Wikipedia

Dom własny Paula Ehrlicha we Wrocławiu

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Dom własny Paula Ehrlicha – zabytkowa willa znajdująca się przy ulicy Jastrzębiej we Wrocławiu, będąca pierwotnie prywatnym domem wrocławskiego architekta Paula Ehrlicha łącząca w sobie elementy architektury willowej i landhausu. Obecnie własność Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie; od 2024 roku siedziba Autorskiego Liceum Przyszłości.

Dom własny Paula Ehrlicha
Symbol zabytku nr rej. A/2648/415/Wm z 26.11.1982[1]
Ilustracja
Dom własny Paula Ehrlicha
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wrocław

Adres

Jastrzębia 18/20, Wrocław

Typ budynku

willa

Architekt

Richard i Paul Ehrlichowie

Inwestor

Paul Ehrlich

Kondygnacje

dwie

Rozpoczęcie budowy

1905

Ukończenie budowy

1906

Ważniejsze przebudowy

1982–1988

Pierwszy właściciel

Paul Ehrlich

Kolejni właściciele

M. von Falkenhausen,

Obecny właściciel

Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie[2].

brak współrzędnych

Historia posesji

edytuj
 
Balkon
 
Kamienny wykusz

Teren na którym znajduje willa jeszcze w drugiej połowie XIX wieku, należał do wsi Borek. W 1871 roku, berlińska spółka H. Quistrop & Co.[3][4] wykupiła 100 mórg ziemi (na jej wschodniej części majątku) od właściciela wsi Szpitala Świętej Trójcy, w celu wybudowania ekskluzywnego osiedla. W 1872 roku sporządzono plan parcelacji tego terenu[4]. W 1897 roku wieś Borek została włączona w administracyjne granice Wrocławia. W 1898 roku, w drugiej, zachodniej części dawnej wsi, zaprojektowano nowoczesne osiedle tzw. Borek II[5]. Jej projektantami byli Alfred von Scholz i Alfred Frühwirt. Wytyczona działka 18/20 znajdowała się przy ówczesnej ulicy Scharnhorstrasse. Do 1905 roku, według księgi adresowej, działka o numerze 18/20 była niezabudowana a jej sąsiednie działki 22/30 zarejestrowane zostały jako plac budowy[5]. Od 1908 roku właścicielem działek 18/20 i 22 został Paul Ehrlich[5] przy czym działka nr 22 była zarejestrowana jako ogród. W Muzeum Architektury Wrocławia zachowały się projekty willi datowane na rok 1905. Prawdopodobnie pomiędzy rokiem 1905 a 1908 rozpoczęto i ukończono realizację projektu. W księdze adresowej z 1908 roku pod działką nr 22 znajdował się ogród a pod działką o numerze 18/20 budynek mieszkalny[5].

W latach 1940–1943 jako właściciel willi występuje M. von Falkenhausen. Właścicielem działki nr 22 od 1936 do 1943 był Herrmann J.[5]

Opis architektury

edytuj

Willa została zaprojektowana na planie zbliżonym do prostokąta. Jej układ wnętrz był dostosowany do kierunku padania światła[6]. Wejście główne znajdowało się od strony północnej; połączone był z sienią i garderobą a następnie prowadziło do obszernego holu z dużymi dwubiegunowymi schodami. W części północno-wschodniej znajdowała się kuchnia i spiżarnia z kredensem oraz boczna klatka schodowa prowadząca do sutenery[6]. Po stronie południowej znajdował się pokój dzienny, salon i jadalnia połączona z werandą[5]. Na I piętrze zaprojektowano główną sypialnię z pokojem toaletowym i łazienką, pokoje gościnne i służbowe oraz gabinet-pracownię właściciela domu połączony z drewnianym gankiem[6]. Na poddaszu umieszczono dwa pokoje mieszkalne a w suterenie znajdowały się mieszkania służbowe, składy i pomieszczenia gospodarcze[6]. Wnętrze domu urządzone zostało w duchu typowego domu patrycjuszowskiego: w sieni wykonano drewniany strop belkowany, ściany obłożono boazerią, w pokojach zainstalowano kominki, okna zdobiły witraże firmy Hauswalt a ściany i sufity ozdabiały polichromie firmy Heintze. Tak ozdobione wnętrza uzupełniono elementami „stylu rodzinnego” zaczerpniętymi z wzorcowego domu zaprojektowanego przez Hansa Poelziga w 1904 roku[7].

Bryła budynku ustawiona na nadziemnej części sutereny pokryta została mansardowymi dachami o różnej wysokości[6]. Elewacja była rozczłonkowana ryzalitami i wykuszami; jeden z nich został podwieszony nad sutereną i zamknięto go trzema daszkami imitującymi kształt dachu mansardowego[6]. Wykusz obłożony został kamieniem i ozdobiony płaskorzeźbami o formach wzorowanych na tych z końca XVIII wieku[6]. Od strony południowo-wschodniej dach zakończony był galerią z werandą umieszczoną w południowym narożu domu i którą osłonięto drewnianymi balustradami. Balustrady i słupy dźwigające dach ozdobione były malarskimi i snycerskimi dekoracjami wzorowanymi na osiemnastowiecznym budownictwie miejskim[6]. Elewacja w części sutereny wyłożona została kamienną rustyką autorstwa Richarda Schipkego o bogatym reliefie figuralnym i roślinnym[7]. Powyżej cokołu ściany zostały otynkowane a w części szczytowej wyłożone deskowaniem[6]. Szczeblinowe okna miały różne wymiary[7]. Cały projekt budynku stworzony był z myślą o połączeniu różnych form architektonicznych: historycznych, narodowych, regionalnych i etnicznych. Z tego powodu można w nim odnaleźć takie elementy jak masywny rustykalny cokół, portal o nordycko-romańskiej plecionce, odeskowany szczyt, drewniane okiennice, glorietę i krużganek, masywny wykusz wsparty na kroksztynach i mansardowe dachy[5][8].

Po 1945 roku

edytuj

Willa nie została zniszczona podczas działań wojennych w 1945 roku. Podczas oblężenia Wrocławia, w budynku znajdował się punkt sanitarny dla żołnierzy radzieckich[9]. Po wojnie jej wnętrza zostały przekształcone na kilka prywatnych mieszkań. W 1988 roku budynek został przekazany Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie[10]. W latach 1982–1988 budynek poddano generalnemu remontowi przekształcając go i adaptując do celów dydaktycznych. Istniejącą w południowo-zachodnim narożniku loggię zabudowano i dobudowano do niej aneks z salą dydaktyczną wraz z tarasem; budynek powiększono również od strony zachodniej[5]. Szkoła aktorska funkcjonowała w budynku do 2011 roku[11].

W latach 2012–2019 w budynku mieściła się niepubliczna szkoła podstawowa Szalom Alejchem[12][13]. W kolejnych latach budynek wynajmowany był przez Autorską Szkołę Podstawową NAVIGO[14]. Od 2014 roku w budynku znajduje się siedziba Autorskiego Liceum Przyszłości[15].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2018-05-21].
  2. ↑ Konkurs na najem budynku przy ul. Jastrzębiej na AST.wroc.pl
  3. ↑ Andrzej Czyszczoń, Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Akacjowa 12. zabytek.pl, 2003. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
  4. ↑ a b Tomaszewicz 2019 ↓, s. 206.
  5. ↑ a b c d e f g h Beata Lis, Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Jastrzębia 18/20. zabytek.pl, 2005. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
  6. ↑ a b c d e f g h i Tomaszewicz 2019 ↓, s. 290.
  7. ↑ a b c Harasimowicz 1998 ↓, s. 109.
  8. ↑ Szymański-Stortkuhl 1995 ↓, s. 295.
  9. ↑ Szkoła teatralna sprzedaje willę przy ul. Jastrzębiej
  10. ↑ Budynek z duszą: Wrocławska kuźnia talentów aktorskich przy ulicy Jastrzębiej
  11. ↑ Budynek z duszą: Wrocławska kuźnia talentów aktorskich przy ulicy Jastrzębiej
  12. ↑ Szkoła Lauder etz Chaim
  13. ↑ "Ta szkoła ma duszę". Święto Domu w budynku słynnego architekta Paula Ehrlicha
  14. ↑ Siedziba NAVIGO Wrocław
  15. ↑ Liceum Przyszłości

Bibliografia

edytuj
  • Agnieszka Tomaszewicz: Wrocławskie wille i osiedla willowe doby historyzmu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
  • Beate Szymański-Stortkuhl: "LAndhaus" - typ podmiejskiego domu z początku XX wieku na przykładzie Wrocławia w: Architektura Wrocławia - Dom. Wrocław: WERK, 1995.
  • Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dom_własny_Paula_Ehrlicha_we_Wrocławiu&oldid=74355085”