Maria Tereszczakówna

Maria Tereszczakówna (ur. 1880, zm. 15 lutego 1977 we Lwowie) – sanitariuszka, w czasie II wojny światowej członkini polskiego podziemia niepodległościowego, aresztowana i skazana na pobyt w łagrze, uniewinniona i rehabilitowana, polska działaczka społeczna, zasłużona w ratowaniu szczątków polskich bohaterów w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa w latach 70. XX wieku.

Maria Tereszczakówna
Ilustracja
Data urodzenia

1880

Data i miejsce śmierci

15 lutego 1977
Lwów

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920–1941) Medal Niepodległości

Życiorys

edytuj

Przez całe życie była związana ze Lwowem, gdzie posiadała własną kamienicę. Była oddaną patriotką. Brała czynny udział w obronie Lwowa przed Ukraińcami w listopadzie 1918 roku. W okresie międzywojennym była właścicielką hurtowni tytoniowej w Kamionce Strumiłowej; w tym czasie co najmniej dwukrotnie wypłynęła w rejs do Stanów Zjednoczonych do tamtejszej Polonii.

W czasie II wojny światowej w strukturach polskiego państwa podziemnego – Armii Krajowej. Kolportowała drugoobiegowe wydawnictwa, prowadziła szkolenia medyczne dla przyszłych pielęgniarek[1]. 25 maja 1945 r. aresztowana przez Smiersz i osadzona w lwowskim więzieniu tej służby przy ulicy Kadeckiej. Zarzucono jej działalność antypaństwową, rozprowadzanie nielegalnych wydawnictw, agitację przeciwko Związkowi Radzieckiemu i organizację tajnych spotkań członków podziemia.

W procesie karnym została skazana na pięć lat pobytu w łagrze, bez konfiskaty mienia. Wymierzoną karę odbyła w całości, początkowo w obwodzie jarosławskim ZSRR, następnie na terenie Republiki Komi. Uznano ją za więźnia szczególnie niebezpiecznego. Dlatego też, po upływie pięciu lat spędzonych na zesłaniu, odmówiono jej zgody na powrót do Lwowa i umieszczono w domu inwalidów na Dalekim Wschodzie. Dopiero rok po śmierci Stalina i zmianie sytuacji politycznej w ZSRR, wróciła do dawnego miejsca zamieszkania. Łącznie na zesłaniu spędziła więc niemal dwukrotnie więcej niż przewidywał wydany w jej sprawie wyrok z 1945 r[2].

Po powrocie do Lwowa od razu rozpoczęła walkę o rewizję wyroku i przywrócenie dobrego imienia. Udało się to po upływie ponad dziesięciu lat. 13 lipca 1966 r. w lwowskiej siedzibie obwodowego zarządu KGB otrzymała decyzję o rehabilitacji, uznającą ją za osobę niesłusznie skazaną[3].

 
Grobowiec rodziny Kłosowskich – miejsce gdzie do 2011 roku spoczywał biskup Józef Teodorowicz, a gdzie nadal spoczywają szczątki ks. Gerarda Szmyda

Była ostatnim sekretarzem stowarzyszenia Straży Mogił Polskich Bohaterów we Lwowie, powstałego w 1919 roku i rozwiązanego wraz z wysiedleniem Polaków ze Lwowa, choć „strażnicy” wychowani w polskim Lwowie i pozostali w nim po wojnie działali w tym charakterze do swojej śmierci.

Zasłużyła się dla ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na Cmentarzu Obrońców Lwowa podczas planowanego zrównywania cmentarza z ziemią w latach 70. XX wieku jako jednego z symboli polskości tych ziem. Osobiście ratowała od profanacji i unicestwienia szczątki generała Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego, generała Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, dowódcy obrony Lwowa z listopada 1918 Czesława Mączyńskiego, arcybiskupa lwowskiego obrządku ormiańskiego Józefa Teodorowicza, proboszcza parafii św. Marii Magdaleny we Lwowie Gerarda Szmyda, twórców polskiego lotnictwa: Stefana Bastyra, Stefana Steca i Władysława Torunia. Szczątki były przenoszone z Cmentarza Orląt w głąb Cmentarza Łyczakowskiego. Z wymienionych osób tylko miejsce nowego spoczynku biskupa Teodorowicza (w grobowcu rodzinnym Kłosowskich) pozostało znane dla osób postronnych.

Niszczenie nekropolii Orląt Tereszczakówna opisała następująco w liście do gen. Romana Abrahama w 1971:

Ratujmy od zagłady pozostałe jeszcze szczątki i kości naszych poległych żołnierzy. (...) Obecnie własnymi rękami, łopatkami wybieramy ze znanych nam grobów kości pilotów Stefana Bastyra, Stefana Steca i Władysława Torunia, pierwszych naszych orłów, twórców polskiego lotnictwa. Szczątki ich składamy do oddzielnych małych trumienek, przenosimy i chowamy na nie zaoranej jeszcze części cmentarza. Chcemy je przechować przynajmniej do czasu, kiedy będzie można wybudować im wspólny grób. Chcemy też umieścić tablice z ich nazwiskami i datą śmierci, by w ten sposób uchronić od zapomnienia

Polska społeczność od 1991 roku czyniła starania o jego ekshumację i powrót na Cmentarz Orląt, jednak Ukraińcy każdorazowo odmawiali, nawet wówczas, gdy w 2009 roku włączyła się w te zabiegi polska organizacja państwowa Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Dopiero jej sukcesywne dwuletnie dalsze prośby poskutkowały wyrażeniem zgody na ekshumację[4]. Pozostałe miejsca nowych pochówków wymienionych osób nie zostały ustalone ze względu na spóźnienie polskich instytucji w zbieraniu danych od naocznych świadków, którzy już nie żyją. W 2011 roku udało się jedynie ustalić, że w grobowcu Kłosowskich znalazły się także szczątki ks. Gerarda Szmyda.

Nigdy nie wyszła za mąż, zmarła we Lwowie w wieku 97 lat i została pochowana na Cmentarzu Janowskim w grobowcu Marii Romańskiej (zm. 1935), u rodziny której mieszkała od powrotu z Kazachstanu do swojej śmierci. O miejscu pochówku informuje tablica umieszczona na płycie grobowca rodziny Romańskich[5].

Odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Olechowski 2019 ↓, s. 126.
  2. Olechowski 2019 ↓, s. 130.
  3. Olechowski 2019 ↓, s. 134-135.
  4. Powtórny pogrzeb arcybiskupa.
  5. Patlewicz, Tomczyk 2017 ↓, s. 449.
  6. Dziennik Personalny R.3 Nr 5 s 219, 11 marca 1922.
  7. M.P. z 1933 r. nr 258, poz. 276.

Bibliografia

edytuj
  • Zostali we Lwowie, Anna Fastnacht-Stupnicka. Wydawnictwo: Sator Media ISBN 978-83-929846-0-3, Wydanie: Wrocław 2010 r.
  • Barbara Patlewicz, Ryszard Tomczyk: Cmentarz Janowski we Lwowie : polskie dziedzictwo narodowe. Szczecin: Zapol Sobczyk Spółka Jawna, 2017. ISBN 978-83-7518-835-6. OCLC 1036566165.
  • Piotr Olechowski. Z dziejów Polaków w sowieckim Lwowie-przypadek Marii Tereszczakówny. „Krakowskie Pismo Kresowe”. 11/2019, s. 125-138, 2019. Kraków: Księgarnia Akademicka. ISSN 2081-9463.