Fradl Sztok
Fradl Sztok, także Fradel Sztok, Frances Zinn (ur. 1888 w Skale Podolskiej, zm. 31 grudnia 1952?) – żydowska poetka i pisarka tworząca w jidysz i po angielsku.
| Data i miejsce urodzenia |
1888 |
|---|---|
| Data śmierci |
31 grudnia 1952? |
| Język |
jidysz, angielski |
| Dziedzina sztuki |
literatura |
Życiorys edytuj
Urodziła się w 1888 roku w Skale Podolskiej[1] w rodzinie Szimona i Diny Sztoków, lecz została wychowana przez ciotkę[2]. W 1907 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych[2]. Zadebiutowała trzy lata później, publikując poezję i prozę[2]. Należała do środowiska grupy literackiej Di Junge[1]. Była prekursorką sonetu w jidysz[1][3], a w warstwie tematycznej wprowadzała innowacje poruszając kwestie żeńskiego erotyzmu[4]. Według Ezry Kormana Sztok była „pierwszą poetką, która w swych wierszach odziała uczucia w ciało oraz krew miłości”[5]. Jej twórczość ukazywała się w istotnych publikacjach środowiska żydowskiego Nowego Jorku, m.in. w Dos Naje Land: a Zalmbuch far Literatur un Wisenszaft (1911–1912) pod redakcją Awroma Rajzena, czy zbiorze Di naje hem. Ersztes zamelbuch (1914)[2]. W latach 1913–1915 jej wiersze ukazywały się na łamach „Di Fraje Arbeter Sztime”, a w latach 1915–1916 była najczęściej publikowaną poetką w czasopiśmie „Di Glachhejt”[2], współpracowała także z „Der Tog” i „Forwerts”[1].
W 1919 roku ukazał się jej zbiór opowiadań Gezamelte ercejlungen („Opowiadania zebrane”), w którym poruszony został temat kobiecej seksualności i tłumionych pragnień[3]. Była to ostatnia publikacja książkowa Sztok w jidysz[6], choć współczesne opracowania naukowe na temat jej życia dowodzą, że nie porzuciła całkowicie pisania w jidysz[7]. Możliwe, że przestała publikować pod wpływem negatywnych recenzji Arona Lejelesa i Moissaje Olgina, choć w późniejszych latach pojawiła się pozytywna recenzja zbioru autorstwa Melecha Rawicza[6]. Żadna z negatywnych recenzji nie poruszyła kwestii nowatorskiej treści opowiadań[3].
W 1927 roku ukazała się debiutancka powieść Sztok po angielsku pt. Musicians Only[6]. Choć zniknęła z jidyszowej sceny literackiej na początku lat 30.[3], w 1942 roku opublikowano jej opowiadanie A sojcher fun fel na łamach „Forwerts”[6]. W 1930 roku Rachela Auerbach napisała o Sztok: „[i]nteresująca, mądra pisarka, dojrzały, wspaniały talent rozbłysnął i tak szybko zgasł” i zastanawiała się, czy przyczyna jej milczenia leżała w uwarunkowaniach literatury jidysz, czy wynikała z płci autorki[4]. Według Joanny Lisek postać Sztok „stała się legendą i traktowana jest jako exemplum sytuacji pisarek w męskim imperium literackiego światka”[6].
Nie ma pewności co do dalszych losów Sztok: według niektórych źródeł spędziła ostatnie lata w zakładzie dla umysłowo chorych, choć bardziej prawdopodobne jest, iż wyszła za mąż, zmieniła imię na Frances Zinn i zmarła 31 grudnia 1952 roku w Hollywood[6].
Jej twórczość pojawiła się w takich antologiach, jak Antologie. Finf hundert jor jidisze poezje pod redakcją Mojszego Basina (1917)[2], Klejne antologie fun der jidiszer lirik in Galicje. 1897 biz 1935 (1936)[8], The Tribe of Dina: A Jewish Women’s Anthology (1989), Found Treasures: Stories by Yiddish Women Writers (1995)[3], czy Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz (2018)[9].
Poetka Irena Klepfisz poświęciła Sztok wiersz pod tytułem Fradl Sztok[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Antologia 2018 ↓, s. 565.
- ↑ a b c d e f Lisek 2018 ↓, s. 208.
- ↑ a b c d e Ellen Kellman, Fradel Shtok [online], Jewish Women's Archive [dostęp 2021-11-28] (ang.).
- ↑ a b Lisek 2018 ↓, s. 212.
- ↑ Lisek 2018 ↓, s. 216.
- ↑ a b c d e f Lisek 2018 ↓, s. 210.
- ↑ Sonia Gollance, Review of From the Jewish Provinces by Fradl Shtok, translated by Jordan D. Finkin and Allison Schachter [online], In geveb [dostęp 2023-08-31] (ang.).
- ↑ Lisek 2018 ↓, s. 419.
- ↑ Antologia 2018 ↓, s. 586.
- ↑ Antologia 2018 ↓, s. 542.
Bibliografia edytuj
- Joanna Lisek: Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.). Sejny: Fundacja Pogranicze, 2018. ISBN 978-83-66143-01-2.
- Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz. Karolina Szymaniak, Joanna Lisek, Bella Szwarcman-Czarnota (wybór i opracowanie). Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2018. ISBN 978-83-7866-209-9.