Kamienica Hirschela we Wrocławiu
Kamienica Hirschela – zabytkowa kamienica mieszczańska znajdująca się przy ulicy Podwale 69 we Wrocławiu. Kamienica połączona jest z sąsiednią kamienicą nr 68 i razem stanowią siedzibę Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia im. Ryszarda Bukowskiego.
nr rej. A/2106/589/Wm /1-3 z 22.03.2000[1] | |
Kamienica Hirschela przy ulicy Podwale 69 | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
ul. Podwale 69 |
Styl architektoniczny |
manieryzm/barok |
Architekt |
H. Simon |
Kondygnacje |
trzy |
Powierzchnia użytkowa |
2000 m² |
Ukończenie budowy |
1882 |
Ważniejsze przebudowy |
1933, 1939 |
Pierwszy właściciel |
Jonas Hirschel |
Położenie na mapie Polski | |
51,103111°N 17,041053°E/51,103111 17,041053 |
Historia posesji i kamienicy
edytujPomiędzy ówczesnymi ulicami Bahnhof Strasse (obecne ul. Dworcowa) a Vorwerk Strasse (obecnie ul. Komuny Paryskiej), jeszcze w latach 40. XIX wieku znajdowały się założenia ogrodowe zwane Knysche Knie[2] lub ogrody karczmarza Kny[3]. Na planie Wrocławia z 1827 roku autorstwa Eduarda Hoffmanna w tym kwartale, przy ul. Am Stadtgraben (obecnie ul. Podwale) widoczne są dwa budynki[4]; na planie Carla Heinricha Studta z 1853 roku były one oznaczone jako budynki sierocińca[5]. Zachodnia parcela od ulicy Dworcowej była już zabudowana. Około roku 1846 teren ten został wykupiony przez członka Rady Miejskiej, Davida Bülowa, który prawdopodobnie w miejsce starszych budynków wzniósł swoją wolnostojącą, trzykondygnacyjną willę[a]. Od strony wschodniej, w 1861 roku architekt Felix Nagórski wybudował własną willę. Oba budynki, zachodnie i wschodnie sąsiadowały z willą i z otaczającym go ogrodem[2]. Na początku lat 80. XIX wieku cały kwartał od ul. Dworcowej do Komuny Paryskiej przylegający do ul. Podwale został wykupiony przez Śląskie Towarzystwo Akcyjne Nieruchomości i został podzielony na parcele[7]. W tym samym też okresie willa Bülowa została wyburzona. W jej miejsce zaprojektowano dwie kamienice[2]. Autorem obu projektów była berlińska spółka architektoniczna Cremer & Wolfenstein[8] [b] a jego wykonawcą była firma budowlana Heinricha Simona. Według Hryniewicza i Bińkowskiej kamienica nr 68 była własnością Simona a druga o numerze 69 należała do rentiera Jonasa Hirschela[2] lub została mu sprzedana przez Simona zanim została ukończona[7]. W maszcie wieńczącym dach oraz na kracie drzwi wejściowych do sieni znajdowały się inicjały pierwszego właściciela "JH"[7]. Właściciele budynku zajmowali pierwszą i drugą kondygnację a trzecia była wynajmowana. Kamienica należała do rodziny Hirschelów do lat 30 XX wieku. Wówczas nowym właścicielem został Carl Becker. W 1933 roku pierwszą kondygnację wynajmowało Gotajski Bank Ubezpieczeń od Ognia[9], które z w kolejnych latach wydzierżawiło całą kamienicę[7].
Opis architektoniczny
edytujKamienice Hirschela wraz ze skrzydłem bocznym wzniesiono w 1882 roku[7]. Jej wykonawcą był majster murarski Julius Thiem[10]. W założeniu był poprzedzony przedogrodem a na tyłach budynku rozciągał się właściwy ogród sięgający do obecnej ulicy Hercena. Czteroosiowa fasada, trzykondygnacyjnego budynku, utrzymana była w dwóch połączonych stylach: manieryzmu i baroku[7], według Zbigniewa Łabędzkiego nawiązującego do baroku śląskiego[10].
Na poziomie piwnicy[c], elewacja jest gładko otynkowana z poziomymi boniami. W prawej osi na parterze znajduje się prostokątny zamknięty spłaszczonym łukiem otwór wejściowy prowadzący do reprezentacyjnej sieni[7] a z niej do usytuowanych centralnie monumentalnej klatki schodowej oświetlonej z góry poprzez świetlik[2]. W drugiej osi od lewej znajduje się trzykondygnacyjny ryzalit zakończony balkonem. Jego krawędzie na pierwszej kondygnacji ujęte są boniowanymi lizenami a na drugiej pilastrami[7]. W wyeksponowanej ryzalitem części elewacji znajdują się po trzy otwory okienne; na pierwszej kondygnacji oddzielone są prostymi półkolumnami a na drugiej kondygnacji kolumnami w jońskim porządku. Wszystkie pilastry, półkolumny i lizeny wsparte są na prostopadłościennych cokołach. Balkon na trzeciej kondygnacji ryzalitu posiada murowaną balustradę ze słupkami na narożach. Z tarasu do wnętrza prowadzą drzwi zamknięte łukiem a po jego bokach umieszczone zostały małe, wąskie, prostokątne otwory okienne ujęte lizenami zwieńczonymi odcinkiem belkowania z podwójnym gzymsem nad drzwiami[7]. Pozostałe otwory okienne na pierwszej kondygnacji zamknięte są łukiem z boniowanymi klińcami. Na drugiej i trzeciej kondygnacji prostokątne okna posiadają proste gzymsy. Na trzeciej kondygnacji, w osi wejściowej znajdują się dwa węższe otwory okienne zamknięte łukiem pełnym[7]. Nad drzwiami balkonowymi górny gzyms ma formę trójkątnego naczółka. Nad gzymsem wieńczącym, nad ryzalitem umieszczona jest wybudówka w formie czterospadowego dachu o płaskim zakończeniu. W środku wybudówki znajduje się owalny otwór okienny w opasce i bogato zdobionej oprawie architektonicznej[7]. Cała elewacja frontowa była bogato zdobiona neomanierystycznymi i neobarokowymi dekoracjami obecnie niezachowanymi[9].
Oficyny kamienicy pokryte są dachem jednospadowym o spadach w kierunku podwórza. Między nimi, nad klatką schodową z krętymi schodami znajduje się ośmioboczna kopuła ze szpicą i różą wiatrów[7]. Całość pokrywa dach jednospadowy o spadzie w kierunku elewacji podwórza[7]. W 1899 roku w tylnej elewacji zamontowano balkony[10]
Na każdej kondygnacji znajdowało się jedno duże mieszkanie o powierzchni ok. 500 m²[8]; zaprojektowany apartament na parterze był najbardziej luksusowym z bezpośrednim dostępem do ogrodu frontowego. Komunikację między piętrami zapewniała centralna reprezentacyjna klatka schodowa oraz dwie klatki: boczna dla służby i w oficynie[7].
W 1919 roku zmniejszono apartament na 2 piętrze, wyodrębniając osobne mieszkanie w skrzydle[9]. Kamienica otrzymała ogrzewanie centralne z kotłowni i nowe łazienki[10]. Przebudową i projektem zajęła się firma Simon & Halpaap[9]. Po zmianie funkcji budynku na biurowy w 1933 i 1939 roku, pomieszczenia dodatkowo podzielono i zmieniono lub wymieniono wewnętrzną stolarkę drzwiową[7]. W 1939 roku, na zlecenie Banku, według projektu Maxa Güntera, usunięto z elewacji elementy dekoracyjne[9].
Według Zbigniewa Łabęckiego w 1938 roku wykonano loggie nad wejściem do budynku według projektu Maxa Güntera[10] co nie potwierdzają zachowane zdjęcia z 1889 roku na którym loggia nad wejściem już się znajduje.
Po 1945
edytujPo 1945 roku na tyłach kamienicy, pod adresem Hercena 3/5 wybudowano siedzibę Wojewódzkiego Biura Projektów przylegającą do budynków oficyny kamienicy. W kolejnych latach budynek oficyny został zaanektowany dla potrzeb Biura ale nie jest on połączony z kamienicą nr 69. W 1945 roku kamienica została przejęta przez skarb państwa i służyła jako kamienica czynszowa[10]. W 1961 roku została przekazana Wojewódzkiemu Biurowi Projektów. W tym samym roku kamienica została przystosowana do celów biurowych. Zlikwidowano łazienki, zmieniono układ wnętrz, zlikwidowano loggie i zmieniono pokrycie dachu. W 1980 roku przeprowadzono remont elewacji tylnej, usuwając jednocześnie balkony[10].
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 .
- ↑ a b c d e Gromadzka 1995 ↓, s. 222.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 682.
- ↑ Mapa z 1827
- ↑ Mapa z 1853
- ↑ Mapa z 1870
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p A. Hryniewicz , Iwona Bińkowska Narodowy, Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Podwale 69. zabytek.pl, 2014-11. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
- ↑ a b Eysymontt 2011 ↓, s. 611.
- ↑ a b c d e Eysymontt 2011 ↓, s. 612.
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Łabęcki Narodowy, Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Podwale 69. zabytek.pl, 2014-11. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jolanta Gromadzka, Ewa Jóźwik: "Powstanie i rozwój wrocławskiego Podwala w XIX wieku" w: Architektura Wrocławia Tom I Dom. Wrocław: Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, 1995.
- Jan Harasimowicz (red.): Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.