Jundeliškės (gmina Birsztany)
Jundeliškės (hist., pol. Jundziliszki, Ustronie) – wieś na Litwie w rejonie birsztańskim okręgu kowieńskiego, 6 km na południowy wschód od Birsztan, nad rzeką Wierzchnią[1] (obecnie Verknė).
 Jundziliszki, folwark Ustronie (2016) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Okręg | |
| Rejon | |
| Gmina | |
| Populacja (2011) • liczba ludności |
|
| Kod pocztowy |
59450 |
Położenie na mapie Litwy  | |
 54°34′52,15″N 24°07′12,80″E/54,581153 24,120222
| |
Historia edytuj
Przed I wojną światową majątek, folwark i wieś nazywały się Ustronie. Dobra te należały od XVI wieku do rodziny Epereyszych, pochodzenia węgierskiego. W drugiej połowie XVIII wieku Ustronie przeszły na własność rodziny Siemaszków herbu Łabędź. Marianna Siemaszko (~1770–1813), wychodząc za Apolinarego Morawskiego (~1770–1838) herbu Dąbrowa, szambelana króla Stanisława Augusta, wniosła majątek w wianie do rodziny Morawskich. Ich syn Stanisław Morawski odziedziczywszy majątek po rodzicach, osiedlił się w 1838 roku w Ustroniu (i tu zmarł 15 lat później). Majątek pozostał w rękach rodziny Morawskich prawdopodobnie aż do I wojny światowej. W 1850 roku tutejsze dobra Morawskich składały się z 1 folwarku, 6 wsi i 1030 dziesięcin ziemi[1][2][3].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku dobra Ustronie, wcześniej wchodzące w skład województwa trockiego Rzeczypospolitej[2] znalazły się na terenie powiatu trockiego guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. W II połowie XIX wieku należało do parafii Niemoniuny, obecnie Nemajūnai. 10 października 1920 roku na podstawie umowy suwalskiej przyznano je Litwie, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.
W 1959 roku wieś liczyła 163 osoby, w 2001 roku mieszkało tu 101 osób, a w 2011 roku wieś liczyła 75 mieszkańców[4].
W 1958 roku wybudowano we wsi zaporę na rzece Verknė i małą elektrownię wodną, tworząc jednocześnie zalew o powierzchni 24 ha.
Dwór edytuj
Prawdopodobnie Siemaszkowie wznieśli tu w drugiej połowie XVIII wieku parterowy dwór. Jest to niewielki budynek, siedmioosiowy, na wysokiej prostokątnej podmurówce, kryty gładkim czterospadowym dachem. Od strony podjazdu przed domem jest ganek o czterech kolumienkach wspierających trójkątny szczyt. Prawdopodobnie w drugiej połowie XIX wieku budynek przedłużono, wydłużając lewe skrzydło[2].
Na ścianach pokoi dworskich wisiała tu duża kolekcja malarstwa polskiego. Zgromadzono tu również ogromną bibliotekę. Dom był otoczony przez trawniki i klomby, oraz ogród rozciągający się nad rzeką Wierzchnią (Verknė)[2].
Obecnie w zabudowaniach dworskich funkcjonuje pub „Klėtis“.
Majątek Ustronie został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Ustronie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 863., 3. znaczenie
- ↑ a b c d e Ustronie, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 3: Województwo trockie, Księstwo Żmudzkie, Inflanty Polskie, Księstwo Kurlandzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 152–153, ISBN 83-04-03947-8, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Marek Minakowski, Profil Marianny Siemaszko w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2019-04-27].
- ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2019-04-27] (ang.).