Wikipedia

Hypallage

Hypallage, hypallaga[1] (z gr. ὑπαλλαγή hypallage – "odmiana, zmiana"[2][3]), enallage[4][5] (z gr. ἐναλλαγή enallagḗ[6]) – zaburzenie zgody składniowo-logicznej[2] – określenie przenosi się z jednego składnika wypowiedzi na inny, przydawka zostaje dodana do innego słowa niż wymagałaby tego logika[1]; stosowane jako figura retoryczna[7].

Hypallage ze względu na występujące zależności według Jerzego Ziomka[4] można podzielić na trzy rodzaje:

  • przyczyny – skutku
  • stosunku właściciela i własności
  • stosunków czasowych

Hypallage bywa traktowane jako rodzaj metonimii, gdyż zamianie miejsca słów towarzyszy również zamiana czy też zastępowanie sensu wypowiedzi[4], może być odebrane również jako wyszukana metafora[8].

Przykłady z poezji polskiej edytuj

  • „w smutną ziemię” (z Trenu XII Jana Kochanowskiego, z Trenów)[9] – smutny jest podmiot liryczny, a nie ziemia[10]
  • [duszę] „poniosła przedwczesna przemoc” (z wiersza Daniela Naborowskiego) zamiast [duszę] „przedwcześnie poniosła przemoc”[5]
  • „w sennym klasztorze” (z utworu Akwarele Tadeusza Micińskiego, z tomu W mroku gwiazd) – przeniesienie stanu podmiotu lirycznego na budowlę[11]
  • „okien bezsennych” (z poematu Wyspa Leopolda Staffa, z tomu Ptakom niebieskim) – ukazanie dyskomfortu podmiotu lirycznego[12]
  • „las się skończył” (z wiersza Orfeusz w lesie Krzysztofa Kamila Baczyńskiego) – w istocie skończył się marsz przez las[8]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Radosław Romaniuk, „Niech nie kładą mnie do dołu...”. Eschatologiczny wymiar natury w późnych wierszach Jarosława Iwaszkiewicza, „Przegląd Filozoficzno-Literacki”, 1-2 (11), Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, ISSN 1643-2045.
  2. ↑ a b Michał Głowiński i inni red., Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 189, ISBN 978-83-04-01787-0, OCLC 18902667.
  3. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott: ὑπαλλαγή. [w:] A Greek-English Lexicon [on-line]. [dostęp 2018-07-16]. (ang.).
  4. ↑ a b c Jerzy Ziomek, Retoryka opisowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 224, ISBN 978-83-04-03544-7, OCLC 24554404.
  5. ↑ a b Michałowska i inni, Łacińska poezja w dawnej Polsce: praca zbiorowa, IBL, 1995, s. 205, ISBN 978-83-85605-36-2, OCLC 37115626.
  6. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott: ἐναλλαγή. [w:] A Greek-English Lexicon [on-line]. [dostęp 2018-07-16]. (ang.).
  7. ↑ Vincenz i inni, Helikon sarmacki, wątki i tematy polskiej poezji barokowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989, s. 73, ISBN 978-83-04-02581-3, OCLC 23218861.
  8. ↑ a b Jerzy Ziomek, Retoryka opisowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 225, ISBN 978-83-04-03544-7, OCLC 24554404.
  9. ↑ Marek Skwara, „Miejsca wspólne” polskiej poezji i sztuki funeralnej XVI i początku XVII wieku, Wydawn. Nauk. Uniwersytetu Szczecińskiego, 1994, s. 153, ISBN 978-83-85798-48-4, OCLC 34555931.
  10. ↑ Janusz Pelc, Jan Kochanowski: szczyt renesansu w literaturze polskiej, Państwowe Wydawn. Naukowe, 1980, s. 521, ISBN 978-83-01-01196-3.
  11. ↑ Czabanowska-Wróbel i inni, Poezja Tadeusza Micińskiego : interpretacje, Księgarnia Akademicka, 2004, s. 295, ISBN 978-83-7188-733-8, OCLC 57581035.
  12. ↑ Krzysztof M. Maj, Teleowitalizm mityczny czy utopijna afazja? O „Wyspie” Leopolda Staffa, „Ruch Literacki”, 53 (1), DOI: 10.2478/v10273-012-0002-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hypallage&oldid=71492648”