Wikipedia

Lubelszczyzna

Kraina historyczna w północno-wschodniej Małopolsce
Ten artykuł dotyczy pojęcia regionu. Zobacz też: ziemia lubelska lub województwo lubelskie.

Lubelszczyzna – kraina historyczna, położona na prawym brzegu Wisły, w dorzeczu rzeki Wieprz. Region stanowi północno-wschodnią część Małopolski.

Lubelszczyzna
Herb
Herb
Państwa

 Polska

Stolica

Lublin

Ważniejsze miejscowości

Puławy, Łuków, Siedlce, Kazimierz Dolny

Położenie na mapie
Mapa województwa lubelskiego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku

Nazwa

edytuj

Określenie regionu używane jest w zależności od kontekstu: w odniesieniu do ziemi lubelskiej (średniowiecze), województwa lubelskiego z lat 1474–1795 lub do późniejszych województw lubelskich. Po 1999 r. instytucje samorządowe pod nazwą Lubelszczyzna określają obecne województwo lubelskie i stosują je zamiennie (synonim)[1][2].

W literaturze historycznej nazwą Lubelszczyzna określa się historyczne województwo lubelskie istniejące w latach 1474–1795[3], którego obszar różnił się od obszaru współczesnego województwa lubelskiego. Lubelszczyzna w tym ujęciu stanowi północno-wschodnią część Małopolski. Graniczy z ziemią sandomierską na zachodzie, Mazowszem na północnym zachodzie, Podlasiem (wraz z Podlasiem Południowym) na północnym wschodzie oraz Grodami Czerwieńskimi/Rusią Czerwoną na wschodzie.

Historia

edytuj
 
Akt unii lubelskiej

W 1474 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk wydzielił z ówczesnego województwa sandomierskiego nowe – województwo lubelskie, w skład którego weszły tereny ziemi lubelskiej i ziemi łukowskiej.

Protestantyzm na Lubelszczyźnie pojawił się dopiero w drugiej połowie XVI w., jednak ten region Polski szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków kalwinizmu i arianizmu aż do połowy XVII w., kiedy zwyciężyła kontrreformacja. Działała tu jedna z gmin braci polskich, której przedstawicielem był Jan Niemojewski, a ministrem zboru Marcin Czechowic.

Po III rozbiorze w 1795 Lubelszczyzna znalazła się pod panowaniem Austrii. W 1809 region został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1815 znalazło się w Królestwie Polskim w zaborze rosyjskim, w 1837 Lublin został stolicą guberni lubelskiej.

W 1801 Izabela Czartoryska założyła w Świątyni Sybilli w Puławach pierwsze polskie muzeum. W 1831 stoczono na Lubelszczyźnie kilka bitew powstania listopadowego.

W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie regionu przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy na Lubelszczyźnie, a rozpoczęła się okupacja austriacka.

W 1918 wraz z odzyskaniem niepodległości przez Polskę, Lubelszczyzna wróciła w skład państwa polskiego w ramach województwa lubelskiego. Stan ten zmieniała agresja dokonana w 1939 przez Niemcy, Słowacię i Związek Radziecki. Konsekwencją zakończonej wojny było utworzenie 26 października 1939 przez Hitlera dekretem Generalnego Gubernatorstwa i włączenie Lubelszczyzny do dystryktu lubelskiego[4].

Osobny artykuł: pacyfikacja wsi polskich w Lasach Janowskich.

Działania niemieckich władz okupacyjnych doprowadziły do powstania ruchu oporu w postacji oddziałów partyzanckich Gwardii Ludowej, Armii Krajowej i Baralionów Chłopskich[5]. Na Lubelszczyźnie działania partyzanckie prowadził również liczący do 200 partyzantów oddział polsko-radziecki dowodzony przez oficera Armii Czerwonej Fiodora Kowalowa ps. Fiedia, zbiegłego jeńca z niewoli niemieckiej. Oddziałowi nadano imię gen. Józefa Bema[6].

Osobny artykuł: Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej.

Oszacowano, że w czasie trwającej 1750 dni okupacji niemieckiej Lubelszczyzny czyli ziem leżących między Wisłą a Bugiem w wyniku rządów okupanta hitlerowskiego śmierć poniosło około 350 tys. mieszkańców, wśród których było około 100 tys. Polaków, oraz około 250 tys. obywateli polskich pochodzenia żydowskiego. Pozostałymi ofiarami byli obywatele polscy narodowości ukraińskiej, białoruskiej i romskiej[7].

Miasta

edytuj
 
Stare Miasto w Lublinie
 
Ulica Józefa Piłsudskiego w Siedlcach
 
Świątynia Sybilli w Puławach
 
Rynek w Kazimierzu Dolnym

Miasta historycznej Lubelszczyzny (w granicach województwa lubelskiego I RP):

Lp. Miasto Populacja Powierzchnia Województwo Status w I RP
1.   Lublin 334 681 147,45 km²   lubelskie miasto królewskie, wojewódzkie, powiatowe
2.   Siedlce 77 645 31,86 km²   mazowieckie miasto szlacheckie
3.   Puławy 46 664 50,49 km²   lubelskie wieś szlachecka
4.   Świdnik 39 136 20,35 km²   lubelskie wieś królewska
5.   Kraśnik 36 870 25,52 km²   lubelskie miasto szlacheckie
6.   Łuków 29 170 35,75 km²   lubelskie miasto królewskie, powiatowe
7.   Biłgoraj 26 329 21,1 km²   lubelskie miasto szlacheckie
8.   Lubartów 21 828 13,91 km²   lubelskie miasto szlacheckie
9.   Łęczna 18 820 19 km²   lubelskie miasto szlacheckie
10.   Radzyń Podlaski 15 182 22,31 km²   lubelskie miasto szlacheckie
11.   Janów Lubelski 11 661 14,8 km²   lubelskie miasto szlacheckie
12.   Parczew 10 648 8,05 km²   lubelskie miasto królewskie
13.   Poniatowa 8980 15,26 km²   lubelskie –
14.   Opole Lubelskie 8388 15,12 km²   lubelskie miasto szlacheckie
15.   Bełżyce 6477 23,46 km²   lubelskie miasto szlacheckie
16.   Bychawa 4855 6,69 km²   lubelskie miasto szlacheckie
17.   Nałęczów 3753 13,82 km²   lubelskie –
18.   Kock 3273 16,78 km²   lubelskie miasto szlacheckie
19.   Zaklików 2929 11,42 km²   podkarpackie miasto szlacheckie
20.   Piaski 2573 8,43 km²   lubelskie –
21.   Annopol 2488 7,75 km²   lubelskie wieś szlachecka
22.   Kazimierz Dolny 2530 30,44 km²   lubelskie miasto królewskie
23.   Ostrów Lubelski 2110 29,77 km²   lubelskie miasto królewskie
24.   Urzędów 1694 12,91 km²   lubelskie miasto królewskie, powiatowe
25.   Frampol 1432 4,67 km²   lubelskie –
26.   Modliborzyce 1459 7,90 km²   lubelskie miasto szlacheckie
27.   Józefów nad Wisłą 920 3,65 km²   lubelskie miasto szlacheckie

Galeria

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Położenie regionu. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
  2. ↑ Lubelszczyzna – trzy lata w Unii Europejskiej. Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
  3. ↑ Stanisław Kuraś: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 10-13, seria: Dzieje Lubelszczyzny. ISBN 83-01-03443-2.
  4. ↑ Swajdo 2005 ↓, s. 53.
  5. ↑ Mańkowski 1978 ↓, s. 467.
  6. ↑ Mańkowski 1978 ↓, s. 181,467.
  7. ↑ Mańkowski 1978 ↓, s. 462.

Bibliografia

edytuj
  • Jarosław Swajdo: Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku. Kielce: 2005. ISBN 83-88874-89-6.
  • Zygmunt Mańkowski: Między Wisłą a Bugiem 1939-1944. Studium o polityce okupanta i postawach społeczeństwa. Lublin: 1978.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lubelszczyzna&oldid=76386082”