Wikipedia

Kalendarium Niedźwiady

Niedźwiada – dziś Niedźwiada Duża, dawna Niedzwiada Szlachecka, powstała z części szlacheckiej w Niedzwiedzie, oraz Niedźwiada Mała, dawna Niedzwiada Klasztorna, powstała z części klasztoru świętokrzyskiego w Niedzwiedzie, wieś położona około 7 km na NW od Opola Lubelskiego, ok. 67 km na NE od klasztoru świętokrzyskiego, od W graniczy z Braciejowicami.

Nazwy miejscowe wsi w dokumentach źródłowych: 1427-68[1] 1470-80 „Myedzwada”, „Myedzwyeda”, „Myedzwyedza” „Mychowsky”, 1496 „Nyedzv(w)yada”, „Nieczwyada”, „Niedzwya”, 1529 „Nyedzwyada”, 1531 „Nyedzvyada”, „Niedzwÿada”, 1537 „nÿedzwÿada”, 1553 „Niedzwiada” (1651 „Niedzwiada”, w „Niedzwiadey”, „Niedzwiedzanie”), 1827 „Niedźwica duża”, „Niedźwica mała”[2][3].

Podległość administracyjna świecka i kościelna edytuj

1477, 1652 powiat urzędowski[1][4]. 1531, 1553, 1787, 1827 powiat lubelski[1][5][6][7]. 1470-80 parafia Opole (Długosz L.B. t.II s.546, t.III s.242), 1827 parafia „Niedźwica”[7].

Opis granic edytuj

  • 1427 – pod datą występuje jezioro[1]
  • 1443 – graniczy z Opolem (Lubelskim)[1]
  • 1468 – graniczy z Łaziskami[1]
  • 1470-80 – graniczy z Opolem (Długosz L.B. III 242),
  • 1496 – Głodno graniczy z Janiszowem: kopiec przy potoczku koło drogi z Janiszowa do Niedźwiady przy granicy z Łaziskami, krzakami i bagnami przy Jurkowym polu, Psią górą do potoczka, polami i łąkami do drogi z Janiszowa do Głodna i polami do granicy Kamienia[8]
  • 1496 – Otto z Pilczy i Kraśnicy podkomorzy lubelski rozgranicza części Niedźwiady należące do Jana opata i konwentu świętokrzyskiego od części Niedźwiady należącej do Stanisława Chobrzańskiego z Łazisk: granica biegnie od jeziora Jeżyna (Yezyna) należącego do Stanisława przez wieś (tu brak 1,5 wiersza w dokumencie) do drogi młyńskiej (mlynszka) z młyna w Niedźwiadzie do Łazisk, drogą przez bór do strumienia, stąd przez bór, dąbrowę i bagniska, inaczej „olschyny”, do granicy między Janiszowem, Łaziskami i Głodnem nad wielkim potoczkiem[8].
  • 1537 – Piotr z Bystrzejowic sędzia i Andrzej Lasota z Łopiennik podkomorzy i podsędek ziemski lubelski określają granicę między Słupczą i Niedźwiadą należącymi do Jana Łukaszowica a włościami klasztoru świętokrzyskiego, tzn. Braciejowicami, Głodnem i Niedźwiadą.
zapis o tym że Jan „Curas” ze Słupczy może, podobnie jak jego poprzednicy, postawić jaz na Wiśle (Vesla) koło brzegu należącego do Braciejowic, bez naruszania starej granicy między jego wsią Niedźwiada a posiadłościami opactwa, która zaczyna się od dębowego ula stojącego na brzegu Wisły (Visla), prowadzi wzdłuż dalszych uli dębowych z wyciosanymi znakami krzyża, przez las zwany Nieciecza (nÿecziecza), krańcem jeziora „dzierża szua”, koło jeziora „podmyedze” na lewo od Wisły w kierunku wsi Niedzwiada, do dębowego ula, prosto do łąki „Cyiedynykye”, miejsca błotnistego, niemal rzeczki, do starego kopca tu usypanego, na którym znajduje się pal wierzbowy z 2 ciosami krzyża, stąd do jeziora „Stanisławÿ” pod Niedźwiadą, do jazu „Madeÿwski”, przy którym stoi dąb z 3 ciosami krzyża, wzdłuż tegoż jeziora do narożnicy między Niedźwiadą opata świętokrzyskiego a Niedźwiadą należącą do Jana i Stanisława Chobrzańskich[9].

Kalendarium własności edytuj

Własność podzielona – początkowo własność szlachecka, od lat 1442–1468 szlachecka i klasztoru świętokrzyskiego.

Własność szlachecka – Obecnie Niedźwiada Duża edytuj

  • 1433 – Jan rządca W Niedźwiadzie[1].
  • 1441 – Piotr z Wrzelowa kupuje od Grota z Faliszowic ⅓ część Łazisk oraz 3 łany, zagrody i karczmy w Niedźwiadzie za 100 grzywien (ZL I 93) (BPAN rps 8644 33)[10].
  • 1443 – dziedzicem Wojciech z Michowa[1]
  • 1465 – Piotr Drozd (być może kmieć?)[1](S. Kuraś w SHGL umieszcza tę zapiskę w części klasztornej Niedźwiady, jednak według Długosz L.B. w części klasztoru świętokrzyskiego nie było kmieci, zobacz też Uwagi)
  • 1468 – dziedzicami są bracia niedzielni Jan, Warsz, Wojciech, Rafał, Dziersław (Michowscy)[1].
  • 1468-69 – dziedzicem był Marcin Michowski z Rudna[1].
  • 1470-80 – dziedzicami byli Chobrzański i Michowski herbu Rawa (Długosz L.B. III 242);
  • 1477 – Warsz z Michowa sprzedaje Kaliszanki i Niedźwiadę za 400 grzywien Janowi Słupeckiemu z Opola, co potwierdza Andrzej Morawiec z Kolczyna (ib. 94);
  • 1496 – dziedzicem był Stanisław Chobrzański z Łazisk[11].
  • 1531-33 – odnotowano pobór z 1 łana[12][13].
  • 1537 – dziedzicami byli Jan Łukaszowic, Jan i Stanisław Chobrzańscy[9].
  • 1676 – część szlachecka liczy 82 poddanych[14].
  • 1827 – Niedźwiada Duża ma 80 domów i 674 mieszkańców[7].

Własność klasztoru świętokrzyskiego obecnie Niedźwiada Mała edytuj

  • 1470-80 część wsi należy do klasztoru świętokrzyskiego,w tym 3 karczmy z rolą. Karczmarze płacą po 0,5 grzywny czynszu, nie pracują (Długosz L.B. III 242);
  • 1529 – należy do stołu konwentu, płaci 0,5 grzywny czynszu[15].
  • 1553 – Zygmunt August przenosi na prawo niemieckie imiennie wyliczone posiadłości klasztoru świętokrzyskiego, w tym część Niedźwiady należącą do klasztoru (1/2)[5].
  • 1650 – część Niedźwiady należy do stołu konwentu świętokrzyskiego[16].
  • 1650 – konwent świętokrzyski daje pobór z 7 domów[17].
  • 1651 – własność konwentu, we wsi 4 półrolnych, 2 zagrodników, 4 chałupników, 4 komorników. Poddani płacą czynsze jak w Głodnie, pańszczyzna i pomocne jak w Boiskach. Półrolni dają po 1 kapłonie i 15 jaj, 3 maty, 0,5 korca chmielu i 1 korzec żołędzi, zagrodnicy i chałupnicy dają po 1 korcu żołędzi, a komornicy po 0,5 kor. żołędzi[18].
  • 1676 – część klasztorna liczy 34 poddanych[14].
  • 1787 – Niedźwiada liczy 89 mieszkańców[19].
  • 1819 – część Niedźwiady wchodząca w skład folwarku Głodno należy do konwentu świętokrzyskiego[20].
  • 1827 – Niedźwiada Mała ma 36 domów i 318 mieszkańców[7].

Powinności dziesięcinne edytuj

Dziesięcina należy do klasztoru świętokrzyskiego i plebana Opola Lubelskiego.

  • 1470-80 – z części klasztoru w Niedźwiedzie, to znaczy z 3 karczem z rolą, dziesięcinę snopową wartości 1 grzywny dowożą klasztorowi świętokrzyskiemu, z części szlacheckiej to znaczy z łanów kmiecych, dziesięcinę snopową i konopną dowożą plebanowi Opola (Długosz L.B. III 242-3);
  • 1529 – z Wrzelowa i Niedźwiady dziesięcina snopowa wartości 1,5 grzywny należy do stołu konwentu świętokrzyskiego[21].
  • 1652 – dziesięcina snopowa należy do stołu konwentu świętokrzyskiego[22].
  • 1819 – do stołu konwentu należy dziesięcina snopowa wartości 36 zł[23].

Studenci Uniwersytetu Krakowskiego edytuj

  • 1459 – Mikołaj syn Andrzeja, student Uniwersytetu Krakowskiego[24].

Badania archeologiczne edytuj

Prowadzone w ramach programu „Archeologiczne Zdjęcia Polski” badania potwierdzają ślady osadnictwa z okresu VIII-IX i następnie XI-XIII w.[25][26]

Uwagi edytuj

Zdaniem M.Derwicha Opactwo świętokrzyskie raczej otrzymało niż kupiło swoją część Niedźwiady od Michowskich herbu Rawa, z którymi utrzymywało ożywione kontakty[27]. Nastąpiło to jednak najpewniej dopiero po 1442 r., ponieważ Niedźwiady brak zarówno w dokumentach z 1427 r. wyliczającym posiadłości ziemskie klasztoru na Lubelszczyźnie przy okazji ich przekazania na uposażenie stołu konwentu[28], jak i w dok. z 1442 r., gdy dobra opactwa wymieniono, przenosząc je na prawo średzkie[29]. Ponieważ część klasztorna posiadała karczmy, można ją identyfikować z Niedźwiadą (całą lub częścią) kupioną w 1441 r. przez Piotra z Wrzelowa (Wrzelów należał do Jackowskich, jednej z rodzin Rawiczów-Michowskich[30]). W 1468 r. dziedzicem Łazisk był już Jan, zapewne syn Piotra. Zdaje się, że opactwo świętokrzyskie uzyskało część Niedźwiady niedługo przed 1468 r.[31]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k SHGL ↓, s. 159.
  2. ↑ Kosyl ↓, s. 36,68.
  3. ↑ Derwich ↓, s. 71.
  4. ↑ AG nab. ↓, s. 936 1v.
  5. ↑ a b AG ↓, s. 1909.
  6. ↑ Spis ↓, s. II 62.
  7. ↑ a b c d Tabela ↓, s. II 43.
  8. ↑ a b LP ↓, s. 122–123.
  9. ↑ a b AG ↓, s. 6329.
  10. ↑ Wroniszewski ↓, s. I 137.
  11. ↑ LP ↓, s. 122.
  12. ↑ RP ↓.
  13. ↑ ASK ↓, s. I/33 90.
  14. ↑ a b Pawiński ↓, s. 34a.
  15. ↑ LR ↓, s. 350.
  16. ↑ AG ↓, s. 1913–5,1917.
  17. ↑ AG nab. ↓, s. 936 9v.
  18. ↑ AG nab. ↓, s. 10, 16, 17-7v.
  19. ↑ Spis ↓, s. I 453 II 162.
  20. ↑ AOkup. ↓, s. 6v.
  21. ↑ LR ↓, s. 351.
  22. ↑ AG nab. ↓, s. 936 lv,2v.
  23. ↑ AOkup. ↓, s. 10.
  24. ↑ Al. ↓, s. I 157.
  25. ↑ Rozwałka 1999 ↓, s. 161.
  26. ↑ Hoczyk ↓, s. 120.
  27. ↑ Derwich 1987 ↓, s. 164.
  28. ↑ Sułkowska-Kurasiowa i Kuraś ↓, s. II 390.
  29. ↑ Mp. ↓, s. IV 1434.
  30. ↑ Wroniszewski ↓, s. I 162.
  31. ↑ Derwich 1992 ↓, s. 348.

Bibliografia edytuj

  • Czesław Kosyl, Nazwy miejscowe dawnego województwa lubelskiego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978, ISSN 0079-4775.
  • Marek Derwich, Uwagi i uzupełnienia do „Słownika historyczno-geograficznego województwa lubelskiego w średniowieczu”, [w:] Wacław Korta (red.), Studia średniowieczne, Wrocław 1992 (Acta Universitatis Wratislaviensis, 1386, Historia, 101).
  • Stanisław Kuraś, Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, „Dzieje Lubelszczyzny”, 3, Lublin 1998, (skrót: SHGL).
  • Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, „Archiwa Państwowe”, (skrót: AG).
  • Rejestry dziesięcin, czynszów i wyderkafów, powinności poddanych i poborów z dóbr i dochodów konwentu świętokrzyskiego z lat 1650–1689, AG, nabytki Oddziału I, nr 936, Archiwum Główne, (skrót: AG nab.).
  • Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożone w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. I-II, Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych, 1827, (skrót: Tabela).
  • Spis ludności diecezji krakowskiej z r. 1787, cytuję: I - wyd. J. Kleczyński, AKH, t. 7, Kr. 1894, s. 269–478; II – wyd. B. Kumor, ABMK, 35-39, 1977-1979 i odbitka, (skrót: Spis).
  • Akta Okupacji klasztoru świętokrzyskiego, 1819 r., ZDP rps 1456, (skrót: AOkup.).
  • Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku, L. Białkowski (wyd.), Lublin 1934, (skrót: LP).
  • Adolf Pawiński, Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym. Małopolska, t. III-IV, „Źródła dziejowe”, 14-15, Warszawa 1886.
  • Archiwum Skarbu Koronnego, dział w AG, Archiwa Państwowe, (skrót: ASK).
  • Rejestry poborowe, wykorzystane za kartoteką Słownika historyczno-geograficznego Małopolski w średniowieczu, (skrót: RP).
  • Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), Z. Leszczyńska-Skrętowa (wyd.), 1968, (skrót: LR).
  • J. Wroniszewski, Ród Rawiczów, (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 85/1, 86/1), [t. 1] Warszowice i Grotowice, Toruń 1992,[t. 2] Współrodowcy Warszowiców i Grotowiców, Toruń 1994.
  • Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, t.I, wyd. Ż.I. Pauli, B. Ulanowski; t. II-III, wyd. A. Chmiel; t. IV, wyd. J. Zathey, przy współpracy H. Barycza; t. V, Kraków 1887–1956, (skrót: Al.).
  • Andrzej Rozwałka, Sieć osadnicza w archidiakonacie lubelskim w średniowieczu. Studium archeologiczno-historyczne, „Rozprawy habilitacyjne”, 98, Lublin: Wydział Humanistyczny UMCS, 1999, ISBN 83-227-1478-5.
  • Stanisława Hoczyk-Siwkowa, Małopolska północno-wschodnia w VI-X wieku. Struktury osadnicze, „Lubelskie Materiały Archeologiczne”, 12, Lublin 1999.
  • Franciszek Piekosiński (wyd.), Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. I-IV (Mon.MAe., 3, 9, 10, 17), T. V, rps w Pracowni Słownika historyczno-geograficznego Małopolski w średniowieczu, Kraków 1876.
  • Marek Derwich, Benedyktyński klasztor św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, ISBN 83-01-10300-0.
  • Marek Derwich, Klasztor świętego Krzyża na Łysej Górze a rycerstwo sandomierskie, [w:] J. Wroniszewski (red.), Genealogia. Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Toruń 1987.
  • Irena Sułkowska-Kurasiowa, Stanisław Kuraś, Bullarium Poloniae, J.Bartoszewicz, t. I-VI, Rzym 1982–1998.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalendarium_Niedźwiady&oldid=59797292”