Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa
Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa z d. Braude, znana także jako Czesława Endelmanowa lub Czesława Rosenblattowa (ur. 1879 lub 1881 w Piotrkowie, zm. 1949) – pisarka, publicystka, redaktorka, tłumaczka, krytyczka literatury i sztuki. Związana była między innymi z czasopismami „Izraelita”, „Kurier codzienny”, „Nowa Gazeta”, „Wędrowiec” i „Sygnały”. Od 1902 roku posługiwała się pseudonimem Czesław Halicz.
| Data i miejsce urodzenia |
1879 lub 1881 |
|---|---|
| Data śmierci |
1949 |
| Zawód, zajęcie |
pisarka, publicystka, redaktorka, tłumaczka, krytyczka literatury i sztuki |
Życiorys edytuj
Urodziła się w 1879 roku w Piotrkowie (jak podaje Anna Wydrycka) lub 1881 roku (według Rosenblattowej), w rodzinie Nathana Braude i Salomei z Horowiczów (ur. 1855)[1]. Ukończyła gimnazjum w Łodzi, następnie przeniosła się do Warszawy. Była dwukrotnie zamężna. Prawdopodobnie pomiędzy 1896 i 1898 rokiem poślubiła Zygmunta Samuela Endelmana (1873–1941), lekarza ginekologa z zasymilowanej warszawskiej rodziny żydowskiej. W 1898 roku urodziła córkę Halinę, późniejszą Halinę z Endelmanów Górską, pisarkę i aktywistkę. W 1905 roku rozwiodła się z Endelmanem i wyjechała do Brukseli, gdzie uzyskała obroniła pracę doktorską z nauk społecznych zatytułowaną Oeuvre sociale d’art en Belgique contemporaine. Pomiędzy 1905 a 1911 rokiem poślubiła Henryka Rosenblatta, przemysłowca. W 1912 roku urodziła się im córka Jeanine (1912–1998)[2]. W Brukseli należała do Stowarzyszenia Polskiego im. Joachima Lelewela, gdzie poznała między innymi Marię i Mariana Dąbrowskich. Współuczestniczyła także w tworzeniu polskiej sekcji w jednym z brukselskich muzeów.
I wojnę światową najprawdopodobniej spędziła w Rosji – jej pierwsza powieść została opublikowana w Kijowie w 1914 roku. Po zakończeniu wojny powróciła do Belgii. Jej losy podczas II wojny światowej nie są znane.
Na stronie internetowej Geni.com jako rok śmierci Czesławy Endelmanowej-Rosenblattowej wskazano rok 1949.
Twórczość edytuj
Pierwsze lata edytuj
W początkowym okresie swej twórczości publikowała między innymi w czasopismach „Izraelita” (w późniejszym czasie stała się członkinią jego redakcji), „Kurier codzienny” i „Wędrowiec”. Jej teksty tam publikowane porównywane są do prac polskich pozytywistów i uznawane są przez niektórych za teksty prekursorskie dla reportażu. Skupiała się w nich na problemach społecznych związanych ze społecznością żydowską oraz zagadnieniach związanych z ubóstwem. Szczególnie chętnie poświęcała swoje teksty literackie i publicystyczne tematyce kobiecej: zagadnieniom biedy, wyzysku i emancypacji, co było prekursorskie na początku XX wieku. Od początku swojej kariery literackiej publikowała teksty poświęcone sztuce, czego przykładem jest artykuł Sztuka i ideały etyczne, opublikowany w „Wędrowcu” w 1901 roku – roku jej debiutu[3].
Rozkwit kariery edytuj
Najbardziej owocne w karierze Rosenblattowej były lata 1910–1914. Jej teksty zaczęły być publikowane w „Nowej Gazecie”, z którą publicystka rozpoczęła wieloletnią współpracę. Została także jedną z laureatek pierwszego polskiego konkursu poświęconego sztukom teatralnym. W 1914 r. opublikowała Młodość Hanny Turskiej – powieść z gatunku Bildungsroman, poświęconą zagadnieniom emancypacji i edukacji kobiet (opublikowaną najpierw pod tytułem Studentka)[4].
Zmianie uległa forma tworzonych przez nią tekstów i tematyka w nich poruszana: jej krótkie formy literackie przestały być poświęcane problemom społeczności żydowskiej, a zaczęły dotyczyć bardziej ogólnych problemów społecznych. Kontynuowała publikowanie tekstów z zakresu krytyki literackiej i artystycznej: tworzyła artykuły poświęcone dziełom sztuki i artystom, a także formy literackie, w których sztuka stanowiła osnowę, na której publicystka tworzyła bajkową formę literacką (np. Henryk VIII, Klasztor nad morzem) lub diagnozę społeczną (Konstanty Meunier[5]).
Okres milczenia i powrót literacki edytuj
W okresie 1914–1934 prawie w ogóle nie publikowała. Przyczyny jej znikomej aktywności literackiej i publicystycznej w tym czasie nie są do końca znane. W 1934 roku zakończyła dwudziestoletni okres milczenia za sprawą zbioru krótkich form zatytułowanych Ludzie, którzy jeszcze żyją. W tej publikacji powróciła do tematów, którymi zajmowała się na początku swej kariery, a które w późniejszym czasie porzuciła. Bohaterami Ludzi, którzy jeszcze żyją są ubodzy mieszkańcy zlokalizowanego pod Łodzią sztetla (prawdopodobnie Piotrkowa).
Wybrane teksty edytuj
Opublikowane pod prawdziwym nazwiskiem edytuj
- Ryfka Piszczyk (Z galerii portretów nieinteresujących),1901 (debiut literacki)
- Maciek i Mosiek (Z szarych obrazków), 1902
- Ruchla żołnierka (Z galerii typów nieinteresujących), 1903
- Nad trzęsawiskiem, 1905
Opublikowane pod pseudonimem Czesław Halicz edytuj
- Sztuka i ideały etyczne, 1902
- W noc świętojańską, 1902
- List z wojny, 1905
- Opowieść o pomarańczy, 1911
- Niemiła awantura, 1911
- Konstanty Meunier, 1911
- Portret Henryka VIII, 1911
- Kronika jednego życia, 1938
Dramaty edytuj
- Sąd, 1911 – 2. nagroda w konkursie Warszawskich Teatrów Rządowych na polską sztukę dramatyczną
- Kwintet, 1914
Powieści edytuj
- W domu przy ulicy Żurawiej (powieść dla dzieci), 1913
- Młodość Hanny Turskiej (jako Czesław Halicz), 1914, opublikowana najpierw pod tytułem Studentka
- Ludzie, którzy jeszcze żyją (jako Czesław Halicz), 1934
Przypisy edytuj
- ↑ Cesia (Czeslawa) Rozenblat pv Endelman (Braude) [online], geni_family_tree [dostęp 2021-12-15] (pol.).
- ↑ Jeanine Moulin [online], geni_family_tree [dostęp 2021-12-15] (pol.).
- ↑ Joanna M. Sosnowska i inni, Emancypantki i modernistki. Teksty kobiet o sztuce 1879–1914. Antologia, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019, s. 85-86.
- ↑ Zuzanna Kołodziejska, Czesława Rosenblattowa's Works as an Example of Women's Integrationist Literature, „Polin. Studies in polish Jewry”, vol. 28, 2016, s. 73-84.
- ↑ Czesława Endelmanowa, Sztuka i ideały etyczne, Joanna M. Sosnowska i inni red., [w:] Emancypantki i modernistki. Teksty kobiet o sztuce 1879–1914. Antologia, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
Bibliografia edytuj
- Zapomniane głosy: Krytyka literacka kobiet, 1894–1918. Wybór tekstów, red. Anna Wydrycka, Białystok 2006.
- Anna Wydrycka: Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa i jej portrety żydowskich kobiet. W: Red. naukowa Anna Janicka, Jarosław Ławski, Barbara Olech: Żydzi wschodniej Polski. Białystok: Alter Studio, 2015, s. 195–219, seria: Seria III Kobieta żydowska. ISBN 978-83-933030-3-8.
- Zuzanna Kołodziejska, Czesława Rosenblattowa's Works as an Example of Women's Integrationist Literature, [w:] „Polin. Studies in polish Jewry", vol. 28 (2016), s. 73–84.
- Emancypantki i modernistki. Teksty kobiet o sztuce 1879–1914. Antologia, wstęp Joanna M. Sosnowska, wybór i oprac. Magdalena Kasa, Joanna M. Sosnowska, współpr. Beata Łazarz, Wiktoria Szczupacka, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2019.