Inkubacja (religia)
Inkubacja (łac.. incubatio, gr. ἐγκοίμησις) – starożytna praktyka religijna polegająca na spędzeniu nocy w świętym miejscu w oczekiwaniu na sen wróżebny lub uzdrowienie.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Abaton_of_Epidaurus%2C_202470.jpg/220px-Abaton_of_Epidaurus%2C_202470.jpg)
Inkubacja w starożytnej Grecji i Rzymie
edytujInkubacja jest praktyką dobrze udokumentowaną w źródłach literackich[1]. Stosowano ją głównie w świątyniach Asklepiosa. Według wierzeń bóg albo ukazywał się choremu we śnie, powodując natychmiastowe uzdrowienie po przebudzeniu, albo udzielał wskazówek, które były następnie odpowiednio interpretowane przez kapłanów. W IV w. n.e. Serwiusz w komentarzu do VII księgi Eneidy pisze, że inkubują w sensie ścisłym ci, którzy śpią dla uzyskania odpowiedzi[2]. Również Hieronim opisuje inkubację jako sposób poznawania przyszłości poprzez sny. Także ze wzmianek u innych starożytnych autorów (np. Pauzaniasza) wynika, że postrzegano inkubację jako praktykę dywinacyjną, nie zawsze terapeutyczną[3][4][5]. Jednak najczęściej poszukiwano przez nią odpowiedzi dotyczących zdrowia i leczenia, dlatego tak chętnie praktykowano ją w ośrodkach kultu Asklepiosa, a także Podalejriosa i Hygiei[4].
Przed odbyciem rytuału chętni musieli poddać się odpowiednim przygotowaniom poprzez post i obrzędy oczyszczające wedłud wskazówek kapłanów, a następnie kładli się spać w wyznaczonej części sanktuarium, abatonie[6]. Przebieg inkubacji w świątyni Asklepiosa dokładnie, choć humorystycznie opisuje Arystofanes w komedii Plutos[7][8]. Część źródeł podaje, że w asklepiejach i miejscach kultu innych herosów należało spać na skórze ofiarowanego barana[9][10]. Najważniejsze ośrodki kultu Askleopisa, w których praktykowano inkubację znajdowały się w Epidauros, Pergamonie, Kos, później również w Rzymie[6]. Pauzaniasz podaje, że w Epidauros w przeszłości znajdowały się liczne wota i stele z opisami uzdrowień, jednak do jego czasów (II w. n.e.) dotrwało ich tylko sześć[11].
Asklepieja zaczęły stopniowo znikać pod koniec IV wieku[12].
Inkubacja chrześcijańska
edytujWraz z upowszechnieniem się chrześcijaństwa praktyka została schrystianizowana. Pielgrzymi nocowali w sanktuariach, przy relikwiach świętych. Dzięki zachowanym źródłom najlepiej znane są następujące ośrodki, w których praktykowano inkubację: sanktuarium św. Tekli w Seleucji, Kosmy i Damiana oraz Artemiosa w Konstantynopolu, Cyrusa i Jana w Menouthis[13]. Poświadczone są również przypadki w innych martyriach i kościołach. Prawdopodobnie jednak było ich znacznie więcej, na co wskazuje wąska specjalizacja niektórych ośrodków, np. do św. Artemiosa w dzielnicy Okseia w Konstantynopolu przybywano głównie z problemami przepukliny jąder[14]. Podobnie jak w świątyniach pogańskich, w snach poszukiwano również odpowiedzi na problemy niezwiązane ze zdrowiem, choć takie kwestie stanowiły mniejszość[15].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Wiśniewski 2013 ↓, s. 179.
- ↑ Incubare dicuntur proprie hi qui dormiunt ad accipienda responsa: - cytat i tłumaczenie wg. Wiśniewski, s. 179
- ↑ Oświecimski 1989 ↓, s. 285-286.
- ↑ a b Wiśniewski 2013 ↓, s. 179-180.
- ↑ Udokumentowane w źródłach przypadki inkubacji niezwiązanej ze zdrowiem i leczeniem związane są m.in. ze świątyniami Amfiaraosa w Oropos i Trofoniosa w Lebadei, zob. Wiśniewski s. 180, 222
- ↑ a b Oświecimski 1989 ↓, s. 288.
- ↑ Oświecimski 1989 ↓, s. 289-291.
- ↑ por. Plutos, 633-747 w:Arystofanes: Komedie. przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła Janina Ławińska-Tyszkowska. T. II. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 444-449. ISBN 83-7255-105-7.
- ↑ Oświecimski 1989 ↓, s. 289,293.
- ↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. 293. ISBN 83-04-04389-0.}
- ↑ Oświecimski 1989 ↓, s. 291.
- ↑ Wiśniewski 1989 ↓, s. 213.
- ↑ Wiśniewski 1989 ↓, s. 204.
- ↑ Wiśniewski 1989 ↓, s. 218.
- ↑ Wiśniewski 1989 ↓, s. 218-219.
Bibliografia
edytuj- Stefan Oświecimski: Zeus daje tylko znak, Apollo wieszczy osobiście: Starożytne wróżbiarstwo greckie. 1989, s. 285-295.
- Robert Wiśniewski: Wróżbiarstwo chrześcijańskie w późnym antyku, czyli jak poznać przyszłość i nie utracić zbawienia. Warszawa: 2013, s. 1-267. ISBN 978-83-957817-4-2. [dostęp 2024-07-25].
- Arystofanes: Komedie. przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła Janina Ławińska-Tyszkowska. T. I. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 444-445. ISBN 83-7255-104-9.
- Arystofanes: Komedie. przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła Janina Ławińska-Tyszkowska. T. II. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 444-449. ISBN 83-7255-105-7.
- Słownik Kultury Antycznej. red. Lidia Winniczuk. Wyd. VI, Wiedza Powszechna, s.202. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 202.