Kultura sambijska

Kultura sambijska jest to kultura archeologiczna okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów, wyróżniona na terenie Sambii i dorzecza Pregoły.

Kryteria wydzielenia

Po raz pierwszy próbował zdefiniować podziały kulturowe na wschodnich wybrzeżach Bałtyku w okresie wpływów rzymskich Otto Tischler w 1891 roku. Dwadzieścia lat później próbował tego również Emil Hollack. Kolejnym był Carl Engel, który w 1933 r. wydzielił „zachodniobałtyjską kulturę grobów płaskich” na Sambii i Natangii oraz w Nadrowii i na Pojezierzu Mazurskim wraz z Suwalszczyzną. Obecny podział został zaproponowany przez Jerzego Okulicza w 1989 roku.

Chronologia, geneza i zanik

Mianem kultury sambijskiej określa się zespół zabytków charakterystycznych dla okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów. Kultura ta, nazywana także kulturą Dollkeim-Kovrovo od nazwy wielkiego i bardzo bogatego cmentarzyska w Kowrowie, znajdującego się na terenie obwodu królewieckiego, wraz z kulturą bogaczewską oraz grupami: dolnoniemeńską, zachodniolitewską i środkowolitewską, wchodzi w skład zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego, uformowanego na rodzimym podłożu kultury kurhanów zachodniobałtyjskich.

Obszar występowania i kontekst kulturowy

Uznaje się, iż obszar kultury sambijskiej obejmuje tereny Sambii oraz przyległe obszary dorzecza Pregoły. Jednostkami sąsiadującymi były: kultura bogaczewska, obejmująca tereny na południe od kultury sambijskiej, czyli tereny Pojezierza Mazurskiego; grupa zachodniolitewska, występująca na północ, czyli na wybrzeżu Bałtyku, na północ od ujścia Niemna; grupa dolnoniemeńska, występująca na północny wschód, czyli w pobliżu ujść rzek Jury i Szeszupy oraz występująca na wschód grupa środkowolitewska, czyli znajdująca się w widłach Niemna i Wilii.

Na południowy zachód od kultury sambijskiej, rozciągała się strefa „wzajemnej trwogi”, czyli obszar niezamieszkanych terenów, oddzielająca tę kulturę od kultury wielbarskiej. W okresie wędrówek ludów, ludność kultury sambijskiej przesunęła się wzdłuż brzegów Zalewu Wiślanego, na tereny zajęte wcześniej przez ludność kultury wielbarskiej.

Charakterystyczne wytwory kulturowe

Charakterystycznymi wyznacznikami kultury sambijskiej są zestawy ozdób i części stroju, m.in. zapinki tarczowate, naszyjniki z trąbkowatymi końcówkami oraz tzw. garnitury sambijskie, czyli komplety metalowych części pasa, stanowiące dokładne naśladownictwo pasa noszonego w rzymskich prowincjach Noricum i Panonii.

Osadnictwo

Ludność kultury sambijskiej zaczęła porzucać osady obronne, preferowane przez wcześniejszą kulturę kurhanów zachodniobałtyjskich, na rzecz osad otwartych.

Obrządek pogrzebowy i wierzenia

Charakterystyczny dla kultury sambijskiej jest indywidualny, birytualny obrządek pogrzebowy. Bardzo często przy pochówkach wojowników znajduje się szkielety koni i psów, co sugeruje, iż byli oni również myśliwymi. Spośród innych jednostek zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego, kultura sambijska wyróżniała się bogactwem i zróżnicowaniem inwentarzy grobowych. W skład inwentarza często wchodziły monety rzymskie, nierzadko z przewierconym środkiem, specjalnym uszkiem z brązowego drutu, bądź w drewnianej oprawce. Prawdopodobnie służyły one jako ozdobne zawieszki lub części kolii.

Społeczeństwo i gospodarka

Podstawą gospodarki była uprawa roli i hodowla zwierząt. Mniejszą rolę odgrywały łowiectwo i rybołówstwo. W kulturze sambijskiej, jak również w innych jednostkach zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego, wśród szczątków zwierząt hodowlanych przeważają kości owcy lub kozy. Ten aspekt wyróżnia kulturę sambijską od jednostek spoza zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego.

Na Sambii znajdowały się najbogatsze i najlepszej jakości złoża bursztynu. Ludność kultury sambijskiej skwapliwie to wykorzystywała, prowadząc ożywione kontakty handlowe z Cesarstwem rzymskim (szlak bursztynowy). Dowodem tego są liczne importy rzymskie w postaci m.in. szklanych paciorków, monet, zapinek, metalowych dzwonków, półksiężycowatych zawieszek, oraz mniej liczne w postaci mieczy, półkolistych umb i brzytew z brązowymi uchwytami.

Bibliografia

• Wojciech Nowakowski, Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, [w:] Barbaricum, tom 4, Warszawa 1995.
• Wojciech Nowakowski, Kulturowy krąg zachodniobałtyjski w okresie wpływów rzymskich. Kwestia definicji i podziałów wewnętrznych, [w:] „Archeologia bałtyjska”, Olsztyn 1991.
• Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Najdawniejsze dzieje ziem polskich, [w:] „Wielka Historia Polski”, tom 1, cz.1, Kraków 2003.
• Piotr Kaczanowski, Obszary Barbaricum – poza granicami cywilizacji śródziemnomorskich, [w:] „Encyklopedia historyczna świata”, t. 1 Prehistoria, Kraków 1999.