Leon Szymański (1892–1939)

Leon Szymański (ur. 1 stycznia 1892 r. w Toruniu, zm. jesienią 1939 rozstrzelany przez Niemców w lasach podtoruńskiej Barbarki) – bajończyk i hallerczyk, ogrodnik, społecznik i bibliotekarz z Podgórza i Torunia.

Leon Szymański

Data i miejsce urodzenia	1 stycznia 1892 Toruń
Data i miejsce śmierci	jesień 1939 lasy Barbarki koło Torunia
Zawód, zajęcie	Bajończyk i hallerczyk, ogrodnik, społecznik i bibliotekarz

Życiorys

Kamienica, w której mieszkał Leon Szymański (Podgórz)

Urodził się w katolickiej rodzinie urzędnika pocztowego Antoniego i Magdaleny z d. Głownia. W Pawlikowicach, w pobliżu Wieliczki, ukończył szkołę ludową prowadzoną przez oo. michalitów. Został absolwentem szkoły ogrodniczej w Tarnowie, otrzymał stypendium za dobre wyniki w nauce. Wyjechał w podróż po Europie (do Szwajcarii, Francji i Anglii), by zapoznać się z osiągnięciami w ogrodnictwie. Wybuch I wojny światowej zastał go w Paryżu. Poznał tam m.in. Polaków emigrantów skupionych wokół powieściopisarza Wacława Gąsiorowskiego i rodzeństwa Marii i Władysława Zamoyskich. Walczył w polskiej armii w ramach francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Współtworzył powstały w sierpniu 1914 r. z polskich ochotników do armii francuskiej niewielki polski legion (właściwie tylko kompanię). Od miejsca sformowania (w Bayonne) nazywano jego żołnierzy bajończykami (zostali wcieleni do 2. Pułku Marszowego w ramach 1. Pułku Cudzoziemskiego, jako 2. kompania Batalionu C). Był współfundatorem pierwszego paryskiego sztandaru bajończyków. W Paryżu i na froncie w Szampanii przyjaźnił się z pierwszym chorążym sztandaru Władysławem Szujskim. W trakcie walk Francuzów z Niemcami był dwukrotnie ciężko ranny, najdotkliwiej pod Arras 9 maja 1915 r. (podczas ataku na tzw. Ouvrages-Blancs, czyli Białe Szańce, w czasie zdobywania wzgórza Vimy). Do wolnej Polski wrócił z Błękitną Armią gen. Józefa Hallera.

Przybył w 1920 r. do Torunia, wówczas stolicy województwa pomorskiego, pracował tam w Pomorskiej Izbie Rolniczej – był naczelnikiem Wydziału Ogrodnictwa aż do momentu, gdy po trzech latach założył własną firmę. Zamieszkał w pobliskiej miejscowości Podgórz, wówczas położonej w powiecie toruńskim. Założył rodzinę – pojął za żonę Franciszkę z d. Tylman, mieli ośmioro dzieci. Był uznanym ogrodnikiem i kupcem w tej branży. Propagował misję zakładania winnic w Podgórzu, Toruniu i w całym kraju. Za tę działalność został uhonorowany francuskim Orderem Zasługi Rolniczej (Ordre du Mérite Agricole). Przygotowywał do wydania podręcznik „Hodowla warzyw i krajowa produkcja nasion” (nie został opublikowany). Był społecznikiem w Podgórzu i Toruniu, działał m.in. w podgórskiej parafialnej Lidze Katolickiej i Akcji Katolickiej, był prezesem i bibliotekarzem Bractwa Niepokalanie Poczętej Najświętszej Marji Panny Królowej Polski w Podgórzu. Stworzył bibliotekę maryjną o statusie biblioteki publicznej w Podgórzu. Kultywował pamięć o czynie zbrojnym bajończyków i hallerczyków, w kraju i we Francji. Jesienią 1939 r., po wkroczeniu Niemców do Torunia i Podgórza, został bez wyroku sądu uwięziony w Forcie VII i rozstrzelany w egzekucji zbiorowej w lasach Barbarki.

Upamiętnienie

Wszystkich zamordowanych w lasach Barbarki pomorskich patriotów, spoczywających tam w mogiłach zbiorowych, upamiętnia pomnik. W jego pobliżu po II wojnie światowej powstały symboliczne mogiły, pośród nich można odnaleźć mogiłę Leona Szymańskiego, bajończyka. Ma on również drugą symboliczną mogiłę – tablicę pamiątkową na starym cmentarzu w Podgórzu.

Odznaczenia

• francuski Krzyż Wojenny Croix de Guerre 1914–1918 w uznaniu męstwa okazanego w trakcie bitwy pod Arras 9 maja 1915
• Krzyż Virtuti Militari
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Walecznych

Bibliografia

• Katarzyna Tomkowiak: Biblioteka Bractwa Niepokalanie Poczętej Najświętszej Marii Panny Królowej Korony Polskiej w Podgórzu k. Torunia w latach 1929–1939. W: Nad Bałtykiem: w kręgu polityki, gospodarki, problemów narodowościowych i społecznych w XIX i XX wieku. Zbigniew Karpus, Jarosław Kłaczkow, Mariusz Wołos (red.). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005. ISBN 83-231-1952-X.brak strony w książce
• Niepodległa: patroni ulic, skwerów, placów i rond w Toruniu. Katarzyna Tomkowiak (oprac.). Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2020.brak strony w książce
• Katarzyna Tomkowiak: Biblioteki w Toruniu i Podgórzu w latach 1920–1939. Toruń: Książnica Kopernikańska : Towarzystwo Miłośników Torunia, 2018, s. 10, 25, 156-161, 396, 410, 498. ISBN 978-83-947396-1-4.
• Katarzyna Tomkowiak: Biblioteki w Toruniu i Podgórzu w latach 1920–1939. Wyd. 2 popr. Toruń: Książnica Kopernikańska, 2019, s. 10, 25, 156–161, 396, 410, 466, 474, 504. ISBN 978-83-919056-5-4.
• Tomkowiak Katarzyna. Biblioteki na Podgórzu koło Torunia w latach 1920–1939. „Toruńskie Studia Bibliologiczne”. nr 1, s. 57-74, 2009. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK. ISSN 2080-1807. 
• Katarzyna Tomkowiak: Leon Szymański (1892–1939) – współtwórca i żołnierz polskiego Legionu Bajończyków we Francji, żołnierz Błękitnej Armii Józefa Hallera. W: Słownik biograficzny powiatu toruńskiego. Waldemar Rozynkowski, Maciej Krotofil (red.). T. 4. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2019, s. 136–157. ISBN 978-83-7285-893-1.
• Tadeusz Zakrzewski: Szymański Leon (1892–1939), współtwórca Pol. Legionu Bajończyków we Francji, organizator przemysłu ogrodniczego i działacz Akcji Katolickiej. W: Toruński słownik biograficzny. Krzysztof Mikulski (red.). T. 3. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2002, s. 228–230. OCLC 830380813.
• Katarzyna Tomkowiak: Leon Szymański - niezwykły bajończyk Niepodległej [wystawa]. [dostęp 2022-10-25].