Kaligrafia mongolska
Kaligrafia mongolska (mong. Монгол уран бичлэг, ᠮᠤᠩᠭᠤᠯ ᠤᠷᠠᠨ ᠪᠢᠴᠢᠯᠭᠡ[1] – trb. Mongol uran biczleg) – forma kaligrafii służąca do zapisu tradycyjnego pisma mongolskiego.
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Kaligrafia mongolska | |
Państwo | |
---|---|
Typ | |
Numer ref. | |
Region[b] |
Azja i Pacyfik |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
2013 |
Współcześnie język mongolski zapisywany jest cyrylicą, dlatego też tradycyjna kaligrafia używana jest głównie do tworzenia oficjalnych listów, zaproszeń, korespondencji dyplomatycznej, dokumentów, pism okolicznościowych i listów miłosnych, do projektowania różnego rodzaju znaków graficznych, logotypów, emblematów, monet czy znaczków w tzw. formie „złożonej”, a dawniej również w stenografii jako pismo synchroniczne[1][2][3].
W 2013 roku mongolska kaligrafia wpisana została na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony[2][4].
Charakterystyka
edytujTradycyjne pismo mongolskie obejmuje 90 znaków, które łączy się pionowo ciągłymi pociągnięciami pędzla, tworząc w ten sposób słowa zapisywane od góry do dołu[4][2]. Istnieje sześć podstawowych pociągnięć zwanych titim, szud, szilbe, gedes, num oraz suul[1].
Zgodnie z tradycją, mistrzowie sztuki kaligrafii wybierają najlepszych uczniów i szkolą ich przez okres od pięciu do ośmiu lat[4][2]. Z czasem między uczniem i nauczycielem powstawała trwała, inspirująca w artystycznych przedsięwzięciach więź[2][4]. W czasach komunizmu, zwłaszcza w latach 1937–1940, tysiące mentorów zginęło w wyniku czystek, a działalność pozostałych została zawieszona. Ok. 1946 roku jako oficjalny alfabet do zapisu języka mongolskiego wprowadzono zmodyfikowaną cyrylicę, a używania tradycyjnego pisma zakazano[1]. W latach 70. XX wieku zezwolono na ograniczone używanie pisma mongolskiego na uniwersytetach, a przemiany ustrojowe i odrodzenie tożsamości narodowej w latach 90. ponownie rozbudziło zainteresowanie tradycyjną kaligrafią[1].
Współcześnie ze względu na przemiany społeczne, rozwój nowoczesnych technologii, urbanizację i globalizację liczba młodych kaligrafów spada – w 2013 roku trzech mistrzów kaligrafii kształciło jedynie nieco ponad dwudziestu uczniów (w tym dwie kobiety)[2][4]. Przez rosnące koszty utrzymania nie jest już również możliwe nieodpłatne ich nauczanie[2][4]. Istnieją jednak organizacje pozarządowe promujące tę tradycję, zaś program nauczania przewiduje w szkołach zajęcia z kaligrafii[1]. Od 1992 roku ukazuje się gazeta „Chumuun biczig”, w której teksty zapisywane są tradycyjnym pismem mongolskim[1].
Kaligrafia mongolska tworzona jest nie tylko w Mongolii, ale również wśród społeczności Mongołów zamieszkujących Chińską Republikę Ludową (regiony autonomiczne Mongolia Wewnętrzna i Sinciang oraz prowincja Qinghai) i Rosję (Buriacja i Kałmucja)[1].
Galeria
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Mongolian calligraphy – Nomination form [online], ich.unesco.org [dostęp 2024-01-21] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Dziedzictwo niematerialne – Mongolia. Polski Komitet ds. UNESCO. [dostęp 2024-01-21].
- ↑ O mongolskiej tradycyjnej sztuce pisania. prezydent.pl, 2023-04-26. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
- ↑ a b c d e f UNESCO – Mongolian calligraphy [online], ich.unesco.org [dostęp 2024-01-21] (ang.).