Jan Promiński
Jan Promiński (ros. Ян Лукашевич Проминский, ur. 25 listopada 1859[1][2] w Albertach, pow. brzeziński[3][1], zm. 1923 w Baranowiczach[4]) – polski działacz Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, przyjaciel Lenina, kapelusznik.
| Data i miejsce urodzenia |
25 listopada 1859 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1924 |
| Zawód, zajęcie |
kapelusznik, wydawca, pracownik kolei |
| Narodowość | |
| Partia |
Życiorys edytuj
Promiński przybył do Łodzi z bratem Andrzejem w latach 80. XIX w. i podjął zawód kapelusznika[5] w fabryce kapeluszy na Widzewie[6] oraz został członkiem Związku Robotników Polskich i jednym z pierwszych członków łódzkiego oddziału Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, organizowanego przez Ludwika Krasuckiego[3]. Mieszkanie Promińskiego przy ul. Złotej 8 w Łodzi[5] było miejscem zebrań i szkoleń organizacji, a także przechowywania nielegalnej literatury. Po aresztowaniach w 1893, w których aresztowano Krasuckiego, w 1894 wybrano Promińskiego kierownikiem dzielnicy partyjnej Widzew–Pfaffendorf (obecnie Księży Młyn) oraz został członkiem Zarządu Łódzkiego SDKP[7]. Organizował koła robotnicze, kolportował ulotki, literaturę, zbierał składki, uczestniczył w zebraniach oraz naradach. Został aresztowany 9 października 1894. Po 2-letnim śledztwie kiedy przebywał w Moskiewskim więzieniu[8], w 1896 został skazany na zsyłkę do Szuszenskoje leżącej we Wschodniej Syberii na okres do 23 listopada 1899[3].
W maju 1897 do Szuszenskoje przybył zesłany Włodzimierz Lenin, w czerwcu zaś Promiński ze swoją żoną i sześciorgiem dzieci, a w maju 1898 Nadieżda Krupska. Promiński zaprzyjaźnił się z nimi. Promiński pomimo dotrwania do końca zesłania, rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych otrzymał zakaz zamieszkiwania przez okres następnych 2 lat w europejskiej części Rosji oraz niektórych miastach w części azjatyckiej, w związku z czym osiedlił się z rodziną na stacji kolejowej w Bogomole w guberni permskiej, a później na stacji Tajga kolei syberyjskiej, gdzie pracował w służbie ruchu[3].
W latach 1905–1907 Promiński, jak i jego dwaj synowie Leopold i Bolesław uczestniczyli w strajkach robotniczych podczas rewolucji 1905 roku, następnie podczas rewolucji październikowej uczestniczyli w walkach Jenisiejskim kraju. 10 czerwca 1920 Lenin jako przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych polecił wszelką pomoc, zamieszkałemu w Irkucku i pracującemu jako smarownik wagonów, Promińskiemu i jego rodzinie. Następnie Promiński wyjechał do Moskwy, na spotkanie z Leninem i Krupską, odnawiając dawną znajomość. W 1923 Promiński postanowił powrócić do Polski, jednak w drodze zmarł na tyfus plamisty, a jego rodzina pozostała w Związku Radzieckim[3]. Według Księgi Ludności Stałej miasta Łodzi, dzieci Promińskiego urodzone w Tomsku – Henryk (ur. 1903) i Janina (ur. 1906) – powróciły do Łodzi[2].
Życie prywatne edytuj
Promiński wg publicystyki w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, miał urodzić się 7 września[3] lub 19 listopada[5]. Księga Ludności Stałej miasta Łodzi z początku XX wieku wskazuje jednak na datę 25 listopada 1859 roku[2].
Był dwukrotnie żonaty – z Rozalią z d. Domańską (zm. ok. 1887) i z Teklą z d. Ryglowską (1863–1928). Z pierwszego małżeństwa miał syna Leopolda (1883–1942) – działacza komunistycznego, działającego na terenie Rosji, uczestnika rewolucji październikowej i członka aparatu bezpieczeństwa[4].
Upamiętnienie edytuj
- W 1970 jedna z ulic na Widzewie została nazwana imieniem Jana Promińskiego. W 1991 została przemianowana na aleję marsz. Edwarda Śmigłego-Rydza[9].
- W 1977 powstał film biograficzny pt. „Jan Promiński” w reżyserii Leszka Skrzydło, w produkcji Wytwórni Filmów Oświatowych i Lennauczfilmu. W filmie zagrali m.in. Henryk Machalica i Wsiewołod Safonow[10][11].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Jan Promiński [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-05-01].
- ↑ a b c Księga ludności stałej m. Łodzi guberni piotrkowskiej nr domu 914-924, Sygnatura 39/221/0/3.2.3/10130, Archiwum Państwowe w Łodzi, 1903–1931 [dostęp 2023-05-02] (ros.).
- ↑ a b c d e f Józef Śmiałkowski, Ludzka przyjaźń, „Odgłosy” (46), bc.wbp.lodz.pl, 16 listopada 1969 [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ a b Polski słownik biograficzny, Skład główny w księg, Gebethnera i Wolffa, 1935 [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ a b c Łódzkie obchody 53 rocznicy rewolucji, „Odgłosy” (32), bc.wbp.lodz.pl, 8 stycznia 1989 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ Jan Adamczewski, Lenin na polskiej ziemi: 1912-1914, Wyd. Literackie, 1987, ISBN 978-83-08-01790-6 [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ Polski słownik biograficzny, Skład główny w księg, Gebethnera i Wolffa, 1935 [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ Leonard Dubacki, Zbigniew Iwańczuk, Jan Sobczak, Polacy o Leninie: wspomnienia, Książka i Wiedza, 1970 [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ R [online], log.lodz.pl [dostęp 2023-05-01].
- ↑ Śladami filmowej współpracy, „Dziennik Łódzki” (87), bc.wbp.lodz.pl, 11 kwietnia 1984 [dostęp 2023-05-01].
- ↑ Jan Promiński [online], FilmPolski [dostęp 2023-05-01] (pol.).