Gazeta Gdańska (1891–1939)
Gazeta Gdańska – polska gazeta wydawana w Gdańsku od 1891, pierwszy polskojęzyczny periodyk w tym mieście[1]. W latach 1925–1926 ukazywała się pod tytułem „Echo Gdańskie”, następnie pod podwójną nazwą, by w końcu roku powrócić do starej nazwy[2]. Ostatni numer ukazał się w 1939.
Historia
edytujPomysłodawcami założenia pisma była grupa intelektualistów wywodząca się z kręgów poznańskich liberałów. Pomysłodawcami powstania pierwszego polskojęzycznego czasopisma w znajdującym się pod rozbiorem Gdańsku byli Stanisław Roman, dawny redaktor pelplińskiego „Pielgrzyma”, oraz były właściciel chełmińskiego tygodnika rolniczego „Piast” Juliusz Krasiewicz[3]. Projekt poparli działacze polscy w Gdańsku: Józef Czyżewski[1], Jakub Gliniecki oraz Julian Lisiński. Ostatecznie redagowanie zlecono Bernardowi Zygmuntowi Milskiemu oraz Władysławowi Łebińskiemu[3][4].
Milski został także właścicielem pisma za pośrednictwem zarejestrowanej na jego nazwisko firmy „B. Milski – Gazeta Gdańska”[3]. Pierwszy numer ukazał się 2 kwietnia 1891 w nakładzie niecałego tysiąca egzemplarzy[3]. Wkrótce jednak nakład skoczył do 4500 egzemplarzy, kolportowanych w dużej mierze korespondencyjnie[3]. W pierwszych latach istnienia pisma wydało ono także drukiem około 50 książek polskich autorów, w tym Krzyżaków i Trylogię Henryka Sienkiewicza[3].
Już w końcu XIX wieku gazeta zyskała sporą popularność i stała się najpoczytniejszym polskojęzycznym czasopismem w północnej części Prus Zachodnich[1]. Poruszała przede wszystkim tematy związane z polskim odrodzeniem narodowym na ziemiach zaboru pruskiego, znacznie mniej miejsca poświęcając problematyce społecznej[1]. Łączność z czytelnikami zapewniała redakcji sieć agencji rozsianych po całym regionie, zajmujących się zarówno kolportażem, jak i nadsyłaniem tematów i materiałów[1]. Listę kontaktów do agentów gazety regularnie publikowano na jej łamach[1].
W 1901 Milski sprzedał wydawnictwo gdańskiemu prawnikowi prof. Marianowi Palędzkiemu[3]. Nowym redaktorem naczelnym został jego krewny, Stefan Palędzki[3]. Przeprowadzono także restrukturyzację pisma w celu ratowania jego finansów[3]. Mimo to, począwszy od 1903 nakład sukcesywnie spadał z początkowych 4500 egzemplarzy do 3650 egzemplarzy w 1905 i 2780 egzemplarzy w 1907[3].
W 1905 na krótko redaktorem naczelnym został Aleksander Majkowski, kaszubski pisarz i działacz społeczny, założyciel Ruchu Młodokaszubskiego[3]. Za jego szefostwa od 6 maja 1905 rozpoczęto wydawanie ukazującego się raz na dwa tygodnie dodatku „Drużba” redagowanego w języku kaszubskim[3]. Jednak już 27 lipca tego roku Majkowski odszedł z gazety i wydawanie dodatku zarzucono wkrótce potem[3].
W dwudziestoleciu międzywojennym gazeta była wydawana przez Drukarnię Gdańską[5]. W latach 30. XX wieku (w okresie Wolnego Miasta Gdańska), mimo coraz częstszych nacisków politycznych i powtarzających się konfiskat nakładu, gazeta ukazywała się w dalszym ciągu[6]. Początkowo jako w pełni niezależne pismo, ostatecznie jako lokalna mutacja toruńskiego „Dnia Pomorskiego”[6]. Ostatni numer ukazał się drukiem 30 sierpnia 1939[6] (w środę), tuż przed wybuchem II wojny światowej.
Redaktorzy naczelni
edytuj- 1891–1901: Bernard Milski[7]
- 1901–?: Stefan Palędzki
- 1905: Aleksander Majkowski
- 1913–1920: Jan Kwiatkowski[7]
- 1927–1932: Władysław Cieszyński[7]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Jacek Banach , Niemiecka polityka narodowościowa w Prusach Zachodnich w latach 1900–1914 w świetle polskiej prasy pomorskiej, Wyd. Adam Marszałek, 1993, s. 41–42, 52, ISBN 978-83-85263-84-5 [dostęp 2016-07-06] (pol.).
- ↑ Andrzej Romanow, Prasa Polska w Wolnym Mieście Gdańsku, 1920–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979, s. 111–115, ISBN 978-83-04-00244-9 [dostęp 2016-07-06] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Piotr Celej , Powstanie „Gazety Gdańskiej” – polska myśl w niemieckim Gdańsku, „Strefa Historii”, 19 grudnia 2015 [dostęp 2016-07-06] .
- ↑ Prof. Romanow: „Gazeta Gdańska” była znaczącym obrońcą ducha narodowego – Wybrzeze24.pl [online], wybrzeze24.pl [dostęp 2016-04-16] .
- ↑ Jerzy Samp, Gdańskie Dzielnice - Orunia, Stare Szkoty i Lipce, Gdańsk 2005, s. 68.
- ↑ a b c Stanisław Seyfried , Polska Gazeta – „Gazeta Gdańska” [online], wybrzeze24.pl, 19 sierpnia 2014 [dostęp 2016-07-06] .
- ↑ a b c GAZETA GDAŃSKA (I). gedanopedia.pl. [dostęp 2019-05-14].