Do piachu – dramat Tadeusza Różewicza pisany w latach 1955-1972, opublikowany po raz pierwszy na łamach miesięcznika „Dialog” w lutym 1979 r.[1]

Do piachu
Autor

Tadeusz Różewicz

Typ utworu

dramat

Pierwsze wydanie
Miejsce wydania

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Język

polski

Data wydania

luty 1979

Wydawca

„Dialog”

Fabuła

edytuj

Do piachu opowiada historię partyzanckiego oddziału AK podczas II wojny światowej. Akcja toczy się jesienią 1944 r. Główną postacią sztuki jest wiejski parobek Waluś, który za współuczestnictwo w napadzie na plebanię i gwałcie zostaje uwięziony w tzw. budzie i skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. W finalnej scenie tuż przed wykonaniem wyroku Waluś odmawia modlitwę Ojcze nasz, jednocześnie defekując pod siebie[2].

Historia utworu

edytuj

Pomysł na Do piachu narodził się w 1948 r., jednak faktyczną pracę nad utworem Różewicz rozpoczął w 1955 r.[3] Dzieło było pierwotnie zamierzony jako powieść partyzancka pod roboczym tytułem Głupi Waluś, jednak w trakcie prac nad utworem Różewicz zmienił zamysł i zdecydował się na napisanie dramatu[4]. Po napisaniu sztuki w 1972 r. jej publikację przez 7 lat wstrzymywała cenzura[3].

Prapremiera dramatu w reżyserii Tadeusza Łomnickiego miała miejsce w Teatrze na Woli 29 marca 1979 r.[5] Przygotowania do wystawienia sztuki trwały od grudnia 1978 r.[6]. Ze względu na kontrowersje, jakie wzbudził spektakl, został on wycofany z udziału w Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu[6]. Po ośmiu miesiącach od dnia premiery na prośbę Różewicza Do piachu zostało zdjęte z afisza[6].

Na podstawie utworu Kazimierz Kutz zrealizował spektakl Teatru Telewizji, który swoją premierę miał we wrześniu 1990 r.[7] Przedstawienie zaliczane jest do grona 100 najlepszych spektakli Teatru Telewizji[8]. Konsekwencją spektaklu była dymisja Kutza z funkcji dyrektora krakowskiego oddziału TVP3, któremu zarzucono „brak patriotyzmu i niszczenie narodowych wartości”[2].

Po raz trzeci Do piachu w reżyserii Janusza Opryńskiego i Witolda Mazurkiewicza zostało wystawione przez Teatr Provisorium w 2003 r.[9]

Recepcja

edytuj

Sztuka została negatywnie przyjęta przez krytykę[10]. Wystawienie dramatu zaowocowało protestami ze strony środowisk kombatanckich[2], a także zwolenników ówczesnego ustroju[11]. Powszechnej krytykowano m.in. pojawiające się w utworze wątki skatologiczne[3].

Interpretatorów dzieła dzieliło podejście do postaci Walusia, w którym niektórzy widzieli postać tragiczną, inni zaś argumentowali, że nie spełnia on znamion bohatera tragicznego[2][3].

Do piachu zostało uznane przez Jana Kotta za jeden z trzech najważniejszych dramatów w powojennej Posce obok Antygony w Nowym Jorku Janusza Głowackiego i Emigrantów Sławomira Mrożka[12].

Przypisy

edytuj
  1. Marcin Kościelniak: Polscy akcjoniści. Przyczynek do genealogii i teorii polskiej sztuki krytycznej, „Teksty Drugie” 2015, nr 6, s. 250.. rcin.org.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
  2. a b c d Katarzyna Chmielewska: Do piachu. nplp.pl. [dostęp 2024-01-21].
  3. a b c d Tomasz Żukowski: Skatologiczny Chrystus : wokół Różewiczowskiej epifanii, „Pamiętnik Literacki” nr 1 1999, s. 117-131.. bazhum.muzhp.pl. [dostęp 2024-01-21].
  4. Wojciech Browarny, Kreślenie. O rękopisach i warsztacie prozy Tadeusza Różewicza, „Konteksty Kultury” 2022 nr 1, s. 19.
  5. Do piachu..., [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2024-01-21].
  6. a b c Tadeusz Łomnicki: Do piachu Różewicza: dzieje prapremiery. encyklopediateatru.pl. [dostęp 2024-01-29].
  7. Do piachu, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2024-01-21].
  8. Złota Setka Teatru Telewizji. teatrtv.vod.tvp.pl, 2009-02-08. [dostęp 2024-01-21].
  9. Do piachu, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2024-01-29].
  10. Zbigniew W. Solski: Liturgia w dramatach Tadeusza Różewicza. dlibra.kul.pl. [dostęp 2024-01-29].
  11. "Do piachu" Tadeusz Różewicz. polskieradio.pl. [dostęp 2024-01-29].
  12. Jan Kott: Antygona powiesiła się w Tompkins Square Park, „Dialog” 1992, nr 10.. e-teatr.pl. [dostęp 2024-01-21].