Ballata

Ballata – włoski układ stroficzny, występujący w wielu odmianach, składający się z krótszej strofy (riprezy) i kilku dłuższych strof rozwijających podany w riprezie temat. W zależności od długości riprezy wyróżnia się formy:

• ballata minima (ripreza jednowersowa, pisana pięciozgłoskowcem, siedmiozgłoskowcem lub ośmiozgłoskowcem)
• ballata piccola (ripreza jednowersowa, pisana jedenastozgłoskowcem)
• ballata minore (ripreza dwuwersowa)
• ballata mezzana (ripreza trójwerowa)
• ballata grande (ripreza czterowersowa)
• ballata stravagante (ripreza dłuższa niż czterowersowa)

Ballaty jako jeden z pierwszych pisał Guido Cavalcanti, wykorzystując strofę królewską:

I’ prego voi che di dolor parlate

che, per vertute di nova pietate,

non disdegniate – la mia pena udire.

Davante agli occhi miei vegg’ io lo core

e l’anima dolente che s’ancide,

che mor d’un colpo che li diede Amore

ed in quel punto che madonna vide.

Lo su’ gentile spirito che ride,

questi è colui che mi si fa sentire,

lo qual mi dice: «E’ ti convien morire».

Na język angielski ballaty Cavalcantiego tłumaczył Ezra Pound. Ballata występuje również w liryce Francesca Petrarki. Utwory w kształcie ballaty pisali też poeci portugalscy.

"Adorai, montanhas,

o Deus das alturas,

também das verduras.

Adorai, desertos

e serras floridas,

o Deus dos secretos,

o Senhor das vidas.

Ribeiras crescidas

louvai nas alturas

Deus das criaturas.

Louvai arvoredos

de fruto prezado,

digam os penedos:

Deus seja louvado!

E louve meu gado,

nestas verduras,

o Deus das alturas."

Gil Vicente

Istnieją miniballaty, składające się z riprezy i tylko jednej strofy. Ballatą nazywa się też XIV wieczną włoską formę wiersza lub kompozycji poetycko-muzycznej, składająca się z wiersza i refrenu występującego na początku i końcu utworu. Przy wykonywaniu ballaty wykorzystywano muzykę oraz taniec. Głównym przedstawicielem włoskiej ballaty w XIV wieku był Francesco Landino.