Kazanie Skargi
Kazanie Skargi – obraz olejny Jana Matejki namalowany w latach 1862–1864, od 1986 w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie (nr inw. ZKW 2048), dar hr. Jana Tomasza Zamoyskiego.
| |
| Autor |
Jan Matejko |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium |
olej na płótnie |
| Wymiary |
224 × 397 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Lokalizacja | |
Od 1945 w Muzeum Narodowym w Warszawie (od 1986 depozyt Zamku Królewskiego)[1]. W 2021 roku Muzeum Narodowe w Warszawie zwróciło „Kazanie Skargi” Zamkowi Królewskiemu w Warszawie (długoletni depozyt)[2][3].
Opis
edytujW prezbiterium katedry wawelskiej zgromadzili się na nabożeństwie: król Zygmunt III i najwięksi dostojnicy państwa i kościoła. Kazanie wygłasza Piotr Skarga.
Główny bohater historii stoi po prawej stronie, nie na ambonie a między zgromadzonymi, na podwyższeniu na stopniach konfesji św. Stanisława. Gest, który wykonuje (ręce wzniesione do góry), podkreślony jest jasnym światłem za nim, na jego dłoniach i twarzy, co stanowi wyraźny kontrast z ascetycznym ubraniem ożywionym jedynie żółtą stułą. Doniosły, górujący nad nieruchomym audytorium Skarga żywo gestykuluje[4].
Matejko pokazuje różne reakcje słuchaczy na słowa kaznodziei, które można odczytać z wyrazu twarzy, ułożenia rąk. Od zasłuchania, zrozumienia, przejęcia po lekceważenie i roztargnienie, jakie widać na twarzy Zygmunta III Wazy, siedzącego niemal pośrodku, a uważanego za słabego króla[4].
W centrum obrazu leży rękawica, nienależąca do żadnej z przedstawionych postaci. Jest to podwójne wyzwanie rzucone przez samego Matejkę, że to on będzie wielkim malarzem i nauczycielem swojego narodu. Rękawice interpretuje się także jako wyzwanie rzucone magnaterii. Przecież pośrodku stoją: Janusz Radziwiłł, Mikołaj Zebrzydowski i Stanisław Diabeł Stadnicki – połączeni udziałem w rokoszu przeciw królowi, na których twarzach maluje się wściekłość i obrażona duma[4].
Na obrazie widoczny jest również hetman Jan Zamoyski siedzący po lewej stronie na podwyższeniu. Po lewej stronie w dolnej części obrazu widzimy dwóch purpuratów: Hipacego Pocieja i biskupa Stanisława Karnkowskiego. Z prawej zaś są widoczne twarze dwóch posłów oraz kardynała Enrico Caetaniego. Za królem widzimy małego królewicza Władysława i marszałka wielkiego koronnego Mikołaja Wolskiego. U stóp Piotra Skargi siedzi Jan Piotr Sapieha. Występują też trzy kobiety: Agnieszka Firlejowa, Anna Jagiellonka, Halszka z Ostroga[4].
Matejko namalował obraz tuż po załamaniu powstania styczniowego, co jeszcze bardziej potęguje grozę nieruchomego, skamieniałego z przerażenia audytorium i ujętej bardzo dynamicznie, natchnionej postaci królewskiego spowiednika i kaznodziei. Michał Szweycer powstaniec listopadowy i towiańczyk, pozował do tego obrazu jako Piotr Skarga[5][6]. Według innych źródeł sam Matejko dał Skardze swoją twarz[4][7].
Praca utrzymana jest w tonach fioletowo-czerwonych z dużą ilością purpury, co nadaje wrażenie dostojności przedstawienia. Postacie wydobywane są z tła za pomocą punktowo kierowanego światła[8]. Matejko zadbał o najwierniejsze przedstawienie strojów z początku XVII wieku, także przedmioty na obrazie jak makaty, fotele, modlitewniki utrzymane są w stylu epoki[4][8].
Dzieje obrazu w czasie II wojny światowej
edytujObraz został wystawiony w 1864 roku w sali Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Został zakupiony przez Maurycego Potockiego z Zatora za 10 000 guldenów[9][6]. W 1865 na wystawie w Paryżu otrzymał złoty medal[9]. Obraz był wielokrotnie przesyłany i szybko uległ dużym zniszczeniom. W 1884 roku, w Wiedniu, pod nadzorem Daniela Penthera obraz zdublowano i naklejono na nowe płótno. Później obraz znajdował się w Warszawie w prywatnych zbiorach Augusta hrabiego Potockiego[6].
W 1939 roku, w obliczu zbliżającej się II wojny światowej, z inicjatywy polskich muzealników, obrazy Bitwa pod Grunwaldem i Kazanie Skargi zostały nawinięte na ten sam drewniany wał, zapakowane do drewnianej skrzyni i konnym transportem przewiezione do Muzeum Lubelskiego. Po bombardowaniu, w którym ucierpiało też muzeum, obrazy przewieziono na teren Taborów Miejskich, gdzie pod garażami, owinięte papą, złożone w drewnianej skrzyni, w cementowym sarkofagu obrazy zostały zakopane w ziemi. Odkopano je 17 października 1944 roku. Kilka lat spoczywania w wilgotnej ziemi spowodowało liczne uszkodzenia lica, rozwój pleśni, przedarcia płótna. Obrazy trafiły do pracowni konserwatorskiej w Naczelnej Dyrekcji Muzeów w Zachęcie. Pracami konserwatorski kierował Bohdan Marconi. Trwały ok. 5 lat[10][11].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dorota Folga-Januszewska (red.): Muzeum Narodowe w Warszawie. Arcydzieła malarstwa. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-774-5.
- ↑ Muzeum Narodowe w Warszawie. XIX wiek w nowej aranżacji. polskieradio.pl. [dostęp 2022-11-07].
- ↑ Muzeum Narodowe w Warszawie. Stanisław Wyspiański powraca. reportaz.polskieradio.pl. [dostęp 2022-11-14].
- ↑ a b c d e f Jadwiga Stępieniowa: Krajobraz z Tęczą. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza , 1976, s. 135-136
- ↑ Szpiegowany przez Matejkę. kultura.wiara.pl. [dostęp 2022-11-14].
- ↑ a b c Jan Matejko – „Kazanie Skargi”.Tekst Tadeusza Jaroszyńskiego. Opis publikacji.. sklep.raraavis.krakow.pl. [dostęp 2022-11-14].
- ↑ Stefan Popowski: Przewodnik po wystawieTowarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. mbc.cyfrowemazowsze.pl. [dostęp 2022-11-14].
- ↑ a b Jan Matejko. „Kazanie Skargi”. culture.pl. [dostęp 2022-11-14].
- ↑ a b Jan Alojzy Matejko. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2022-11-14].
- ↑ Paulina Barysz: Wojenny pościg za Matejką. rynekisztuka.pl. [dostęp 2022-11-14].
- ↑ Uratował obrazy Jana Matejki. Niezwykła historia. lublin.tvp.pl. [dostęp 2022-11-14].