Głogów

miasto i gmina w województwie dolnośląskim

Głogów (łac. Glogovia, niem. Glogau[2], cz. Hlohov) – miasto w zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, położone na Dolnym Śląsku, siedziba powiatu głogowskiego oraz gminy wiejskiej Głogów. Umiejscowione nad rzeką Odrą. Miasto usytuowane jest na obszarze Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego.

Głogów
miasto i gmina
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

głogowski

Data założenia

X wiek

Prawa miejskie

1253

Prezydent

Rafael Rokaszewicz

Powierzchnia

35,12 km²

Wysokość

(rynek Starego Miasta)
85,5 – (Wzgórza Dalkowskie)
230,0 m n.p.m.

Populacja (01.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


62 886[1]
1790,6 os./km²

Strefa numeracyjna

76

Kod pocztowy

67-200, 67-202 do 67-206 i 67-210

Tablice rejestracyjne

DGL

Położenie na mapie powiatu głogowskiego
Mapa konturowa powiatu głogowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Głogów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Głogów”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Głogów”
Ziemia51°39′33″N 16°04′50″E/51,659167 16,080556
TERC (TERYT)

0203011

SIMC

0954082

Hasło promocyjne: Głogów. Tu znajdziesz pieniądze. / Głogów. Jesteś u celu.
Urząd miejski
Rynek 10
67-200 Głogów
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r., Głogów liczył 59 051 mieszkańców[1][3] i był pod względem liczby ludności 6. miastem w województwie dolnośląskim, a także 60. spośród najludniejszych miast w Polsce. Gęstość zaludnienia wynosiła 1790,6 osób/km² (6. miejsce w województwie).

Geografia edytuj

 
Starówka Głogowa widziana z poligonu Górkowo
 
Głogów jako Głogowa na granicy Wielkopolski i Śląska na historycznej mapie sporządzonej w 1888 roku według danych zaczerpniętych z Kodeksu dyplomatycznego.

Głogów usytuowany jest w północnej części woj. dolnośląskiego, na pograniczu Pradoliny Barucko-Głogowskiej i Wzgórz Dalkowskich. Prawie w całości obecne miasto leży na lewym brzegu Odry, choć kiedyś jego zasadniczy trzon znajdował się na Ostrowie Tumskim otoczonym ramionami rzeki. Występują tu dwie jednostki morfologiczne:

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosi 35,12 km²[1] (144. miejsce w kraju). Miasto stanowi 7,98% powierzchni powiatu. W tym[potrzebny przypis]:

  • użytki rolne – 36,5%:
    • grunty orne – 25,8%
    • łąki – 6,0%
    • pastwiska – 4,3%
    • sady – 0,4%
  • lasy – 0,4%.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. legnickiego.

Podział zabudowy edytuj

 
Podział na osiedla[4]
 
Osiedle Kopernik

Głogów składa się z następujących osiedli:

oraz dzielnic/wsi w obrębie granic miasta:

Sąsiednie gminy edytuj

Głogów (gmina wiejska), Jerzmanowa, Kotla, Żukowice.

Środowisko przyrodnicze edytuj

Walory przyrodnicze miasta stanowią: szata roślinna i zwierzęca, gleby, wody i urozmaicony krajobraz. System zieleni tworzą parki (wokół Starego Miasta i kanału Sępolno), zieleń łęgowa nad Odrą i w Ostrowie Tumskim, niewielkie kompleksy lasów, ogrody działkowe oraz w ostatnich latach system zieleni izolacyjnej wokół hut miedzi. W obrębie miasta znajduje się szesnaście pomników przyrody[5]. Tereny nadodrzańskie stanowią biologicznie czynne kompleksy i są ostoją ptactwa wodnego. Podstawowe kompleksy roślin występują w następujących głównych grupach (W.Szafer):

  • roślinność dna doliny Odry, którą tworzą zarośla wierzbowe. Wyższe terasy doliny Odry zajmują przeważnie łąki i lasy (głównie liściaste),
  • roślinność Wzgórz Dalkowskich, w pobliżu których przebiegają granice naturalnych zasięgów drzew (świerk górski, jodła, olsza szara). Wzgórza porastają lasy świerkowe i bukowe,
  • na południe i południowy zachód od pasa Wzgórz Dalkowskich rozciąga się jednostajnie płaska kraina torfowisk.

Jakość środowiska wpływa znacząco na samopoczucie i zdrowie jego mieszkańców. Ogólnie w ostatnich latach ulega poprawie. Inwestycje proekologiczne w Hucie Miedzi („Modernizacja Wydziału Ołowiu”, „Instalacja odsiarczania elektrociepłowni HM „Głogów”) oraz coraz częstsze wykorzystywanie do celów grzewczych i technologicznych paliw ekologicznych ograniczyły emisję zanieczyszczeń do atmosfery.

 
Odra w Głogowie

Demografia edytuj

Osobny artykuł: Ludność Głogowa.
  • Wykres liczby ludności miasta Głogów na przestrzeni ostatnich 85 lat.

Największą populację Głogowa odnotowano w 1996 r. – według danych GUS 74 390 mieszkańców. Od 1996 roku liczba mieszkańców Głogowa spadła o 11 504 osoby, spowodowana głównie ujemnym saldem migracji.

  • Piramida wieku mieszkańców Głogowa w 2014 roku[6].


 

Kolejny rok z rzędu liczba mieszkańców Głogowa utrzymuje się poniżej 70 000 osób. Kobiet jest o 2302 więcej niż mężczyzn. Czasowo na terenie miasta zameldowane są 1122 osoby. W porównaniu z 2007 liczba mieszkańców zmalała o 506 osób (w 2007 r. było ich 69 978).

W 2008 urodziło się 790 dzieci, o 53 dzieci więcej rok wcześniej (w 2007 r. było ich 737). W tym samym okresie zmarło 510 osób. Przyrost naturalny wynosi więc 280 osób, a spadek liczby mieszkańców jest wynikiem migracji, głównie ludzi młodych, poza Głogów. Ma to związek z pozostawaniem wykształconych młodych ludzi w dużych miastach, siedzibach uczelni oraz z budowaniem domów na terenie ościennych gmin, głównie: Gmina Głogów, Gmina Jerzmanowa, Gmina Radwanice, Gmina Grębocice.

Informacja o ludności Głogowa na dzień 31.12.2010 r.

Liczba mieszkańców Głogowa zameldowanych na pobyt stały – 68 811, w tym 56 cudzoziemców zameldowanych na pobyt stały. W porównaniu z rokiem 2009 liczba mieszkańców zmalała o 341 osób (w 2009 r. – 69 152 osoby). Liczba osób z podziałem na płeć: kobiet – 35 702, mężczyzn – 33 109 (kobiet jest o 2593 więcej niż mężczyzn). Na pobyt czasowy na terenie Głogowa zameldowanych jest 1477 osób[7].

W roku 2010 urodziło się 779 dzieci (w roku 2009 – 787 dzieci), tj. o 8 dzieci mniej niż w roku 2009, w tym: chłopcy – 369, dziewczynki – 410

Zmarło 500 osób (w roku 2009 – 486 osób, tj. więcej o 14 osób). Przyrost naturalny wynosi więc 279 osób.

Spadek liczby mieszkańców jest wynikiem migracji głównie ludzi młodych, poza Głogów. Ma to związek z pozostawaniem wykształconych młodych ludzi po ukończeniu studiów, w dużych miastach, jak również z wyprowadzeniem się poza Głogów, w związku z budową domów na terenie ościennych gmin, głównie: Głogów, Jerzmanowa, Radwanice, Grębocice, Serby.

Jako populacja mieszkańcy Głogowa wyraźnie się starzeją:

  • liczba mieszkańców w wieku 18 lat i więcej wynosi 56 677 osób, w tym: kobiet 29 746, mężczyzn 26 931,
  • liczba mieszkańców do 18 roku życia wynosi – 12 134 osoby,
  • liczba osób najstarszych w wieku 70 lat i więcej – 4580 w tym kobiet 2905, mężczyzn 1675,
  • liczba mieszkańców w wieku 90 lat i więcej 104 osoby, w tym kobiet 87, mężczyzn 17.

Najwięcej żyjących mieszkańców jest w grupie urodzonych:

  • w 1955 roku – 1391 osób, w tym 609 mężczyzn i 782 kobiet,
  • w 1951 roku – 1374 osoby, w tym 640 mężczyzn i 734 kobiet,
  • w 1953 roku – 1364 osoby, w tym 621 mężczyzn i 743 kobiet,
  • w 1952 roku – 1350 osób, w tym 637 mężczyzn i 713 kobiet,
  • w 1977 roku – 1344 osoby, w tym 695 mężczyzn i 649 kobiet,
  • w 1981 roku – 1298 osoby, w tym 643 mężczyzn i 655 kobiet,
  • w 1978 roku – 1297 osób, w tym 685 mężczyzn i 612 kobiet,
  • w 1980 roku – 1285 osób, w tym 673 mężczyzn i 612 kobiet.

Od 2006 roku liczba urodzeń przedstawia się następująco:

  • 2001 r. – 605 dzieci,
  • 2002 r. – 598 dzieci,
  • 2003 r. – 577 dzieci,
  • 2004 r. – 628 dzieci,
  • 2005 r. – 676 dzieci,
  • 2006 r. – 743 dzieci,
  • 2007 r. – 737 dzieci,
  • 2008 r. – 790 dzieci,
  • 2009 r. – 787 dzieci,
  • 2010 r. – 779 dzieci,
  • 2014 r. – 667 dzieci.

Najwięcej mieszkańców mieszka na ulicach:

  • Kosmonautów Polskich – 3877,
  • Armii Krajowej – 2743,
  • Orbitalnej – 2569,
  • Obrońców Pokoju – 2538,
  • alei Wolności – 2441,
  • Gwiaździstej – 2313.

Istnieją również ulice, gdzie mieszka tylko kilka osób, np. Brzozowa, Bukowa, Dobra, Geodezyjna, Kossaka, Bolesława Wysokiego, Konopnickiej, Krawiecka, Księdza Novarese, Nadbrzeżna, Narciarska, Piaskowa, Topolowa, Wierzbowa.

 
Panorama Głogowa z wieży zamkowej – marzec 2007
 
Panorama Głogowa z wieży zamkowej – wrzesień 2009

W załączeniu wykaz ulic z podaną liczbą mieszkańców – Wykaz

Ogółem jest w mieście 257 ulic i placów[7].

W Głogowie wyodrębniono 11 osiedli mieszkaniowych[4]. Liczba mieszkańców poszczególnych osiedli wynosi obecnie[7]:

  • Brzostów – 811,
  • Chrobry – 7210,
  • Hutnik – 8000,
  • Kopernik – 21 106,
  • Kościuszki – 2835,
  • Nosocice – 1550,
  • Piastów Śląskich – 11 300,
  • Przemysłowe – 4910,
  • Słoneczne – 3350,
  • Śródmieście – 8400,
  • Krzepów – brak danych.

Toponimika nazwy miasta edytuj

 
Głogów wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie[8].
 
Historyczny widok Głogowa staloryt, 1850 r.

Nazwa miasta pochodzi od słowa glogh, które oznacza cierń lub kolec. Początkowo głogiem nazywano wszystkie krzewy kłujące, aby z czasem zawęzić tę nazwę do jednej rośliny głogu[9]. Odnosi się ona do właściwości terenów, na których miejscowość została założona i ma związek z roślinnością charakterystyczną dla tego obszaru – teren porośnięty głogiem[10][11]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumencie z 1213 roku Glogow[10].

Nazwę miasta w zlatynizowanej formie cum urbem Glogua oraz urbs Glogus notuje Kronika Thietmara w roku 1010[12]. W 1120 roku wzmiankowany był duce Woyslao Glogoviensi[13]. Później występują także inne warianty tej nazwy: Glogov (1155), castra Glogova (1157) oraz Glogou w roku 1208 w falsyfikacie dokumentu z XIV w.[14] W średniowieczu występowała również nazwa w formie żeńskiej Głogowa.
Na przestrzeni dziejów występowały następujące niemieckie formy nazwy miasta od XI do XX w. – Glogau oraz Gross-Glogau (XV–XIX w.). W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Glogovia, Glogovia Maior[15].

W spisanych po łacinie dokumentach średniowiecznych z 1242[16] oraz 1318 roku miasto wymienione jest pod nazwą Glogouia[17]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Glogovia notuje spisana po łacinie w latach 1269–1273 Księga henrykowska[18].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formie Glogovia wymienia spisany ok. 1300 roku średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis[19]. Około 1300–1305 r. w łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. „Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego”) miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Glogovia. Źródło to wymienia również wsie, które obecnie zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Wróblin Głogowski pod nazwą Wroblino, Obora, Brzostów zanotowany pod nazwą Brustow oraz Krzepów zapisany w formie Crzepowo[20][21].

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Glogow[8]. Późniejsza nazwa niemiecka Glogau jest zgermanizowaną nazwą pierwotnej słowiańskiej i nie ma ona znaczenia w języku niemieckim. Stała się ona urzędową nazwą miasta dopiero po zajęciu Śląska przez Królestwo Prus w wyniku trzech wojen śląskich z Monarchią Habsburgów[potrzebny przypis]. Nazwę Głogow w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił górnośląski pisarz Józef Lompa[22].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX podaje wiele wariantów nazw miejscowości: niemiecką Glogau oraz polskie – Głogów, Głogówek na Szląsku[23], a także Głogów Dolny lub Wielki oraz w formie żeńskiej Głogowa Dolna lub Wielka, a po niemiecku Gross-Glogau i Ober-Glogau oraz Klein-Glogau[24].

Historia edytuj

Niektóre hipotezy skłaniają się do poglądu, że osada Lugidunum z mapy Ptolemeusza może być Głogowem – miejscowość ta zdaniem niektórych została odwzorowana w dziele „Geografia” Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142–147 naszej ery[25]. O tym że miejscowość ta była Głogowem, informuje kompendium Lexicon Universale[26] oraz wynika to z jej położenia względem innych zidentyfikowanych miejscowości Śląska, jednakże inne źródła identyfikują Lugidunum z Legnicą. Jest to jednak przypuszczenie, ponieważ mapa Ptolemeusza jest bardzo niedokładna.

Czasy piastowskie i jagiellońskie edytuj

 
Średniowieczny system murów obronnych w pobliżu zamku

Głogów jest jedną ze starszych miejscowości na terenie Polski. Najstarszy głogowski gród założony został w X wieku przez słowiańskie plemię Dziadoszan i położony był na prawym brzegu Baryczy. Plemienny gród został zdobyty przez Mieszka I, który około 989 roku zbudował nowy większy gród w widłach Baryczy i Odry na terenie dzisiejszej kolegiaty na Ostrowie Tumskim[27][28]. Gród miał kształt owalu o wymiarach 108 × 78 metrów. Wnętrze szczelnie zajmowały liczne budynki o konstrukcji zrębowej ustawione równolegle do ulicy, a w miejscu dzisiejszej kolegiaty istniał niewielki kamienny kościół.

 
Kolegiata pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Ostrowie Tumskim

W latach 1010 i 1017 wojska niemieckie Henryka II znalazły się dwukrotnie pod grodem w Głogowie. Do oblężenia grodu jednak nie doszło, o czym wspomina Thietmar z Merseburga[29][30]. Najsłynniejszą z walk o Głogów jest obrona miasta w roku 1109 przed wojskami króla niemieckiego Henryka V.

Osobny artykuł: Obrona Głogowa.

W roku 1157 Głogów zdobyty został przez Fryderyka I Barbarossę, który spalił gród.

 
Zamek Książąt Głogowskich, obecnie Muzeum Archeologiczno-Historyczne

Od 1251 r. Głogów był stolicą księstwa głogowskiego, jednego z trzech samodzielnych na Dolnym Śląsku[31]. W 1202 roku wzmiankowany był po raz pierwszy kasztelan, którym był Andrzej, kolejni to m.in. Gebhard I Wezenborg (1206–1217)[32], Przecław (1218–1223), Mojko (1239), Bozanta (1240), Jaksa (1242), Mirosław (1248)[13], Gebhard II Wezenborg (1260)[32] W mieście książę Konrad I zbudował pierwszy murowany zamek książęcy siedzibę kasztelanii. W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym księcia Bolesława Rogatki z 1242 roku wymieniony jest Jaksa kasztelan głogowski we fragmencie Jaxa castellano in Glogouia[16]. W roku 1253 książę kazał założyć w miejscu istniejących na lewym brzegu rzeki osad miejscowość z prawem miejskim magdeburskim.

W XVI w. wymarła głogowska linia Piastów śląskich, której ostatnim przedstawicielem był Jan II Szalony.

W latach 1491–1506 rządzili tu Jagiellonowie, Jan Olbracht i Zygmunt Stary, późniejsi królowie polscy. Później miasto podlegało Jagiellonom czeskim, a następnie Habsburgom.

Nowożytność, XIX wiek i początek XX wieku edytuj

 
Plan fortyfikacji Głogowa, 1650 r.
 
Głogów, XVII w.

W połowie XVII w., w czasie wojny trzydziestoletniej, Głogów zamieniony został w twierdzę. Był oblegany i zdobywany przez wojska pruskie, francuskie, rosyjskie, szwedzkie i austriackie.

Od roku 1740, po wojnach śląskich podlegał pruskim Hohenzollernom, jak i większość Śląska.

Umocnienia twierdzy z zaledwie czterema przejściami w postaci bram Dworcowej, Odrzańskiej, Pruskiej i Wrocławskiej[33] zahamowały na wiele lat rozwój miasta.

Pierwsza drukarnia w Głogowie została założona prawdopodobnie około 1606 przez Joachima i Wiganta Funchów i działała do wojny trzydziestoletniej[34]. Kolejna drukarnia powstała w 1676[35]. W XIX wieku drukarstwo stało się ważną gałęzią przemysłu w Głogowie[36]. W 1862 w mieście zaczęło się ukazywać czasopismo naukowo-kulturalne „Schlesische Provinzialblätter – Neue Folge”, będące kontynuacją ważnego dla kultury Śląska periodyku „Schlesische Provinzialblätter[36].

 
Głogów, 1915 r.

W czasie wojen napoleońskich były rozmieszczone w mieście m.in. polskie oddziały Jana Henryka Dąbrowskiego, szwadrony 4 pułku strzelców konnych Księstwa Warszawskiego, najeźdźców z Wielkiej Armii wizytował trzykrotnie Napoleon Bonaparte.

W XIX w. starano się o zniesienie umocnień, lecz dopiero w 1873 r. udało się przesunąć ich granice na wschód, a w 1902 zostały one zniesione, co umożliwiło normalny jego rozwój. Po zlikwidowaniu murów miejskich miasto przeżyło rozwój budowlany, a liczba ludności wzrosła z 24000 około roku 1900 do 33000 w roku 1939. Przewidując taki rozwój wypadków już w roku 1905 władze miasta zaangażowały Josepha Stübbena (1845–1936), jednego z najbardziej cenionych miejskich planistów w ówczesnym Cesarstwie Niemieckim, do stworzenia długookresowego planu rozwoju Stadt Glogau. Za jego przyczyną stworzono w kolejnych latach ciąg zieleni na terenie pozostałym po okalających centrum miasta bastionach[37]. W mieście pracowały fabryka pieców, f. maszyn, f. zegarów i browar.

W 1917 miał miejsce bunt żołnierzy miejscowego garnizonu zwany rewolucją głogowską (Czerwona Rada Żołnierzy), która została krwawo stłumiona[38].

II wojna światowa edytuj

Krótko przed końcem II wojny światowej Głogów został ogłoszony twierdzą. Sześciotygodniowe oblężenie miasta przez Armię Czerwoną (od 11 II do 1 IV 1945 r.) spowodowało zniszczenie ponad 95%[39] budynków. Stare Miasto legło w gruzach. Zburzona została m.in. XV-wieczna kolegiata pw. Najświętszej Marii Panny. Ku czci żołnierzy radzieckich – zdobywców miasta wystawiono pomnik na Placu Słowiańskim[40]. Glogau latem 1945 r. został przekazany przez sowieckie władze okupacyjne pod polską administrację. Niemiecka nazwa Glogau została zastąpiona nazwą Głogów.

 
Stare Miasto w oddali wieża ratuszowa i wieża kościelna

Głogów z powrotem w Polsce edytuj

W wyniku postanowień konferencji jałtańskiej miasto zostało przyłączone do Polski i w maju 1945 r. przybyli do Głogowa pierwsi podrugowojenni osadnicy, którzy zastali jedynie ruiny i zgliszcza. Odbudowa miasta nie została dokończona do dziś. Znaczącą zmianą w mieście stało się odkrycie w tej części województwa rud miedzi. Gwałtownemu przeobrażeniu i rozwojowi Głogów uległ dopiero po decyzji o budowie huty miedzi, zapoczątkowanej w 1967 r. Huta jest wciąż największym zakładem przemysłowym miasta. 14.12.1984 r. Głogów przyjęto w skład Komitetu Miast Męczeńskich, Miast Pokoju.

Od 1945 do 1950 Głogów należał do województwa wrocławskiego, zaś w 1950 włączony został do nowo powstałego województwa zielonogórskiego. Od 1975 do 1998 należał do województwa legnickiego. Do województwa dolnośląskiego należy od reformy administracyjnej w 1999.

Miasto Głogów odznaczono:

Symbole miasta edytuj

 
Flaga Głogowa na ratuszu
  • Flaga Głogowa i barwy Głogowa – Barwami Miasta Głogowa są biel i czerwień. Flagą miasta jest szachownica w kolorach białym i czerwonym o kształcie prostokątnym i liczbie pól 8 × 5. Stosunek szerokości flagi do jej długości wynosi 5:8.
  • Herb Głogowa – Herb przedstawia tarczę dzieloną w krzyż prosty na cztery pola, z małą centralną tarczą, na której pośrodku widnieje złoty inicjał „G” na czerwonym tle. Pierwsze pole tarczy jest niebieskie i przedstawia Madonnę w koronie trzymającą berło i Dzieciątko stojąc na srebrnym półksiężycu. Całość w aureoli promienistej koloru złotego. W drugim polu znajduje się na złotym tle śląski czarny orzeł bez korony, z rozpostartymi skrzydłami. W poprzek na piersi orła widnieje srebrny półksiężyc, na nim krzyż. Trzecie pole czerwone, na nim czarny łeb bawołu zwrócony do przodu. Czwarte pole niebieskie, na nim kruk siedzący na złotej gałęzi z trzema sękami. Kruk skierowany do wewnątrz.
  • Hejnał – Hejnał Głogowa został skomponowany przez Kazimierza Walendzika w 1978 r.

Gospodarka edytuj

 
Pawilony handlowe i targowisko na osiedlu Kopernik

Gmina Miejska Głogów zalicza się do miast o wyraźnie rozwiniętej funkcji przemysłowej, jest jednym z centralnych miast Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Głównym sektorem gospodarki jest hutnictwo miedzi. Potencjał ekonomiczny skupiony jest przede wszystkim w jednym przedsiębiorstwie – Hucie Miedzi Głogów.

Sami mieszkańcy przejawiają dużą przedsiębiorczość. Świadczy o tym liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w mieście. Obecnie jest ich około 7 tys. Dominują branże związane z handlem, obsługą nieruchomości, budownictwem, produkcją i transportem. Najwięcej ludzi pracuje w przemyśle, budownictwie, ochronie zdrowia, handlu i usługach.

Władze lokalne uchwaliły, iż celem strategicznym jest zapewnienie jak najlepszych warunków do zwiększania aktywności gospodarczej w Głogowie poprzez oferowanie korzyści dla inwestorów lokujących działalność gospodarczą na terenie miasta. Jedną z metod stwarzania przez samorządy lokalne zachęt dla inwestorów są ulgi i zwolnienia z podatków lokalnych. Stąd też Rada Miejska w Głogowie w kwietniu 1999 r. wprowadziła zwolnienie z podatku od nieruchomości dla nowo powstałych podmiotów gospodarczych, prowadzących działalność produkcyjną lub usługową. Główne cele jakie Zarząd Miasta chce osiągnąć poprzez wprowadzenie ulg podatkowych, to:

  • zmiana struktury gospodarczej,
  • ożywienie gospodarcze Głogowa,
  • przyciągniecie kapitału inwestycyjnego do miasta,
  • tworzenie nowych miejsc pracy[42][43].

W marcu 2008 utworzona została w Głogowie Podstrefa Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej o powierzchni 14,5 ha[44].

Transport edytuj

Głogów jest węzłem komunikacyjnym, gdzie krzyżują się szlaki komunikacji drogowej, kolejowej oraz rzecznej.

Transport drogowy edytuj

Przez Głogów przebiega droga krajowa nr 12 relacji ŁęknicaŻaryGłogówLesznoKaliszRadomLublinBerdyszcze (Dorohusk). Biegnie ona w Głogowie przez drugie pod względem wielkości w Europie rondo oraz przez jedyny w promieniu kilkudziesięciu kilometrów most na Odrze.

W mieście krzyżuje się kilka dróg wojewódzkich:

Transport kolejowy edytuj

 
Dworzec kolejowy
 
Most kolejowy w Głogowie na pocztówce wysłanej w 1918 r.

Najważniejszą linią przebiegającą przez Głogów jest linia międzynarodowa C-E 59, relacji Szczecin – Głogów – Wrocław – południe Europy. Jej najważniejszy, 2-torowy, zelektryfikowany odcinek Szczecin – Wrocław (linia kolejowa nr 273) posiada długość 356 km (do Głogowa kolej doprowadzono w październiku 1846). Drugą linią jest linia kolejowa nr 14, prowadząca z Żar przez Wschowę do Leszna. Linia ta na odcinku Głogów – Żagań jest aktualnie wyłączona z ruchu pasażerskiego.

W granicach administracyjnych miasta znajdują się cztery czynne stacje kolejowe:

Transport pasażerski odbywa się głównie przez stacje Głogów oraz Krzepów. Pozostałe dwie stacje są obecnie powoli wycofywane z użycia.

Głogów posiada regularne połączenia kolejowe z takimi miastami jak: Wrocław, Zielona Góra, Lubin, Legnica, Leszno, Opole, Katowice, Sosnowiec, Kraków, Włoszczowa, Kielce, Skarżysko-Kamienna, Radom, Nałęczów, Lublin, Warszawa, Łódź oraz połączenia kolejowe międzynarodowe m.in. do Budapesztu i Berlina.

Transport rzeczny edytuj

Głogów położony jest nad rzeką Odrą. Wzdłuż rzeki, na terenie miasta znajdują się dwa porty: port katedralny oraz port zimowy.

Transport osobowy edytuj

Głównym podmiotem realizującym autobusowe połączenia międzymiastowe jest głogowska firma Intertrans PKS S.A. Firma ta obsługuje około 90 linii regularnych oraz kilkanaście linii specjalnych. Miasto posiada połączenia m.in. z Częstochową, Gorzowem Wielkopolskim, Kaliszem, Karpaczem, Poznaniem, Warszawą i Wałbrzychem. Usługi z zakresu komunikacji międzymiastowej oferują ponadto prywatni przewoźnicy. Głogów w tym zakresie posiada połączenia z takimi miejscowościami jak: Legnica, Lubin, Polkowice, Sława, Wschowa, Leszno, Poznań, Góra i Rawicz.

Komunikacja miejska edytuj

 

Miejską komunikacją publiczną na terenie miasta zajmuje się spółka miejska Komunikacja Miejska Sp. z o.o. Spółka obsługuje 12 linii, w tym 4 podmiejskie (linia: 2, 4, 5 i 11, kursujące m.in. do Jaczowa, Jerzmanowej, Smardzowa, Kurowic, Modłej, Łagoszowa czy Szczyglic) we współpracy z gminami ościennymi. Ponadto w Głogowie działa wiele korporacji taksówkarskich.

Transport lotniczy edytuj

W 2012 obok Głogowskiego Szpitala Powiatowego przy ul. Kościuszki otwarto sanitarne lądowisko.

Turystyka edytuj

Przez miasto przebiega Wielkopolska Droga św. Jakuba i Dolnośląska Droga św. Jakuba – odcinek szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii.

Oświata edytuj

Głogów jest ważnym regionalnym ośrodkiem naukowym. Mieści się tu wiele szkół ponadgimnazjalnych oraz policealnych. Działa jedyne w zachodniej Polsce szkolne obserwatorium astronomiczne. Rozwija się szkolnictwo wyższe, zarówno na studiach dziennych, zaocznych oraz podyplomowych. W Głogowie funkcjonuje 13 przedszkoli publicznych i 4 przedszkola niepubliczne m.in. „Promyk” i „Jarzębinka”.

Lista szkół w Głogowie:

Szkoły podstawowe:

  • Szkoła Podstawowa nr 2, Aleja Wolności 74
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Noblistów Polskich, Plac Mieszka I 22
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im. Tadeusza Kościuszki, ul. Kościuszki 18
  • Szkoła Podstawowa nr 7 im. Stanisława Staszica, ul. Daszyńskiego 11
  • Szkoła Podstawowa nr 8 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana z Głogowa, ul. Morcinka 2
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im. Polskich Odkrywców, ul. Niedziałkowskiego 10
  • Szkoła Podstawowa nr 10 im. Mikołaja Kopernika, ul. Andromedy 62
  • Szkoła Podstawowa nr 11 im. Polskich Olimpijczyków, ul. Gwiaździsta 2
  • Szkoła Podstawowa nr 12 im. Kawalerów Orderu Uśmiechu, ul. Gomółki 43
  • Szkoła Podstawowa nr 13 im. Orląt Lwowskich, ul. Akacjowa 10
  • Szkoła Podstawowa nr 14 im. Henryka III Głogowskiego, ul. Królewska 12
  • Szkoła Podstawowa Aslan, ul. Piotra Skargi 5[45]
 
I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Krzywoustego

Szkoły ponadpodstawowe:

  • I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Krzywoustego, ul. Jedności Robotniczej 10
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika, ul. Daszyńskiego 15
  • III Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Westerplatte, ul. Wita Stwosza 3
  • Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących, ul. Perseusza 5
  • Technikum nr 6 w Głogowie „Przyrodnicza”, ul. Folwarczna 55
  • Zespół Szkół im. Jana Wyżykowskiego, ul. Wita Stwosza 3a
  • Zespół Szkół Ekonomicznych im. Jana Pawła II, ul. K. Miarki 1
  • Zespół Szkół Samochodowych i Budowlanych im. Leonarda da Vinci, ul. Piastowska 2a
  • Zespół Szkół Politechnicznych, Plac Jana z Głogowa 7.
 
Zespół Szkół Politechnicznych – detal rzeźbiarski

Szkoły artystyczne:

Szkoły policealne:

Uczelnie:

Zabytki edytuj

Osobny artykuł: Zabytki w Głogowie.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[46]:

Budowle świeckie edytuj

 
Ratusz
 
Ruiny teatru im. Andreasa Gryphiusa
 
Teatr im. Andreasa Gryphiusa w Głogowie po odbudowie

Obiekty sakralne edytuj

 
Ruiny kościoła św. Mikołaja

istniejące:

obiekty niezachowane:

Inne obiekty edytuj

 
Głogów-fortyfikacje i XVII-wieczna fosa miejska
 
Pomnik Dzieci Głogowskich i tzw. Biblioteka Świętego Pielgrzyma widok z wieży zamku
 
Park Leśny
Osobny artykuł: Twierdza Głogów.

Informację turystyczną na terenie miasta prowadzą: Centrum Informacji Turystycznej mieszczące się przy ul. Koszarowej 1 oraz Wydział Promocji Miasta – Ratusz – Rynek 10.

Kultura i sztuka edytuj

 
Kino „Jubilat”

Imprezy kulturalne edytuj

Głogów jest miejscem wielu ważnych wydarzeń o charakterze kulturalnym, m.in.:

Organizacje kulturalne edytuj

 
Miejski Ośrodek Kultury
 
Orkiestra Zakładowa Huty Miedzi „Głogów”

Na terenie miasta działa wiele instytucji i stowarzyszeń upowszechniających kulturę i sztukę wśród mieszkańców miasta i regionu, a także reprezentujących miasto Głogów na arenie krajowej i międzynarodowej. Do najważniejszych podmiotów działających w sferze kultury, zaliczyć można:

Patronem miasta jest św. Mikołaj. Został on patronem miasta z chwilą powstania tu kościoła pw. św. Mikołaja (XIII w.). Przy głogowskiej kolegiacie łączą się dwa etapy szlaku pątniczego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii: wielkopolski oraz dolnośląski.

Religia edytuj

 
Kościół Miłosierdzia Bożego
 
Kościół Bożego Ciała
 
Kościół św. Wawrzyńca
 
Cerkiew prawosławna św. Maksyma Gorlickiego

Na terenie Głogowa działalność religijna prowadzą następujące kościoły i wspólnoty:

Buddyzm edytuj

Chrześcijaństwo edytuj

Katolicyzm edytuj

Prawosławie edytuj

Protestantyzm edytuj

Restoracjonizm edytuj

Sport edytuj

 
Stadion Chrobrego Głogów

Piłka nożna edytuj

W mieście swoją siedzibę ma powstały w 1946 roku „Chrobry” Głogów, którego sukcesami są m.in. 6. miejsce w I lidze, gra w barażach o Ekstraklasę oraz 1/2 finału Pucharu Polski. Klub rozgrywa domowe mecze na Stadionie Miejskim przy ul. Wita Stwosza 3 w Głogowie.

Piłka Ręczna edytuj

W Głogowie mieści się siedziba Chrobry Głogów (piłka ręczna), zespół rozgrywa mecze w Superliga polska w piłce ręcznej mężczyzn. Klub rozgrywa domowe spotkania na Hali widowiskowo-sportowej im. Ryszarda Matuszaka w Głogowie.

Media edytuj

W Głogowie działają:

Współpraca międzynarodowa edytuj

Dzięki aktywnej współpracy głogowskiego samorządu, szkół, stowarzyszeń oraz wielu głogowian z podobnymi podmiotami w miastach partnerskich, Głogów został wyróżniony przez Radę Europy[69]:

Miasta partnerskie:(w nawiasie podany jest rok rozpoczęcia współpracy z danym miastem)[potrzebny przypis]

Głogowianie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2024-02-13] (pol.).
  2. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  3. Grażyna Szyszka, Liczba mieszkańców Głogowa spadła poniżej 60 tysięcy! Spadkowa tendencja trwa od lat, glogow.naszemiasto.pl, 18 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-27] (pol.).
  4. a b c Uchwała nr XV/10/88 Miejskiej Rady Narodowej w Głogowie z dnia 28 października 1988
  5. Uchwała nr XLIV/380/2006 Rady Miejskiej w Głogowie z dnia 24 października 2006
  6. Głogów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  7. a b c Raport demograficzny na dzień 31.12.2010 r. [dostęp 2011-10-29].
  8. a b Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
  9. Głogów – etymologia nazwy. [dostęp 2011-10-29].
  10. a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 10, OCLC 456751858 (niem.).
  11. Maria Malec, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa: PWN, 2003, ISBN 83-01-13857-2, OCLC 749146226.
  12. „Thietmari meseburgensis episcopi chronicon”, Fridericus Kurze, Hannoverae, Impensis Bibliopolii Hahniani, 1889, s. 58.
  13. a b Dominik Nowakowski „Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu”, PAN O/Wrocław, Wrocław 2008, s. 330.
  14. Etymologia nazwy miasta na stronach Głogowa.
  15. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.
  16. a b Georg Korn, „Breslauer Urkundenbuch”, Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 10.
  17. Georg Korn, „Breslauer Urkundenbuch”, Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 96.
  18. Gustav Adolf Stenzel 1854 ↓, s. 131.
  19. „Monumenta Poloniae Historica”, Tom IV, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1884, „Vita Sanctae Hedwigis”, s. 549.
  20. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  21. H. Markgraf, J.W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  22. Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 11.
  23. Głogów – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom II, s. 604.
  24. Głogowa Dolna – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom II, s. 605.
  25. LacusCurtius: Ptolemy’s Geography – Book II, Chapter 10. [dostęp 2011-10-29]. (ang.).
  26. J.J. Hofmanns ‘Lexicon universale’. [dostęp 2011-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-25)]. (niem.).
  27. Grodzisko średniowieczne z XI – XII wieku na Ostrowie Tumskim w Głogowie. – Glogopedia – Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej.
  28. M. Kara, M. Krąpiec: 2000 Możliwości datowania metodą dendrochronologiczną oraz stan badań dendrochronologicznych wczesnośredniowiecznych grodzisk z terenu Wielkopolski, Dolnego Śląska i Małopolski, [w:] „Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy”, red. H. Samsonowicz, Kraków, s. 303–327.
  29. Thietmar z Merseburga: Thietmari Merseburgensis episcopi chronicon. Kraków: 2002, s. 383,537.
  30. Jak trafnie ocenia ówczesną sytuację R. Holtzmann, w „Geschichte der sächsischen Kaiserzeit”, s. 414, Na zdobycie grodów siły niemieckie były zbyt słabe. W tych warunkach jedyną możliwością, która pozostawała Niemcom, było złupienie kraju, co też postanowiono, a następnie wykonano, by ratować prestiż Niemiec przed kompromitacją.
  31. Wojciech Wrzesiński: Dolny Śląsk. Monografia historyczna. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006. ISBN 83-229-2763-0.
  32. a b H. Polaczkówna, „Ród Wezenborgów w Polsce i jego pierwotne gniazdo” w [Rocznik Towarzystwa Historycznego we Lwowie Tom VII 1924-1925], 1926.
  33. Te miejsca zniknęły z map Dolnego Śląska bezpowrotnie...
  34. Ciurlok 2018 ↓, s. 75.
  35. Ciurlok 2018 ↓, s. 76.
  36. a b Ciurlok 2018 ↓, s. 81.
  37. Störtkuhl Beate, Moderne Architektur in Schlesien 1900 – 1939, 2013, s. 114.
  38. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 409.
  39. Буневич Д.С. Партийная система Польши. История. Современность. Перспективы., „Международные отношения”, 2 (2), 2013, s. 156–162, DOI10.7256/2305-560x.2013.02.7, ISSN 2305-560X [dostęp 2019-04-22].
  40. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 402.
  41. http://www.sbc.org.pl/Content/168054/148_glogow_w_40_leciu_prl-0000-00-0001.pdf.
  42. Uchwała Rady Miejskiej w Głogowie: pomoc regionalna – nr VIII/66/2007 z dnia 27 czerwca 2007 r.. [dostęp 2011-10-29].
  43. Uchwała Rady Miejskiej w Głogowie: pomoc de minimis – nr VIII/67/2007 z dnia 27 czerwca 2007 r.. [dostęp 2011-10-29].
  44. Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna – Podstrefa: Głogów. [dostęp 2011-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-04)].
  45. SZKOŁA PODSTAWOWA ASLAN » KONTAKT, SZKOŁA PODSTAWOWA ASLAN [dostęp 2020-05-15] (pol.).
  46. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 17, 18. [dostęp 2012-09-05].
  47. Odsłonięcie pomnika i zasadzenie dębów. gazetalubuska.pl, 2010-09-17. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
  48. Buddyjski Ośrodek Medytacyjny w Głogowie. buddyzm.pl. [dostęp 2022-05-19].
  49. Ośrodki i grupy. zen.pl. [dostęp 2022-08-10].
  50. Parafia Greckokatolicka pw. Św. Michała Archanioła w Głogowie. grekokatolicy.pl. [dostęp 2022-05-19].
  51. Parafie – dekanat Głogów-NMP Królowej Polski. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  52. Parafie – dekanat Głogów-św. Mikołaja. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  53. Głogów – pw. św. Klemensa. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  54. Głogów – pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  55. Głogów – pw. Miłosierdzia Bożego. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  56. Głogów – pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  57. Głogów – pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  58. Głogów – św. Mikołaja. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  59. Głogów – pw. św. Wawrzyńca. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  60. Głogów – pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. diecezjazg.pl. [dostęp 2022-05-19].
  61. Dekanat lubiński. orthodox.pl. [dostęp 2022-05-19].
  62. Wspólnoty lokalne. chrystusowi.pl. [dostęp 2022-05-19].
  63. Zbory. baptysci.pl. [dostęp 2022-05-19].
  64. Głogów. luteranie.pl. [dostęp 2022-05-19].
  65. a b c Znajdź Kościół. kz.pl. [dostęp 2022-05-19].
  66. Paweł Ciecieląg i inni, Wyznania religijne w Polsce w latach 2019–2021, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2022, s. 95, ISBN 978-83-67087-17-9.
  67. a b Dariusz Hybel, Encyklopedia Ziemi Głogowskiej, um.gov.pl [dostęp 2017-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  68. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-22].
  69. Europejskie laury za aktywną współpracę partnerską. [dostęp 2011-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-11-09)].
  70. „Oycze nasz: modlitwa pańska z rozmaitych rękopisów i druków starożytnych w języku polskim i innych dialektach słowiańskich.”, Jerzy Samuel Bandtkie, Wrocław, 1826.

Bibliografia edytuj

  • Gustav Adolf Stenzel: Liber Fundationis Claustri Sanctae Mariae Virginis in Henrichow. Breslau: Josef Max & Komp., 1854.
  • Praca zbiorowa: Słownik starożytności słowiańskich t. 2 F-K, cz. 1 F-H, hasło „Gaj”. Warszawa: Ossolineum, 1964, s. 78.
  • Jarosław Kuczer: Szlachta w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w epoce habsburskiej (1526-1740). Zielona Góra: 2007.
  • Jarosław Kuczer, Wojciech Strzyżewski: Spisy dóbr ziemskich księstwa głogowskiego 1671–1727. Warszawa: 2007.
  • Hendel Z., Głogów wczesnośredniowieczny w świetle badań archeologicznych, [w:] Głogowskie Zeszyty Naukowe 3, 1993, s. 25–43
  • Hendel Z., „Wyniki badań ratowniczych przeprowadzonych w latach 1992–1993 w Głogowie na Ostrowie Tumskim, stan. nr 2", [w:] Dolnośląskie Wiadomości Prahistoryczne 3, 1995, s. 159–190.
  • Kozaczewski T., Głogów średniowieczny do końca XIII w., Głogów, 2006
  • Lasota C., Pogorzelski W., Wiśniewski Z., „Ostrów Tumski w Głogowie w świetle badań archeologicznych przeprowadzonych w 1990 r.”, [w:] Dolnośląskie Wiadomości Prahistoryczne 3, 1995, s. 133–158
  • Jerzy Ciurlok: O drukarzach, drukarniach i drukach śląskich. Mikołów, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. ISBN 978-83-952024-1-4.
  • Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 120.

Linki zewnętrzne edytuj