Cmentarz żydowski w Przeworsku
Cmentarz żydowski w Przeworsku – cmentarz społeczności żydowskiej zamieszkującej niegdyś Przeworsk i okoliczne miejscowości należące do przeworskiej gminy wyznaniowej. Znajdował się w centralnej części miejscowości, przy dawnych ulicach Cmentarnej, Skatnik, Nowa Wieś i 27 lipca[1], zaś obecnie przy ulicy Okopowej. Został założony najpóźniej w XVIII stuleciu. Cmentarz został cłkowicie zniszczony przez Niemców jesienią 1939 r . Wybudowano na nim baraki ,w którym znajdowały się niemieckie warsztaty mechaniczne ,oraz postój furmanek. W tym samym czasie okupanci spalili synagogę, oraz dzielnicę żydowską , a społeczność żydowską wysiedlono za San. W 1957 lub 1961 został oficjalnie zamknięty, a w 1969 wybudowano na jego terenie dworzec autobusowy PKS. Nie jest wpisany do rejestru zabytków.
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Okopowa |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie |
judaizm |
| Stan cmentarza |
nieczynny |
| Powierzchnia cmentarza |
0,48 ha |
| Data otwarcia | |
| Data ostatniego pochówku | |
| Data likwidacji | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 50°03′33″N 22°29′44″E/50,059167 22,495556
| |
Położenie edytuj
Cmentarz żydowski w Przeworsku znajduje się przy obecnej ulicy Okopowej w miejscu obecnie zajętym przez dworzec autobusowy. Jak się wskazuje, cmentarz znajduje się na działce ewidencyjnej nr 636[2].
Nie wiadomo jaki kształt miał pierwotnie cmentarz[3]. Powszechnie wskazuje się, że powierzchnia cmentarza wynosi 0,48 ha[4], lecz zsumowanie powierzchni działek składających się dawniej na działkę 636 daje rezultat 0,64 ha[5].
Wskazuje się przy tym, że na cmentarzu znajdował się dom przedpogrzebowy[1]. Nie wiadomo, czy cmentarz był ogrodzony.
Historia edytuj
Powstanie cmentarza w Przeworsku jest ściśle związane z istnieniem tutejszej gminy żydowskiej, która powstała w 1638. Nie wiadomo jednak dokładnie kiedy powstał cmentarz. Najczęściej podaje się ogólnie XVIII wiek, wskazując przy tym, iż kirkut mógł powstać wcześniej[6].
W czasie II wojny światowej, w latach 1939-1943, na terenie cmentarza miały miejsce egzekucje ludności żydowskiej, w których zginęło około 240 osób[7]. Ofiary zostały przypuszczalnie pochowane na terenie kirkutu.
Ostatni oficjalny pochówek odbył się w 1940[1].
Pochowani na cmentarzu edytuj
Wobec braku monograficznego opracowania dotyczącego cmentarza, nie wszystkie informacje o pochowanych na nim osobach mają walor pewności, zaś niektóre opierają się jedynie na informacjach pośrednich.
Z pewnością na cmentarzu został pochowany miejscowy cadyk Menachem Isachar, wnuk Elimelecha z Leżajska[8].
Na cmentarzu spoczywają także zapewne przodkowie warszawskiego księgarza i antykwariusza Jakuba Przeworskiego, który urodził się w Przeworsku.
Ponadto wskazuje się, że na cmentarzu zostali pochowani cadyk Awraham Mosze Weltfried i rabin Awraham Wolf Horowitz[9].
Współczesność edytuj
Według różnych źródeł formalne zamknięcie cmentarza dla celów grzebalnych nastąpiło w 1957 lub 1961[10]. W 1969 na terenie cmentarza wzniesiono dworzec autobusowy.
Na terenie dworca autobusowego znajduje się obecnie tablica upamiętniająca pomordowanych Żydów. Została wystawiona na początku lat 90. XX wieku z inicjatywy Jana Susaka[9].
W 2009 podczas prac inwentaryzacyjnych na Starym Cmentarzu w Przeworsku odnaleziono nagrobek z lat 60. XX wieku wykonany z macewy zabranej z cmentarza żydowskiego[11]
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Tak strona sztetl.org.pl
- ↑ Tak strona Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Zgodnie z danymi zamieszczonymi na stronie geoportal.gov.pl dawna działka 636 jest obecnie podzielona na kilkanaście mniejszych.
- ↑ Nie został zaznaczony na żadnej z przedwojennych map WIG
- ↑ Potocki Żydzi oraz strony sztetl.org.pl, kirkuty.xip.pl oraz strona Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego
- ↑ Na podstawie geoportal.gov.pl
- ↑ Potocki Żydzi oraz Gosztyła i Proka Kirkuty oraz strony sztetl.org.pl, kirkuty.xip.pl oraz strona Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Z kolei Burchard Pamiątki podaje nieznaną datę powstania cmentarza.
- ↑ Potocki Żydzi oraz strona kirkuty.xip.pl
- ↑ Potocki Żydzi
- ↑ a b Tak strona kirkuty.xip.pl
- ↑ Wcześniejszą datę wskazuje strona kirkuty.xip.pl powołując się na decyzję Miejskiej Rady Narodowej, zaś datę późniejszą strona sztetl.org.pl powołując się na zarządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej.
- ↑ Zob. http://www.nowiny24.pl/wiadomosci/podkarpacie/art/6048741,sensacyjne-odkrycie-harcerzy-na-cmentarzu-w-przeworsku,id,t.html
Bibliografia edytuj
- Burchard P.: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 235.
- Gosztyła M., M. Proksa: Kirkuty Podkarpacia. Przemyśl: 2001, s. 60. ISBN 83-88172-43-3.
- Potocki A.: Żydzi w Podkarpackiem. Rzeszów: Wydawnictwo LIBRA, 2004, s. 136-138. ISBN 83-89183-05-6.
- Jarosław. Pas 48 Słup 35. Skala 1:100 000. oprac. Wojskowy Instytut Geograficzny. Warszawa: 1934.
- Jarosław. Pas 48 Słup 35. Skala 1:100 000. oprac. Wojskowy Instytut Geograficzny. Warszawa: 1938.
- Cmentarz żydowski w Przeworsku. Muzeum Historii Żydów Polskich.
- Krzysztof Bielawski: Przeworsk. kirkuty.xip.pl.
- Przeworsk, podkarpackie. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.
- Geoportal.
