Marmur węgierski
Marmur węgierski (marmur królewski) – gruzłowaty wapień dolnojurajski (liasowy) o czerwonobrązowej barwie pochodzący z Węgier; nie jest kamieniem w pełni wykrystalizowanym, stąd nazwa „marmur” jest nazwą potoczną.
Marmur węgierski w Polsce edytuj
W Polsce od XIV wieku czerwone marmury węgierskie wykorzystywane były do rzeźb kościelnych. Nagrobek króla Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu jest pierwszym dziełem wykonanym w czerwonym marmurze węgierskim[1] i pochodził z łomu Sziske koło Granu[2].
Marmur węgierski był też wykorzystany w konstrukcji Kaplicy Zygmuntów na Wawelu. W listopadzie 1525 roku rzeźbiarz i architekt Bartolommeo Berrecci wynajął woźniców i wysłał z nimi trzech kamieniarzy, którzy mieli wydobyć odpowiednie bloki marmuru. W latach 1526 i 1527 przywieziono do Krakowa marmur węgierski, częściowo drogą wodną, ale głównie zaprzęgami konnym przez Budę, Bańską Bystrzycę i Rużomberk[3].
Marmury węgierskie pokazane są na obrazie Aleksandra Gryglewskiego Kaplica Zygmuntów na Wawelu, w którym najdrobniejsze nawet szczegóły [..] z rzadką dokładnością są wykonane, a także do złudzenia uwydatnionym jest blask marmurów węgierskich i brązów[4].
Marmury królewskie edytuj
Po II wojnie światowej „marmur” węgierski oraz „marmur” salzburski zaczęto nazywać[5] w Polsce „marmurami królewskimi” ze względu na to, że były one wykorzystane przy konstrukcji nagrobków królów lub osób znamienitych oraz ze względu na to, że intensywny czerwony kolor utożsamiany jest z purpurą królewską. W Polsce wykorzystywano „marmury” salzburskie[6] w zastępstwie marmurów węgierskich, bowiem węgierskie łomy nie były aktywne w czasie tureckiej okupacji Węgier (1526–1686). Dopiero cesarzowa Maria Teresa w XVIII wieku otworzyła na nowo łomy w Górach Gerecse. Czerwony marmur węgierski przypomina swoją teksturą marmur z Werony.
Konserwacja edytuj
W czasie remontu kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze wawelskiej rozpoczętej w 2002 roku okazało się[7], że czerwony marmur węgierski przetrwał niezmieniony przez kilka wieków a pewne zmiany powierzchni były efektem matowienia woskowych past polerskich i zabrudzenia.
Inna sytuacja występuje dla marmuru węgierskiego umieszczonego na zewnątrz. Na Węgrzech obserwowano[8], że po 1–3 latach czerwony kolor zmieniał się na różowo-szaro-biały. Przez długi czas uważano, że jest to związane z dekompozycją minerałów, ale przypuszczalnie jest to związane z rozpuszczaniem się kryształów kalcytu, co powoduje zmianę szorstkości powierzchni. Poler wraz z zastosowaniem środków hydrofobowych przywraca żywy kolor[8].
[..] zaznaczyć potrzeba z góry, że wszystkie w ogóle marmury nie zachowają stale na powietrzu swojego blasku, t.j. poloru, szczególniej zaś nie zachowują go kamienie ciemno-kolorowe. Te ostatnio nie tylko że tracą na powietrzu blask, czyli polor, ale nawet formalnie blakną od słońca, co łatwo zaobserwować na wielu fasadach marmurowych i pomnikach. W innych również razach marmury kolorowe ulegają łatwo wpływom atmosferycznym, szczególniej w klimacie północnym, dlatego też mało bywają używane do robót na powietrzu, a przeważnie służą do dekoracyjnego wykończenia wnętrza domów, kościołów itp.
Dostępność edytuj
Obecnie czerwony marmur węgierski jest wydobywany w łomach Bányahegy w górach Gerecse koło Tardos)[9].
Przypisy edytuj
- ↑ Michał Wardzyński: Import i zastosowanie „czerwonych marmurów” w małej architekturze i rzeźbie w Rzeczypospolitej od XIV do 1 połowy XVII w.. s. 1–12. [dostęp 2019-06-15]. (pol.).
- ↑ Maryan Sokołowski. Z Akademii Umiejetności (posiedzenie komisji sztuki). „Czas”. 50 (296), s. 3, 28 grudnia 1897. [dostęp 2019-06-12]. (pol.).
- ↑ Ireneusz Płuska. Współczesne metody konserwatorskiej dokumentacji zastosowane w Kaplicy Zygmuntowskiej. „Rocznik Geomatyki”. 5 (8). (pol.).
- ↑ Dodatek nadzwyczajny do numeru 228. „Kłosy”. 9 (228), s. 290, 11 listopada 1869. (pol.).
- ↑ Wiesław Procyk. Marmury królewskie – problematyka badań i metod konserwacji. „Ochrona Zabytków”. 54 (3), s. 252–264, 2001. (pol.).
- ↑ Ryszard Kryza i inni, Wapienie Salzburga – „królewskie marmury” w Polsce i na Litwie, „Przegląd Geologiczny”, 59 (2), 2011, s. 137–145 [dostęp 2019-06-12] (pol.).
- ↑ Ireneusz Płuska, Agata Mamoń. Konserwacja kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze wawelskiej. „Wiadomości Konserwatorskie”. 15, s. 5–25, 2004. (pol.).
- ↑ a b P. Kertész. Decay and Conservation of Hungarian Building Stones. „Environmental Geology and Water Sciences”. 16 (1), s. 3–7, lipiec 1990. (ang.).
- ↑ F. Pintér, G. Szakmany, A. Demény, A., M. Tóth, M.. The provenance of „red marble” monuments from the 12th-18th centuries in Hungary. „European Journal of Mineralogy”. 16 (4), s. 619–629, 2004. [dostęp 2019-06-12].