Barbara Bronisława Czarnowska
Barbara Bronisława Czarnowska (ur. 4 grudnia 1810[1] w Strugach, zm. 23 października 1891 w Warszawie) – podchorąży Wojska Polskiego, odznaczona Krzyżem Virtuti Militari.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
podchorąży Wojska Polskiego |
| Odznaczenia | |
| |
Młodość
edytujUrodziła się w rodzinie o tradycjach legionowych. W listopadzie 1830 roku przyjechała do Warszawy ze wsi Strugi, gdzie jej rodzice dzierżawili niewielki folwark. Rodzina była szlachecka, choć niezamożna. Jej ojciec, Klemens Czarnowski i matka, Ewa ze Stokowskich, mieli w stolicy serdecznych przyjaciół, państwa Orłowskich, pod opieką, których zatrzymała się Czarnowska.
Początki kariery wojskowej
edytujSzybko włączyła się w prace Towarzystwa Dobroczynności Patriotycznej Warszawianek. Jako pielęgniarka ochotniczka opiekowała się rannymi i chorymi żołnierzami. 18 kwietnia 1831 roku przebrana za mężczyznę, w mundurze i z obciętymi włosami, zgłosiła się na ochotnika do obozu wojskowego na Pradze. Dzięki uporowi i determinacji uzyskała przydział kadeta 1 Pułku Jazdy Augustowskiej. 6 i 7 września uczestniczyła w obronie Warszawy między rogatkami Jerozolimskimi i Wolskimi.
Bitwa pod Sierpcem
edytujPodczas walk na Mazowszu, jesienią 1831 roku, Czarnowska brała udział w potyczce w okolicach Sierpca. W opracowaniu Michała Brensztejna z 1902 r., w którym autor powołuje się na pamiętnik Bronisławy Czarnowskiej, można przeczytać: Czarnowska poderwała do kontrataku zmęczonych powstańców w czasie ich wycofywania. Zmęczony i wygłodzony polski pułk zaatakowany został przez doborowy oddział rosyjski. Czarnowska rzuciła się wtedy w sam środek nieprzyjaciela, czym w szeregach wywołała taki entuzjazm, że Polacy, zadawszy przeciwnikowi duże straty, zmusili do ucieczki jazdę rosyjską. Autor pisze dalej po jej [bitwy] zakończeniu szukano Czarnowskiej kilka godzin, a odnalazłszy wreszcie, pod stosem trupów nieprzyjaciela, kompani stwierdzili z ulgą, że na szczęście, że żyje, a jedynie omdlała przygnieciona truchłem konia[potrzebny przypis].
Za bohaterską postawę w czasie tej bitwy, rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich, 3 października 1831 r. została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu wojennego Virtuti Militari[2]. Była trzecią kobietą w historii Polski uhonorowaną tym odznaczeniem.
Późniejsze losy
edytujW 1836 r. wyszła za mąż za wdowca Kazimierza Zakrzewskiego, właściciela majątku we wsi Żaby pod Błoniem. W 1841 r. owdowiała. Z drugim mężem, Stanisławem Żbikowskim, wróciła do Warszawy. Nabyła w 1841 r. na Rynku Starego Miasta wąską kamienicę noszącą dzisiaj numer 21A[3].
Zmarła 23 października 1891 roku w Warszawie. Na jej pogrzeb 26 października 1891 r. do katedry św. Jana przybyło mnóstwo żałobników, tak że „wąż ludzki, przeważnie starych mieszkańców Starego Miasta towarzyszył pochodowi żałobnemu w to miejsce cmentarza Powązkowskiego, na którem (kwatera 29, rząd 2, grób 17)(kw. 29-2-17)[4]
Pamięć o Czarnowskiej dziś
edytuj.JPG)
Pamięć o powstańczych losach Barbary Czarnowskiej przywróciła po niemal 180 latach w 2009 r. redaktor Beata Gębalska publikacją w „Kurierze Warszawskim”, bazując na odkryciach potomka bohaterki w jego archiwum rodzinnym.
Z kolei w 2010 r. z inicjatywy varsavianisty Artura Nadolskiego, specjalizującego się w historii Woli, nadano wolskiej Szkole Podstawowej nr 221 imię Barbary Bronisławy Czarnowskiej. Podczas uroczystości nadania imienia patronki odegrano inscenizację opisanych wyżej walk powstańczych, które w rzeczywistości rozgrywały się kilkaset metrów od szkoły.
W Sierpcu, gdzie Czarnowska wsławiła się w bitwie z 1831 roku, w 180. rocznicę wybuchu powstania listopadowego, w miejscu gdzie złożono szczątki powstańców, odsłonięto ku ich czci tablicę pamiątkową. Znalazło się również na niej miejsce, o bohaterskiej walce dwudziestoletniej wówczas Czarnowskiej[5].
W 2011 roku ukazała się książka Artura Nadolskiego pt. Z szablą na Moskala opowiadająca o historii postaci Barbary Czarnowskiej. Jest to pierwsze znaczące opracowanie biografii Barbary Czarnowskiej od czasu wydania broszury Michała Brensztajna w 1902 r.
Przypisy
edytuj- ↑ Jedynym źródłem podającym rok 1811 jest tablica nagrobkowa na warszawskich Powązkach, na której są również inne błędy, mianowicie drugie imię Czarnowskiej jest w rodzaju męskim oraz, skutkiem tego, napis „cześć ich pamięci”. Wszystkie pozostałe źródła, w tym klepsydry w warszawskich gazetach oraz data umieszczona na akcie zgonu podają rok 1810.
- ↑ Dioniza Wawrzykowska-Wierciochowa, Sercem i orężem ojczyźnie służyły, MON, Warszawa 1982, ISBN 83-11-06734-1, s. 115.
- ↑ Jest to tzw. kamienica Klucznikowska, rzadziej zwana kamienicą Pod Lwem od znajdującej się na fasadzie płaskorzeźby lwa, gdyż na Rynku znajduje się również inna, bardziej znana pod nazwą Pod Lwem kamienica na rogu ul. Świętojańskiej.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Stanisław Zbikowski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
- ↑ Uroczystość odsłonięcia tablicy ku pamięci Powstańców Listopadowych w Sierpcu – 27.11.2010 r.
Bibliografia
edytuj- Barańska Anna, Kobiety w powstaniu listopadowym 1830-1831, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998.
- Brensztejn Michał, Barbara Bronisława Czarnowska – Kadet 1‑go pułku jazdy Augustowskiej, Kraków 1902.
- Jarmoszko Stanisław, Korczak Michał, Od samarytanek do kobiet‑żołnierzy, Wojsko i Wychowanie, Warszawa 2000.
- Księgi zgonów parafii św. Jana na Starym Mieście w Warszawie, lata 1888–1891, Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie.
- Artur Nadolski, Z szablą na Moskala. Barbara Czarnowska (1810–1891) – żołnierz Powstania Listopadowego, Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2011, ISBN 978-83-7399-484-3, OCLC 803980896.
- Słownik Biograficzny kobiet odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari, Fundacja Archiwum Muzeum Pomorskiej Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek, Toruń 2004.
- Wawrzykowska‑Wierciochowa Dioniza, Sercem i orężem ojczyźnie służyły, MON, Warszawa 1992.
Linki zewnętrzne
edytuj- Biografia Barbary Czarnowskiej. prowarszawa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-05)]. na stronie internetowej www.prowarszawa.pl
- Inscenizacja historyczna na Woli (20 października 2010)
- Brensztejn Michał, Barbara Bronisława Czarnowska, „Tygodnik Ilustrowany” 1906, nr 14, s. 251-253; nr 15, s. 273-276
- Barbara Bronisława Czarnowska, kadet 1-go pułku jazdy augustowskiej w 1831 roku : sylwetka biograficzna (1902) w bibliotece Polona