Chróścik pasterski

Chróścik pasterski (Stereocaulon paschale (L.) Hoffm.) – gatunek grzybów należący do rodziny chróścikowatych (Stereocaulaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].

Chróścik pasterski
Ilustracja
Murawka chróścików pasterskich na próchnicy
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

miseczniaki

Rząd

misecznicowce

Rodzina

chróścikowate

Rodzaj

chróścik

Gatunek

chróścik pasterski

Nazwa systematyczna
Stereocaulon paschale (L.) Hoffm.
Deutschl. Fl., Zweiter Theil (Erlangen): 130 (1796)
Dwa podecja

Systematyka i nazewnictwo

edytuj

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Stereocaulaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Linneusz nadając mu nazwę Lichen paschalis (w tłumaczeniu na jęz. polski: porost pasterski). Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1796 Hoffmann, przenosząc go do rodzaju Stereocaulon[1].

Synonimy nazwy naukowej[3]:

  • Baeomyces paschalis (L.) Wahlenb. 1812
  • Cladonia paschalis (L.) Baumg. 1790
  • Lichen paschalis L. 1753
  • Patellaria paschalis (L.) Wallr. 1831
  • Verrucaria paschalis (L.) Humb. 1793

Nazwa polska według W. Fałtynowicza[2].

Morfologia

edytuj

Plecha pierwotna jest skorupiasta, zbudowana z bardzo drobnych granulek i zanika na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Plecha wtórna ma postać krzaczkowato rozgałęzionych podecjów o wysokości do 3 cm. Podecja są nagie, silnie przyrośnięte do podłoża i tworzą gęste murawki. Występują na nich liczne, gęste i poduszeczkowate fyllokladia, w których zachodzi fotosynteza. Ich powierzchnia jest szara lub biaława. Brak na niej izydiów[4]. Plecha podecjów zawiera cefalodia z sinicami z rodzaju Nostoc lub Stigonema[5][5].

Kwasy porostowe: atranorin i kwas lobariowy[4].

Występowanie i siedlisko

edytuj

Występuje głównie w tundrze i w górach[5]. Na półkuli północnej jest szeroko rozprzestrzeniony. Na półkuli południowej występuje tylko w Andach i górach Nowej Zelandii[6].

W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status CR – gatunek krytycznie zagrożony[7]. Jest w Polsce objęty ochroną całkowitą[8]. Występowanie chróścika pasterskiego w Polsce jest słabo zbadane, w piśmiennictwie naukowym do 2003 r. podano około 20 jego stanowisk[2].

Rośnie na ziemi, na torfie, próchnicy, na warstwie martwych liści[4].

Gatunki podobne

edytuj

Chróściki są łatwe do odróżnienia od innych rodzajów porostów, trudno natomiast rozróżnić poszczególne ich gatunki, są one bowiem morfologicznie bardzo podobne do siebie. Istotną rolę w rozróżnianiu gatunków odgrywają reakcje barwne porostów. Jednakże nawet przy pomocy tych reakcji nie można odróżnić chróścika pasterskiego od chróścika tasiemcowatego (Stereocaulon taeniarum) – obydwa te gatunki dają identyczny wynik wszystkich reakcji barwnych. Ich rozróżnienie odbywa się tylko przez analizę cech morfologicznych[5]. Chróścik pasterski odróżnia się m.in. bardziej rozgałęzionym podecjum[4].

Znaczenie

edytuj

W ekosystemach tundry i arktycznych porosty są jednymi z ważniejszych organizmów przeprowadzających fotosyntezę. Chrobotek alpejski i chróścik pasterski w tych ekosystemach to gatunki dominujące, tworzące całe łany. Stanowią ważne źródło pożywienia dla reniferów i karibu, odgrywają też dużą rolę w gospodarce wodnej ekosystemów[9].

Przypisy

edytuj
  1. a b c Index Fungorum. [dostęp 2015-06-04]. (ang.).
  2. a b c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
  3. Species Fungorum. [dostęp 2015-01-10]. (ang.).
  4. a b c d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-06-04].
  5. a b c d Magdalena Oset. The lichen genus Stereocaulon in Poland, S. condensatum and S. incrustatum. Herzogia 21(2008): 51–59
  6. Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
  7. Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz.U. z 2014 r. poz. 1408)
  9. M.-M. Kytöviita, P. D. Crittenden Growth and Nitrogen Relations in the Mat-forming Lichens Stereocaulon paschale and Cladonia stellaris. Ann. Bot., vol. 100/7, październik 2007 r