Ius civile vigilantibus scriptum est
Ius civile vigilantibus scriptum est (z łac. prawo cywilne napisane jest dla czuwających) – łacińska paremia pochodząca z prawa rzymskiego, zgodnie z którą prawo cywilne tworzone jest dla ludzi starannych[1]. Prawo cywilne wymaga zatem dbałości zainteresowanego o swoje prawa[2], gdyż prawa służą osobom starannym - dbającym o swoje sprawy, a nie drzemiącym - zaniedbującym (iura vigilantibus, non dormientibus prosunt – prawa dają korzyść czuwającym, nie śpiącym)[3]. Każdy powinien interesować się swoją sytuacją prawną[4] i ponosić konsekwencje swoich zaniedbań[5].
Ius civile vigilantibus scriptum est to ogólna zasada prawa materialnego i procesowego, zobowiązująca stronę do dbałości o swoją sprawę[6]. Prawo cywilne zapewnia ochronę tym, którzy korzystają z przysługującego im prawa[7]. Z drugiej strony wynika z niej, że nikt nie powinien być zmuszony do obrony swych praw wbrew swej woli (vigilantibus iura scripta sunt – dla czuwających prawa są napisane)[8]. W toku procesu cywilnego rygorystyczne egzekwowanie zasady vigilantibus iura scripta sunt sprzyja pobudzeniu aktywności stron[9], eliminowaniu nader szkodliwego w stosunkach procesowych zjawiska, jakim jest pasywne nastawienie strony do sprawy, przejawiające się biernym wyczekiwaniem na działania sądu z urzędu[10], a zwalczając apatię procesową przeciwdziała zarazem przewlekłości postępowania[11]. Polski proces cywilny w aktualnie obowiązującym kształcie w zasadzie opiera się na modelu kontradyktoryjnym. Najogólniej mówiąc, model taki zakłada, iż do prawdy i słusznego rozstrzygnięcia dochodzi się, opierając się wyłącznie na twierdzeniach, argumentach i dowodach przedstawionych przez obie strony. Przyjmuje się, że podstawowymi cechami tego modelu są: równość stron, swobodne dysponowanie roszczeniami, związanie sądu żądaniem strony oraz zasada vigilantibus iura sunt scripta[12].
Charakter dyscyplinujący omawianej zasady uwidocznia się m.in. w aksjologicznym uzasadnieniu przedawnienia, jako że prawo otacza ochroną ludzi uważnych[13] oraz zasiedzenia, wszakże właściciel, który nie dostrzega zasiadywania nieruchomości, zamykając oczy na rzecz oczywistą i jawne fakty, musi ponieść negatywne konsekwencje swej nieuważności[14].
W orzecznictwie europejskim maksyma ius civile vigilantibus scriptum est jest powoływana jako paremia znana we wszystkich systemach prawnych czy też szeroko uznana w europejskiej kulturze prawnej. Sądy polskie niemal zawsze przywołują paremię jako wyraz zobowiązania do dbałości o swoją sprawę, kryterium należytej staranności przy realizacji własnych uprawnień czy też podkreślenie tego, że prawo napisano dla wykazujących należytą staranność. Szerokie uznanie argumentacyjnego potencjału maksymy było wynikiem długiego procesu. Przypisanie maksymie funkcji uzasadnienia ujemnych skutków niestaranności w wykonywaniu swoich uprawnień uczyniło ją z czasem szeroko uznaną regułą argumentacyjną, a nawet zasadą prawa[15].
Przypisy edytuj
- ↑ G. Jędrejek, Wykładnia przepisów prawa cywilnego materialnego i procesowego, Warszawa 2020, rozdz. 8.1.
- ↑ Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 czerwca 2015 r., I OSK 1770/13, LEX nr 2089732.
- ↑ Opinia Rzecznika Generalnego N. Jääskinena przedstawiona w dniu 26 maja 2011 r., [w:] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 września 2011 r. C-89/10 i C-96/10, LEX nr 898232.
- ↑ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2008 r., II UK 62/08, LEX nr 1746688.
- ↑ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2019 r., I NSK 90/18, LEX nr 2772521.
- ↑ S. Janas, Glosa do wyroku SN z dnia 1 grudnia 2010 r., I CSK 181/10, LEX/el. 2014.
- ↑ D. Felcenloben, Ewidencja gruntów i budynków. Zagadnienia materialne i procesowe, Warszawa 2022, rozdz. 3.7.
- ↑ P. Pogonowski, Komentarz do art. 7, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
- ↑ K. Knoppek, Zakres kontroli naruszeń prawa materialnego w toku postępowania apelacyjnego. Glosa do postanowienia SN z dnia 4 października 2002 r., III CZP 62/02, Państwo i Prawo, 2004, nr 5, s. 114.
- ↑ K.W. Baran, System Prawa Pracy. Tom I. Część ogólna WK 2017, rozdz. 22.1.
- ↑ H. Pietrzkowski, Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2011, rozdz. I.5.A.
- ↑ Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 6 marca 2014 r., II Ca 91/14, LEX nr 1853090.
- ↑ M. Zelek, Cywilne prawo - bieg terminu przedawnienia roszczenia deliktowego przewidzianego w art. 442(1) § 1 Kodeksu cywilnego. Glosa do wyroku SN z dnia 27 lipca 2016 r., V CSK 680/15, Orzecznictwo Sądów Polskich, 2017, nr 5, s. 54.
- ↑ K.P. Sokołowski, Glosa do postanowienia SN z dnia 5 listopada 2014 r., III CSK 280/13, Orzecznictwo Sądów Polskich, 2016, nr 2, s. 234.
- ↑ W. Dajczak, Ius civile vigilantibus scripum est – premiowanie aktywności czy zwalczanie niestaranności uprawnionych?, [w:] J. Haberko, J. Grykiel, K. Mularski (red.), Ius civile vigilantibus scriptum est. Księga jubileuszowa Profesora Adama Olejniczaka, Warszawa 2022.
