Egzempcja wojskowa
Egzempcje wojskowe były dylacjami występującymi w prawie I Rzeczypospolitej. Żołnierze na mocy konstytucji sejmowej lub z upoważnienia hetmana otrzymywali dokument zawieszający dalsze postępowanie sądowe przed każdym rodzajem sądów z wyłączeniem sądownictwa wojskowego. Wstrzymywały one postępowanie (nawet egzekucyjne, gdy wyrok nie miał powagi rzeczy osądzonej) wobec osób biorących udział w wyprawie wojennej oraz ich rodziny. Podnosiło to atrakcyjność służby wojskowej i zapobiegało opuszczaniu przez żołnierzy armii.
Egzempcje były instytucją znaną prawu zwyczajowemu. Kształtowały ją jednak – przez konstytucje – sejmy[1]. Sejm ustalał zakres osobowy, stosował bardziej lub mniej rygorystyczne kryteria, zmieniał zakres czasowy obowiązywania egzempcji, zapobiegał jego nadużywaniu, a co najważniejsze – zdecydowanie reagował na nieuznawanie tej formy odroczeń przez sądy.
Obok siebie w XVI i XVII w. występowały zarówno egzempcje generalne wydawane przez sejm, jak i hetmańskie, wydawane bez sankcji sejmowej. Konstytucje o exemptach miały zawsze charakter czasowy. Wobec postępującego paraliżu prac sejmu w XVII w. coraz bardziej powszechne stały się egzempty wydawane przez hetmanów.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Volumina Legum t. 2 s. 309 uchwalone na Sejmie w 1590 "Wyjęcie żołnierzów spod prawa", powtórzone wielokrotnie w latach późniejszych (lista : "Inwentarz Voluminow legum przedruk wydania XX. Pijarow. Cz. 1, Do tomów I – VI" s. 95n)
Bibliografia edytuj
- Przemysław Gawron, Żołnierz i Trybunały w siedemnastowiecznej koronie. Na marginesie artykułu Karola Łopateckiego Egzempcje wojskowe..., "Zeszyty Prawnicze UKSW" 7.1 (2007);
- Karol Łopatecki, Egzempcje wojskowe – immuniter żołnierski w Rzeczypospolitej szlacheckiej XVI-XVII wieku, "Zeszyty Prawnicze UKSW" 5.1 (2005);
- Jan Seredyka, Księżniczka i chudopachołek. Zofia z Radziwiłłów Dorohostajska – Stanisław Tymiński, Opole 1993;
- Jerzy Urwanowicz, Wojskowe „sejmiki”. Koła w wojsku Rzeczypospolitej XVI – XVIII wieku, Białystok 1996.