Otwórz menu główne
Wikipedia

Referendum w Polsce w 1946 roku

Tablice agitacyjne przed referendum w Warszawie
Plansza propagandowa 3xtak, (1946).

Referendum ludowe 1946 – sfałszowane referendum przeprowadzone w Polsce 30 czerwca 1946 roku w oparciu o ustawy: o głosowaniu ludowym uchwaloną przez Krajową Radę Narodową 27 kwietnia 1946 (określającą treść pytań referendalnych i termin głosowania)[1] i ustawę o przeprowadzeniu głosowania ludowego (określającą ordynację głosowania) uchwaloną przez KRN 28 kwietnia 1946[2]. Ustawę o głosowaniu ludowym przyjęto jednogłośnie (głosowało za nią również Polskie Stronnictwo Ludowe). Ustawa o przeprowadzeniu głosowania ludowego została uchwalona przy sprzeciwie posłów PSL, wobec odmowy wprowadzenia przez PPR i partie satelickie zasady obowiązkowego uczestnictwa w komisjach wyborczych wszystkich szczebli po jednym przedstawicielu każdej legalnie działającej partii politycznej (co miało zapobiec fałszerstwom przy obliczaniu głosów)[3].

Spis treści

GenezaEdytuj

PPR wychodząc z faktyczną inicjatywą referendum miała na celu odsunięcie daty wolnych wyborów[4] oraz sprawdzenie zakresu swoich wpływów w społeczeństwie. W szczególności liczyło na sprawdzenie czy w warunkach stosunkowo umiarkowanego nacisku administracyjnego i policyjnego, bez zmasowanego terroru oraz przy maksymalizacji środków perswazyjnych można uzyskać w wolnych wyborach satysfakcjonujący wynik[potrzebny przypis]. Miało być sprawdzianem popularności rządzących krajem komunistów oraz przygotowaniem do fałszerstwa wyborów w 1947 roku[5]. PSL natomiast pragnęło zademonstrować swoją przewagę nad PPR[6].

Pytania referendalneEdytuj

Uczestniczącym w referendum zadano trzy pytania:

„
  1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
  2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?
  3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?
 ”

Partie Bloku Demokratycznego (PPR, PPS, SD, SL) rekomendowały głosowanie 3 razy TAK. PSL zdający sobie sprawę, że gra idzie o zupełnie inną stawkę – a mianowicie niepodległość i niezawisłość Polski od Związku Sowieckiego – wbrew swoim przedwojennym postulatom wezwał do udzielenia negatywnej odpowiedzi na pierwsze pytanie. W kwestii przemian własnościowych ludowcom nie wypadało głosować na nie (reforma rolna), zostałoby to z pewnością wykorzystane przez PPR dla ośmieszenia PSL-u wśród polskich chłopów. Wolność i Niezawisłość wzywało do odpowiedzi nie na pierwsze 2 pytania, zaś NSZ wezwały do głosowania na nie na wszystkie 3 pytania, duża część opowiedziała się za całkowitym odrzuceniem proponowanych zmian (w odniesieniu do pkt. 3 był to raczej protest wobec utraty kresów wschodnich na rzecz Związku Sowieckiego niż niechęć do przejęcia Wrocławia, Szczecina czy Gdańska)[potrzebny przypis].

Przygotowania do referendum i jego sfałszowanieEdytuj

Osobny artykuł: Grupy ochronno-propagandowe.
 
Plakat propagandowy z roku 1946 – Referendum 3 x TAK. Za czytającym, żołnierz NSZ, przedstawiony jako kolaborant hitlerowski, namawiający do głosowania na NIE

W ramach przygotowań do przeprowadzenia i sfałszowania referendum Biuro Polityczne PPR powołało w marcu 1946 Państwową Komisję Bezpieczeństwa, która miała się zająć koordynacją działań jednostek LWP, WOP, KBW, UB, MO i ORMO. Zadaniem jej była m.in. likwidacja podziemia niepodległościowego i skrytobójcze mordowanie polityków PSL.

Operację sfałszowania referendum organizowała ekipa funkcjonariuszy MGB ZSRR pod dowództwem płk Arona Pałkina naczelnika wydziału D MGB, zainstalowana w Warszawie 20 czerwca 1946. Zajęła się głównie fałszowaniem i preparowaniem dokumentów referendalnych. 22 czerwca miała miejsce narada, na której Bolesław Bierut, Władysław Gomułka i doradca NKWD przy MBP płk Siemion Dawydow omówili techniczne szczegóły fałszowania wyników referendum[7][8].

Skalę i metody fałszowania referendum przez 15 osobową ekipę MGB pod kierownictwem Arona Pałkina zbadał Nikita Pietrow:

Po referendum od nowa napisano 5994 protokoły z obliczonymi głosami i podrobiono około 40 tysięcy podpisów członków komisji obwodowych. Siemion Dawydow dostawał paczki z protokołami z Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego za pośrednictwem Stanisława Radkiewicza – i przekazywał je grupie Pałkina. Nowe protokoły wracały tą samą drogą. (… ) Jak stwierdzono w [przesłanym 30 sierpnia] raporcie dla Stalina , w wyniku pracy specjalistów z Moskwy odsetek Polaków, który udzielili twierdzącej odpowiedzi na pierwsze pytanie wzrósł do 50-60% (zależnie od województwa), podczas gdy w oryginalnych protokołach wynosił on w rzeczywistości 1-15 procent. W nowych protokołach zwiększono także liczbę twierdzących odpowiedzi na drugie i trzecie pytanie. Pracę zakończono 27 sierpnia 1946, a nazajutrz cała grupa wyjechała do Moskwy[9].

Aron Pałkin za sfałszowanie protokołów referendum został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru, odznaczenia otrzymali też wszyscy jego współpracownicy[8].

Andrzej Paczkowski komentując informacje Nikity Pietrowa, stwierdził, że ponieważ w całym kraju działało 11 057 komisji, należy wnosić, że pozostałe 5063 protokołów sfałszowali „polscy czekiści” z UB[10].

Andrzej Paczkowski:

Różnice były niebagatelne. Zasięg fałszerstwa wyglądał następująco: głosów „tak” było na pierwsze pytanie według danych oficjalnych – 68%, według poufnych – 26,9%. Drugie pytanie: dane oficjalne – 77,1%, dane poufne – 42 %. Trzecie pytanie: dane oficjalne – 91,4%, poufne – 66,9%. Według poufnych obliczeń pepeerowskich, głosujących „trzy razy tak” było 26,9%.[11]

Rzeczywiste wyniki referendum według archiwum Bolesława BierutaEdytuj

W 1993 w oparciu o tzw. Archiwum Bieruta w Archiwum Akt Nowych Andrzej Paczkowski ogłosił w opracowanym przez siebie zbiorze dokumentów zestawienie ogólne wyników głosowania według województw (bez obwodów zamkniętych w jednostkach wojskowych)[12][13].

Zestawienie wyników głosowaniaEdytuj

Zestawienie ogólne wyników głosowania według województw (bez obwodów zamkniętych w jednostkach wojskowych[14])

1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?

Pytanie I
Województwo Tak Tak % Nie Nie %
Warszawa M.St. 76299 24 % 241612 76%
Warszawskie 189775 19,3% 793515 80,7%
Łódź 93201 35% 173088 65%
Łódzkie 197045 22,6% 674834 77,4%
Kieleckie 366931 42,7% 492392 57,3%
Lubelskie 222006 24,8% 673180 75,2%
Białostockie 149697 34,6% 282952 65,4%
Olsztyńskie 50392 32,1% 106592 67,9%
Gdańskie 108393 26,2% 305294 73,8%
Pomorskie 170865 23,5% 556218 76,5%
Szczecińskie 98919 38,1% 160711 61,9%
Poznańskie 220176 16,9% 1082641 83,1%
Wrocławskie 311679 45% 380941 55%
Śląskie 573946 38% 936439 62%
Krakowskie 132492 13,5% 848931 86,5%
Rzeszowskie 94385 13,6% 599620 86,4%
Ogółem : 3056191 26,9% 8308960 73,1%

2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?

Pytanie II
Województwo Tak Tak % Nie Nie %
Warszawa M.St. 200284 63 % 117627 37%
Warszawskie 385450 39,2% 597840 60,8%
Łódź 155779 58,5% 110510 41,5%
Łódzkie 289873 32,1% 592006 67,9%
Kieleckie 459738 53,5% 399585 46,5%
Lubelskie 325848 36,4% 569338 63,6%
Białostockie 251802 58,2% 180847 41,8%
Olsztyńskie 81946 52,2% 75038 47,8%
Gdańskie 166712 40,3% 246965 59,7%
Pomorskie 237756 32,7% 489327 67,3%
Szczecińskie 146691 56,5% 112939 43,5%
Poznańskie 547183 42% 755634 58%
Wrocławskie 380941 55% 311679 45%
Śląskie 657017 43,5% 858368 56,5%
Krakowskie 309148 31,5% 672275 68,5%
Rzeszowskie 184605 26,6% 509400 73,2%
Ogółem : 4770773 42,0% 6594378 58,0%

3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

Pytanie III
Województwo Tak Tak % Nie Nie %
Warszawa M.St. 302015 95% 15896 5%
Warszawskie 701086 71,3% 282204 28,7%
Łódź 215694 81% 50595 19%
Łódzkie 504409 59% 357470 41%
Kieleckie 523328 60,9% 335995 39,1%
Lubelskie 600670 67,1% 294516 32,9%
Białostockie 237092 54,8% 195557 45,2%
Olsztyńskie 101726 64,8% 55258 35,2%
Gdańskie 279646 67,6% 134031 32,4%
Pomorskie 403531 55,5% 323552 44,5%
Szczecińskie 184337 71,0% 75293 29,0%
Poznańskie 1055282 81,0% 247535 19,0%
Wrocławskie 519465 75% 173155 25%
Śląskie 922845 61,1% 587540 38,9%
Krakowskie 594742 60,6% 386681 39,4%
Rzeszowskie 442775 63,8% 251230 36,2%
Ogółem : 7598643 66,9% 3766508 33,1%

Oficjalny wynikEdytuj

Natomiast według oficjalnych wyników ogłoszonych 12 lipca 1946 przez Generalnego Komisarza Głosowania Ludowego – I Prezesa Sądu Najwyższego, członka Prezydium Krajowej Rady Narodowej Wacława Barcikowskiego[15] – uprawnionych do głosowania było 13 160 451 osób, z których wzięło udział w głosowaniu 11 857 986 (90,1%). Głosów ważnych było 11 530 551 (97,2%), a nieważnych – 327 435 (2,8%).

Oficjalne wyniki referendum
Tak Nie
1. pytanie 7 844 522 68% 3 686 029 32%
2. pytanie 8 896 105 77,2% 2 634 446 22,8%
3. pytanie 10 534 697 91,4% 995 854 8,6%
 
Odpowiedzi na pytania referendalne 1946 - wyniki oficjalne a rzeczywiste. Czerwień oznacza odpowiedź - TAK, zieleń - NIE.

Obwieszczenie nie zawierało żadnych wyników szczegółowych (w obwodach, czy poszczególnych województwach), a cenzura komunistyczna uniemożliwiała publikację takich danych cząstkowych w prasie. Jedynym wyjątkiem były podane przez krakowskie pismo Polskiej Partii Socjalistycznej Naprzód prawdziwe wyniki głosowania w Krakowie, gdzie 84% głosujących odpowiedziało „nie” na pierwsze pytanie referendalne, 67% na drugie a 31% na trzecie[16]. Urzędy wojewódzkie, powiatowe i przewodniczący komisji obwodowych wydali zarządzenie zabraniające członkom komisji podawania do wiadomości publicznej wyników głosowania w obwodach pod groźbą surowych kar[17]. Gdy na posiedzeniu Rady Ministrów 5 lipca 1946 wicepremier Stanisław Mikołajczyk (PSL) protestował przeciw zakazowi cenzuralnemu publikacji wyników referendum w obwodach, wicepremier Władysław Gomułka (PPR) odpowiedział: Leć pan na skargę do Churchilla[18].

Oficjalnie ogłoszone wyniki referendum były fałszywe. Fałszerstwa w trakcie głosowania miały różne formy. Przy głosowaniu aktywnie uczestniczyli funkcjonariusze MBP i MO, którzy obstawiali urny, a następnie wymieniali lub przerabiali głosy w drodze z komisji obwodowych do okręgowych[19]; głosowanie w wojsku odbyło się faktycznie jawnie i na rozkaz. W rzeczywistości poziom poparcia dla opozycji (nie tylko dla PSL, ale też i dla radykalniejszych ugrupowań) był znacznie wyższy. Zasadnicze fałszerstwo wyborcze nastąpiło po głosowaniu poprzez spreparowanie i podmianę protokołów komisji wyborczych na szczeblu centralnym, zgodnie z wynikiem głosowania ustalonym odgórnie przez władze Polskiej Partii Robotniczej w porozumieniu i współpracy z Moskwą, przy udziale funkcjonariuszy sowieckich służb specjalnych, którzy czynnie uczestniczyli w fałszerstwie.

Po referendumEdytuj

Wyniki referendum z jednej strony były dużo słabsze niż oczekiwało kierownictwo PPR[20] i pośrednio doprowadziły do tego, że partia ta straciła zainteresowanie walką wyborczą w warunkach demokratycznych. Z drugiej jednak strony pokazały, że PPR w ciągu kilku lat zdołała skłonić do głosowania na siebie ponad 1/4 Polaków. Wprawdzie poparcia uzyskano nie tylko drogą perswazji i stwarzaniem możliwości błyskawicznego awansu dla różnych grup społecznych, ale również środkami przymusu, presji czy nawet terroru i w znacznej mierze dzięki stworzeniu wspólnego bloku z koncesjonowaną PPS, to jednak należy taki wynik uznać za pewien sukces polityczny nowej władzy.

Do wyników referendum odniósł się ówczesny premier Edward Osóbka-Morawski stwierdzając : „Z referendum można wyciągnąć następujące wnioski: że reakcja w Polsce jest bardzo silna, silniejsza od oficjalnego PSL; że za wskazaniami PSL głosowało tylko kilkanaście procent (pozostali 2 lub 3 x „nie”); że za nami jest ca 37 procent głosów, co nie jest tak źle, jeśli zważyć, że kiedy rozpoczynaliśmy stawiać pierwsze kroki, wtedy może mieliśmy ca 5 procent zwolenników świadomych; że sytuacja aprowizacyjna jest fatalna. Wiadomo, że za wszelkie trudności odpowiada zawsze rząd[21]”.

Wyniki referendum podsumowywał krytycznie na posiedzeniu Sekretariatu PPR członek Biura Politycznego odpowiedzialny za kadry partyjne Roman Zambrowski mówiąc: "Przebieg referendum nie był przypadkiem, nie jest przypadkiem takie podejście naszych towarzyszy, żeby broń Boże nie działo się czegoś wbrew czystym zasadom demokracji. Stary komunista czy działacz pepeerowski z czasów okupacji, ci, którzy byli wychowani w duchu walki o dyktaturę proletariatu, mają stosunek do tych spraw bardziej klasowy[22]".

Przeciw fałszerstwom protestowali Stanisław Mikołajczyk oraz przedstawiciele USA i Wielkiej Brytanii.

Doświadczenia z organizacji fałszerstw wyborczych zostały przeanalizowane i wykorzystane przez PPR i podporządkowany tej partii aparat bezpieczeństwa przy fałszowaniu wyborów do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 roku.

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 15, poz. 104
  2. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 15, poz. 105.
  3. ↑ Czesław Osękowski, Referendum 30 czerwca 1946 roku w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2000, s. 32, ISBN 83-7059-459-X, OCLC 749329947.
  4. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909-1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 198, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  5. ↑   Sebastian Drabik, Niby-państwo, niby-władza, „Dziennik Polski”, 10 listopada 2012 [dostęp 2016-06-20].; także w: Sebastian Drabik, Niby-państwo, niby-władza [w:] Filip Musiał (red.), W pułapce historycznej konieczności, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej--Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2013, s. 33-39, ISBN 978-83-62628-20-9, OCLC 878973955 (pol.).
  6. ↑ Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1990, s. 239, ISBN 83-85066-09-8, OCLC 834533924.
  7. ↑ Maciej Korkuć, Wybory 1947. Mit założycielski komunizmu Archiwalia IPN.
  8. ↑ a b Marek Łatyński, Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ​ISBN 83-7095-056-6​ s. 555.
  9. ↑ Nikita Pietrow, Sztuka wygrywania wyborów, Karta, nr 18 , Warszawa 1996, s. 121-124.
  10. ↑ Andrzej Paczkowski, Od sfałszowanego referendum do prawdziwej klęski: szkice do portretu PRL, Kraków 1999, Wydawnictwo Literackie, ​ISBN 83-08-02912-4​, s. 30.
  11. ↑ Andrzej Paczkowski,Sztuka wygrywania wyborów, Karta, nr 18 , Warszawa 1996, s. 131.
  12. ↑ Andrzej Paczkowski (oprac.), Referendum z 30 czerwca 1946. Przebieg i wyniki. Dokumenty do dziejów PRL, Zeszyt 4. Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1993, s. 159. Na podstawie: Archiwum Akt Nowych, Zbiory B. Bieruta II/29.
  13. ↑ Marek Łatyński, Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ​ISBN 83-7095-056-6​ s. 555-556.
  14. ↑ W 182 obwodach zamkniętych (głównie wojskowych) głosowało 165 400 osób (1,4% głosujących w kraju). W archiwach wojskowych i Archiwum Akt Nowych dostępne są tylko sfałszowane wyniki głosowania. Czesław Osękowski, Referendum 30 czerwca 1946 roku w Polsce, Warszawa 2000, Wydawnictwo Sejmowe, ​ISBN 83-7059-459-X​, s. 145.
  15. ↑ M.P. z 1946 r. nr 61, poz. 115 Ogłoszenie Generalnego Komisarza głosowania ludowego o wyniku głosowania ludowego z dnia 30 czerwca 1946 r.
  16. ↑ Na pierwsze pytanie w Krakowie odpowiedziało twierdząco 23 162 głosujących, przecząco 110 840, na pytanie drugie twierdząco 43 997 a 99 279 przecząco, na trzecie 102 627 twierdząco, 43 982 przecząco. Marek Łatyński, Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ​ISBN 83-7095-056-6​, s.557.
  17. ↑ Marek Łatyński, Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ​ISBN 83-7095-056-6​, s.557-559.
  18. ↑ Andrzej Paczkowski (oprac.), Referendum z 30 czerwca 1946. Przebieg i wyniki. Dokumenty do dziejów PRL, Zeszyt 4. Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1993, s.14.
  19. ↑ Spośród osób, które osobiście uczestniczyły w tym fałszerstwie, publicznie opisywała te czynności wiele lat później m.in. prof. Maria Turlejska.
  20. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909-1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 199, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  21. ↑ Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1990, s. 249, ISBN 83-85066-09-8, OCLC 834533924.
  22. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909-1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 200, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.

Bibliografia, linkiEdytuj

Zobacz teżEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Referendum_w_Polsce_w_1946_roku&oldid=54917964”