Kapitalizm finansowy

Kapitalizm finansowy – oznacza redukcję znaczenia procesu produkcji wobec akumulacji zysków za pomocą mechanizmów systemu finansowego[1].

Jest to forma kapitalizmu, w której gromadzenie kapitału inwestycyjnego pełni podstawową rolę w ekonomii, co wpływa na procesy polityczne i rozwój społeczny[2]. Z końcem XX w. ta forma kapitalizmu zaczęła dominować w globalnej gospodarce, nie tylko neoliberalnej[3].

Charakterystyka edytuj

Kapitalizm finansowy cechuje dominacja dążenia do osiągnięcia zysku za pomocą operacji finansowych takich jak kupno/sprzedaż walut, produktów finansowych w rodzaju obligacji, akcji, kontraktów terminowych, instrumentów pochodnych lub poprzez inwestycje w te instrumenty finansowe, a także udzielanie kredytów w zamian za odsetki, i jako taki jest uważany przez analityków marksistowskich (od których pierwotnie termin się wywodzi) za element wyzysku zapewniający dochód nie wynikający z pracy. Akademiccy proponenci koncepcji kapitalizmu, jak np. Eugen von Böhm-Bawerk postrzegają zysk osiągnięty w ten sposób jako część okrężnego procesu, za pomocą którego kapitalizm rozrasta się i zabezpiecza się przed nieuniknionym ryzykiem.

W warunkach kapitalizmu finansowego pośrednikami w obrocie finansowym stają się wielkie koncerny, od banków po firmy inwestycyjne. Banki depozytowe przyciągają oszczędności i udzielają kredytów, a banki inwestycyjne gromadzą fundusze na rynku międzybankowym by pożyczać je na cele inwestycyjne, natomiast firmy inwestycyjne działają w imieniu innych koncernów, sprzedając ich akcje i papiery wartościowe inwestorom[4].

Skutki społeczne edytuj

Znaczenie terminu kapitalizm finansowy we współczesnej gospodarce kapitalistycznej wykracza poza ekonomiczny sens pośrednictwa w obrocie finansowym. Określa ono także znaczące wpływy, jakie posiadacze dóbr wywierają na procesy polityczne i na cele polityki gospodarczej[5]. Jak twierdzi Thomas Palley dominacja kapitalizmu finansowego w XXI w doprowadziła do znaczącego wzrostu preferencji na rzecz spekulacji kosztem inwestycji sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości w globalnej gospodarce[6].

Rys historyczny edytuj

Wprowadzenie pojęcia „kapitalizm finansowy” przypisuje się Rudolfowi Hilferdingowi, który użył go w 1910 r. w swym studium zależności pomiędzy niemieckimi korporacjami, bankami i monopolami przed I wojną światową. Pracę tą wykorzystał Lenin w swej analizie imperialistycznych stosunków światowych potęg[7]. Lenin doszedł do wniosku, iż w owym czasie banki były „głównymi, newralgicznymi centrami całego kapitalistycznego systemu gospodarki narodowej”[8]. Określenie „dyktatura kapitalizmu finansowego”[9] weszło w regularne użycie w retoryce Kominternu.

W tej tradycyjnej marksistowskiej perspektywie, kapitalizm finansowy postrzegany jest jako następstwo kapitalizmu przemysłowego oraz część procesu, w którym cała kapitalistyczna faza historii zmierza ku końcowi. W sposób podobny do tego, jaki prezentował w swych poglądach Thorstein Veblen, kapitalizm finansowy przeciwstawiany jest kapitalizmowi przemysłowemu, w którym zysk czerpie się z produkcji dóbr.

Braudel wskazał na dwa wcześniejsze okresy w historii cywilizacji kiedy pojawił się kapitalizm finansowy – w Genui w XVI w. i w Holandii w XVII/XVIII w. – aczkolwiek w tych przypadkach rozwinął się on z kapitalizmu handlowego[10]. Giovanni Arrighi rozwinął analizę Braudela, wskazując, iż dominacja kapitalizmu finansowego jest okresowym, długoterminowym fenomenem, występującym kiedy poprzednia faza kapitalizmu, czy to handlowego czy przemysłowego, wyczerpuje możliwości dalszego rozwoju[11].

O ile do połowy XX w. korporacje przemysłowe stanowiły główny symbol sukcesu ekonomicznego[12], przewyższając w tym względzie system bankowy, to koniec XX w., wraz z rozwojem produktów finansowych i nowego modelu bankowości[13] wyznacza początek nowego (historycznie ujmując czwartego) okresu kapitalizmu finansowego[14].

Fredric Jameson widzi zglobalizowane przejawy obecnej fazy kapitalizmu finansowego jako grunt dla manifestacji postmodernizmu w kulturze[15].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. „Capitalism” by John Scott and Gordon Marshall in A Dictionary of Sociology Oxford University Press 2005. Oxford Reference Online. Oxford University Press.
  2. Simon Johnson, „The Quiet Coup”, May 2009, The Atlantic.
  3. Charles R. Morris, The Trillion Dollar Meltdown (2008) p. 156.
  4. J. Bradford De Long & Carlos D. Ramirez, „Understanding America’s Hesitant Steps Toward Financial Capitalism”, 1996, UC Berkeley. econ161.berkeley.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-13)]..
  5. Dimitri B. Papadimitriou & L. Randall Wray, „Minsky’s Analysis of Financial Capitalism, 1999.
  6. Thomas Palley, From Financial Crisis to Stagnation (2012) p. 218.
  7. Frederic Jameson, 'Culture and Finance Capital’, in The Jameson Reader (2005) p. 257.
  8. Quoted in E.H. Carr, The Bolshevik Revolution 2 (1971) p. 137.
  9. Quoted in F. A Voight, Unto Caesar (1938) p. 22.
  10. C. J. Calhoun/G. Derluguian, Business as Usual (2011) s. 57.
  11. Jameson, s. 259-260.
  12. A. Sampson, Anatomy of Britain Today (1969) p. 475.
  13. P.Auger, Chasing Alpha (2009) s. 122 and p. 108.
  14. Jameson, s. 256-257.
  15. Jameson, s. 268-273.

Bibliografia edytuj

  • Rudolf Hilferding, Finance Capital (1981[1910])
  • Giovanni Arrighi, The Long Twentieth Century: Money, Power, and the Origins of our Times (1994)
  • J.K. Galbraith, The New Industrial State (1974)

Linki zewnętrzne edytuj