zabity. W ciągu 20 dni ujęto 525 – zabito 107 bandytów. „Trybuna Robotnicza”, s. 6, nr 177 z 30 czerwca 1946. 
• Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Lublin Koło w Rykach