Czornoje Znamia (ros. Чёрное знамя – czarny sztandar) znani też jako Czarnoznamieńcy[1] – terrorystyczna organizacja anarchistyczna, założona w 1905[2] w Białymstoku przez Judę Grossmana-Roszczina, aktywna na terenie Imperium Rosyjskiego, dążąca do wprowadzenia terroru ekonomicznego do walki strajkowej[3].

Spotkanie Czarnoznamieńców (1906).
Od lewej: Hersz Zilber (ps. Londyński), Jan Żmujdik (ps. Feliks Bentkowski), Benjamin Fridman (ps. Niemka Maleńki), Mojżesz Szpindler.

Organizacja

edytuj

Członkowie organizacji rekrutowali się głównie spośród uczniów, rzemieślników i robotników fabrycznych, niekiedy spośród chłopów, bezrobotnych, a nawet włóczęgów czy złodziei[4]. Byli to przede wszystkim Żydzi, ale też Polacy, Rosjanie i Ukraińcy, w większości w wieku 19–20 lat, choć zdarzali się wśród nich nawet piętnastolatkowie[4]. Działali głównie w Białymstoku, Grodnie, Wilnie, Jekaterynosławiu, Warszawie i Odessie.

Program

edytuj

Odwoływali się głównie do Kropotkina, uznając się za anarchistów-komunistów, kolportując i czytając z entuzjazmem wydawane przez kółko kropotkinowców w Genewie rosyjskojęzyczne pismo „Chleb i Wola[5], jednak korzeni ich programowego antyintelektualizmu, taktyki konspiracji i przemocy należy raczej szukać w koncepcjach Michaiła Bakunina. Czornoje Znamia wypowiadała się przeciwko wszelkim legalnym formom walki o poprawę bytu mas pracujących, stojąc na stanowisku, że działalność taka stanowi legitymizację ówczesnego ładu społeczno-politycznego i odciąga masy od rewolucyjnej walki o zniszczenie państwa. Za główny oręż walki uznawali terror ekonomiczny, a przede wszystkim tzw. „terror nieumotywowany” – tj. skierowany nie tyle przeciwko odznaczającemu się wyjątkową brutalnością eksploatatorowi, ale przeciwko burżuazji w ogóle. Już sam fakt przynależności do klasy pasożytów i wyzyskiwaczy powinien być przyczyną terroru[6]. Amerykański historyk ruchu anarchistycznego Paul Avrich charakteryzował ideologię Czarnoznamieńców jako „ślepy fanatyzm i bezustanną przemoc”, wskazywał również na fakt, iż była to pierwsza organizacja anarchistyczna uznająca politykę terroru celem destabilizacji państwowego porządku[4].

Recepcja i oddziaływanie

edytuj

Propaganda skrajnych grup anarchistycznych jak Czornoje Znamia, albo nieustępującej jej w fanatyzmie Bieznaczale, trafiła w imperialnej Rosji na podatny grunt. Kryzys, straszliwe bezrobocie, ucisk polityczny i narodowościowy czy gwałty miejscowej policji sprawiły, że hasła anarchistów spotkały się z uznaniem uboższych warstw proletariatu[7]. W okresie rewolucji 1905 roku zaczęły masowo powstawać kolejne anarchistyczne grupy. W samym tylko Białymstoku, gdzie Czarnoznamieńcy dominowali wśród anarchistów, liczba członków organizacji, po przejściu doń wielu działaczy partii socjalistycznych, wzrosła z kilkunastu w 1904 do około dwustu w 1905[8]. Tym samym anarchiści w krótkim okresie rewolucji byli najsilniejszym na Białostocczyźnie ugrupowaniem przeważając nad Bundem, PPS-em i eserowcami.

Powstanie organizacji wywołało silną reakcję krytyczną wśród grup anarchistycznych w Europie, zwłaszcza wśród rosyjskojęzycznych emigrantów. W odpowiedzi na działalność grupy i wypuszczone przez nią pod tą samą nazwą pismo[9], powstały pisma „Burewiestnik” i „Nowyj Mir” akcentujące konieczność walki politycznej[10].

Przypisy

edytuj
  1. Paweł Korzec, Pół wieku dziejów ruchu rewolucyjnego Białostocczyzny: (1864–1914), Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1965, s. 212. Niekiedy w literaturze pojawia się też polskie tłumaczenie nazwy, brak jest jednak dowodów, iżby grupa miała posługiwać się takim tłumaczeniem.
  2. Paul Avrich, The Russian Anarchists, Stirling: AK Press, 2006, s. 42, ISBN 1-904859-48-8, tak też w raporcie P.o. oberpolicmajstra warszawskiego P. Mejera dla generał-gubernatora warszawskiego G. Skałona, Zob. Anarchizm i anarchiści na ziemiach polskich do 1914 roku, zebrał i opracował Herman Rappaport, Warszawa: PWN, 1981, s. 48, ISBN 83-01-02350-3.
  3. S. Kalabiński, Białostockie organizacje SDKPiL, PPS, Bundu, Socjalistów-Rewolucjonistów i anarchistów w latach 1901–1903, „Rocznik Białostocki” t. X, 1971, s. 87.
  4. a b c Paul Avrich, The Russian Anarchists, op. cit., s. 44.
  5. Ibidem, s. 39.
  6. Paweł Korzec, Pół wieku..., op. cit., s. 211.
  7. Tym niemniej, jak zauważa Korzec, „do ich organizacji trafiały również elementy kryminalne, które w ekspropriacjach widziały doskonałą przykrywkę dla faktycznej grabieży”. Paweł Korzec, Pół wieku..., op. cit., s. 213.
  8. Paul Avrich, The Russian Anarchists, op. cit., s. 42–43.
  9. Jedyny numer „Czornogo Znamia” ukazał się w grudniu 1905 w Genewie, redagowany przez Grossmana-Roszczina.
  10. Ludwik Kulczycki, Anarchizm w obecnym ruchu politycznym w Rosji, Warszawa: nakł. „Przeglądu Społecznego”, 1907, s. 58. Według Kulczyckiego pismo Czarnoznamieńców miało charakteryzować się „brutalnością myśli i formy oraz brakiem argumentacji”, ibidem s. 77.

Bibliografia

edytuj
  • Al’manach: sbornik po istorii anarchiczeskago dwiżenija Rossji. T. 1, red. N. Rogdajew, Paryż, 1909, passim.
  • Juda Grossman-Roszczin, Dumy o byłom: (iz istorii biełostockogo anarchiczeskogo ‘czernoznamienskogo’ dwiżenija), „Byłoje”, 1924, nr 27-28, s. 172–182.
  • Paul Avrich, Anarchist voices: an oral history of anarchism in America, Stirling: AK Press, 2005, s. 359–361, ISBN 978-1-904859-27-7.

Linki zewnętrzne

edytuj