Lubelszczyzna
Lubelszczyzna – kraina historyczna, położona nad prawym brzegiem Wisły, w dorzeczu rzeki Wieprz. Region stanowi północno-wschodnią część Małopolski.
| |||
| Państwa | |||
|---|---|---|---|
| Stolica | |||
| Ważniejsze miejscowości | |||
Położenie na mapie
| |||
Nazwa edytuj
Określenie regionu używane jest w zależności od kontekstu: w odniesieniu do ziemi lubelskiej (średniowiecze), województwa lubelskiego z lat 1474–1795 lub do późniejszych województw lubelskich. Po 1999 r. instytucje samorządowe pod nazwą Lubelszczyzna określają obecne województwo lubelskie i stosują je zamiennie (synonim)[1][2].
W literaturze historycznej nazwą Lubelszczyzna określa się historyczne województwo lubelskie istniejące w latach 1474–1795[3], którego obszar różnił się od obszaru współczesnego województwa lubelskiego. Lubelszczyzna w tym ujęciu stanowi północno-wschodnią część Małopolski. Graniczy z ziemią sandomierską na zachodzie, Mazowszem na północnym zachodzie, Podlasiem (wraz z Podlasiem Południowym) na północnym wschodzie oraz Grodami Czerwieńskimi/Rusią Czerwoną na wschodzie.
Historia edytuj
W 1474 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk wydzielił z ówczesnego województwa sandomierskiego nowe – województwo lubelskie, w skład którego weszły tereny ziemi lubelskiej i ziemi łukowskiej.
Protestantyzm na Lubelszczyźnie pojawił się dopiero w drugiej połowie XVI w., jednak ten region Polski szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków kalwinizmu i arianizmu aż do połowy XVII w., kiedy zwyciężyła kontrreformacja. Działała tu jedna z gmin braci polskich, której przedstawicielem był Jan Niemojewski, a ministrem zboru Marcin Czechowic.
Po III rozbiorze w 1795 Lubelszczyzna znalazła się pod panowaniem Austrii. W 1809 region został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1815 znalazło się w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim, w 1837 Lublin został stolicą guberni lubelskiej.
W 1801 Izabela Czartoryska założyła w Świątyni Sybilli w Puławach pierwsze polskie muzeum. W 1831 miało stoczono na Lubelszczyźnie kilka bitew powstania listopadowego.
W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie regionu przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy na Lubelszczyźnie.
Miasta edytuj
Miasta historycznej Lubelszczyzny (w granicach województwa lubelskiego I RP):
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia | Województwo | Status w I RP |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. |  Lublin
|
334 681 | 147,45 km² |  lubelskie
|
miasto królewskie, wojewódzkie, powiatowe |
| 2. |  Siedlce
|
77 645 | 31,86 km² |  mazowieckie
|
miasto szlacheckie |
| 3. |  Puławy
|
46 664 | 50,49 km² | lubelskie
|
wieś szlachecka |
| 4. |  Świdnik
|
39 136 | 20,35 km² | lubelskie
|
wieś królewska |
| 5. |  Kraśnik
|
36 870 | 25,52 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 6. |  Łuków
|
29 170 | 35,75 km² | lubelskie
|
miasto królewskie, powiatowe |
| 7. |  Biłgoraj
|
26 329 | 21,1 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 8. |  Lubartów
|
21 828 | 13,91 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 9. |  Łęczna
|
18 820 | 19 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 10. |  Radzyń Podlaski
|
15 182 | 22,31 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 11. |  Janów Lubelski
|
11 661 | 14,8 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 12. |  Parczew
|
10 648 | 8,05 km² | lubelskie
|
miasto królewskie |
| 13. |  Poniatowa
|
8980 | 15,26 km² | lubelskie
|
– |
| 14. |  Opole Lubelskie
|
8388 | 15,12 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 15. |  Bełżyce
|
6477 | 23,46 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 16. |  Bychawa
|
4855 | 6,69 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 17. |  Nałęczów
|
3753 | 13,82 km² | lubelskie
|
– |
| 18. |  Kock
|
3273 | 16,78 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 19. |  Zaklików
|
2929 | 11,42 km² |  podkarpackie
|
miasto szlacheckie |
| 20. |  Piaski
|
2573 | 8,43 km² | lubelskie
|
– |
| 21. |  Annopol
|
2488 | 7,75 km² | lubelskie
|
wieś szlachecka |
| 22. |  Kazimierz Dolny
|
2530 | 30,44 km² | lubelskie
|
miasto królewskie |
| 23. |  Ostrów Lubelski
|
2110 | 29,77 km² | lubelskie
|
miasto królewskie |
| 24. |  Urzędów
|
1694 | 12,91 km² | lubelskie
|
miasto królewskie, powiatowe |
| 25. |  Frampol
|
1432 | 4,67 km² | lubelskie
|
– |
| 26. |  Modliborzyce
|
1459 | 7,90 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
| 27. |  Józefów nad Wisłą
|
920 | 3,65 km² | lubelskie
|
miasto szlacheckie |
Galeria edytuj
- Wybrane pałace:
-
-
-
-
Pałac Jabłonowskich w Kocku
-
Pałac Sanguszków w Lubartowie
-
-
-
-
Pałac w Gościeradowie
-
Pałac w Celejowie
- Wybrane kościoły z okresu przedrozbiorowego:
-
-
-
-
-
-
-
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Położenie regionu. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
- ↑ Lubelszczyzna – trzy lata w Unii Europejskiej. Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
- ↑ Stanisław Kuraś: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 10-13, seria: Dzieje Lubelszczyzny. ISBN 83-01-03443-2.