Derywacja (językoznawstwo)

Derywacja (łac. derivatio) – proces słowotwórczy polegający na utworzeniu nowego wyrazu (wyraz pochodny[1], derywat, formacja lub konstrukcja słowotwórcza) na podstawie innego (podstawy lub bazy słowotwórczej) poprzez zmianę jego budowy morfologicznej[2].

Rodzaje derywacji

edytuj

Wyróżnia się następujące typy derywacji:

  • afiksalna (dodatnia): sufiksalna (pis-arz), prefiksalna (do-jechać, przy-krótki), prefiksalno-sufiksalna (u-dostępn-ić), z elementem międzytematycznym – interfiksem (gaz-o-mierz)[2];
  • paradygmatyczna (derywacja zerowa): funkcję formantu pełnią końcówki fleksyjne (dźwig, obstawa)[2];
  • syntaktyczna (konwersja): derywat jest przekształconą w leksem formą fleksyjną podstawy (uczony)[2];
  • wsteczna (ujemna): derywacja wsteczna (uszczuplenie bazy o morfem słowotwórczy: potańcówka – potańc), mutylacja (ucięcie nierespektujące granic morfologicznych: gramatyka – grama)[3];
  • alternacyjna: funkcję wykładnika derywacji mogą pełnić oboczności fonetyczne (córka – córcia)[2];
  • prozodyczna: funkcję formantu pełni zmiana akcentu (wiarygodny)[2].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Słownik terminologiczny informacji naukowej, Maria Dembowska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1979, s. 37.
  2. a b c d e f Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego: słowotwórstwo opisowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 21, ISBN 83-01-00119-4, OCLC 613251850.
  3. Stanisław Grabias, Typy derywacji i składnikowa analiza funkcji formantów, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1981, s. 129–131.

Bibliografia

edytuj
  • Stanisław Grabias, Typy derywacji i składnikowa analiza formantów, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin 1981.
  • Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wyd. 3 poprawione, Warszawa 1979.