Wikipedia

Mistrz lat 1486–1487

Mistrz lat 1486–1487 zwany również "Mistrzem Dat Rocznych" (j. niem. Meister der Jahreszahlen) – anonimowy malarz, aktywny na Śląsku, głównie we Wrocławiu.

Mistrz lat 1486–1487
Ilustracja
Zwiastowanie
Data urodzenia

XV wiek

Miejsce śmierci

Wrocław

Dziedzina sztuki

malarstwo,

Multimedia w Wikimedia Commons

Jego przydomek pochodzi od dat pozostawionych na atrybutowanych mu skrzydłach nastawy ołtarza głównego kościoła św.św. Piotra i Pawła w Strzegomiu. Określenie to nadali mu niemieccy historycy Heinz Braune i Erich Wiese w 1929 roku [a][1].

Mistrz lat 1486–1487 identyfikowany był z Mistrzem Pawłem, który w 1474 roku był starszym cechu we Wrocławiu, w latach 1482–1483 pracował dla kościoła św. Elżbiety, a w 1485 dla kościoła dominikanów[2].

Działalność artystyczna

edytuj

Pierwsze nauki w malarstwie stawiał prawdopodobnie w Norymberdze[3][4], w warsztacie malarza Michaela Wolgemuta, gdy ten pracował nad poliptykiem dla kościoła w Zwickau, na co wskazywać mają podobieństwa w zakresie kompozycji i technologii wykonania jego późniejszych obrazów; w tym okresie wykonał tablice do ołtarza w Neumarkt. Jak twierdzi Agnieszka Patała mógł również wzorować się na rycinach Martina Schongauera[4].

Od 1485 roku, przez kolejne dziesięć lat, prowadził własną pracownię we Wrocławiu. W tym czasie stworzył kilka dużych malowanych nastaw ołtarzowych wraz z rzeźbami w środkowych kwaterach. W latach 1485-1487 wykonał poliptyk do ołtarza wrocławskiego kościoła poaugustiańskiego NMP na Piasku, z którego do czasów obecnych zachował się tylko fragment jednej kwatery ze scenami Narodzenia i Biczowania (Muzeum Narodowe We Wrocławiu); druga kwatera była opatrzona datą "1485"[4][5]. W tym samym okresie, w latach 1486-1487, mistrz wykonał poliptyk do bazyliki św. Piotra i św. Pawła w Strzegomiu (Poliptyk strzegomski), z którego zachowało się dwanaście obrazów; cykl "Radości Marii" zakończony sceną Wniebowzięcia (zachowane fragmenty), z drugiego otwarcia z zachowanego cyklu pasyjnego zachowało się sześć scen a z zewnętrznego prawego rewersu zachowały się dwie sceny przedstawiające Zaśnięcie Marii i Nawrócenie św. Pawła[5]. Porównując obie prace, większą wartość artystyczną prezentuje poliptyk wrocławski, zarówno pod względem bogactwa kompozycji jak i staranniejszego wykonania. Widoczne jest to zwłaszcza w dwóch scenach narodzenie i Biczowanie, które w różnych wersjach występują na obu pracach; w wersji wrocławskiej ukazano szeroki krajobraz ożywiony sztafażem oraz przedstawiono bardziej zróżnicowane typy fizjonomiczne. Być może w retabulum strzegomskim Mistrz jedynie nadzorował prace a szczegóły wykonywali pomocnicy[5].

Nieco odmienne ustalenia co do działalności artystycznej "Mistrza lat 1486–1487" przedstawiała w swoich kilku pracach Anna Ziomecka. Według niej, artysta pochodził spoza terenów Śląska a nauki rzemiosła pobierał na terenie Frankonii, być może u kogoś z kręgu pracowni Michaela Wolgemuta. Po wykonaniu obrazów z Neumarkt, wraz ze swoimi współpracownikami przybył na Śląsk, prawdopodobnie z powodu otrzymania zlecenia na wykonanie nastawy do kościoła wrocławskich Kanoników Regularnych. Swoją aktywność we Wrocławiu zaznaczył w latach osiemdziesiątych XV wieku a lata dziewięćdziesiąte i pierwszą dekadę XVI wieku spędził w Świdnicy. Według Ziomeckiej pracownia artystyczna specjalizowała się w realizacjach malarskich a wypełnienia szafy nastawy wykonywali współpracujący z nimi różni rzeźbiarze[6]. Fakt istnienia warsztatu mistrza we Wrocławiu zostały potwierdzone przez Tadeusza Dobrzenieckiego[7], Jakuba Kostowskiego[8] oraz Roberta Suckale[6].

Charakterystyka stylu i jego wpływ

edytuj

Jego prace charakteryzuje silny, graficzny modelunek o mało urozmaiconym kolorycie; "w jego palecie przewagę mają czerwienie oraz brązy, wraz z jasnym, szarawym błękitem i trawiastą zielenią". W swoich pracach, jako pierwszy na Śląsku, stosował technikę aplikowania na powierzchnię brokatowego wzoru [b] przez co obecnie w miejscach jego nałożenia znajdują się puste pola na obrazach[5][6].

Jako malarz regionalny, wrocławski, w jego pracach można zauważyć charakterystyczne elementy dla malarstwa śląskiego czyli m.in. sposób kształtowania włosów oraz oczu[4]. Według Tadeusza Dobrowolskiego stosował on w swoich dziełach rodzime rozwiązania formalne a także typizacje twarzy kobiecych i męskich oraz wydłużenie proporcji ciał i rak przedstawianych postaci[4]. Podobne wnioski wysuwał Mieczysław Zlat, przy czym wysuwał on również hipotezę, że Mistrz lat 1486–1487 jest tożsamy z czynnym w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XV wieku wrocławskim mistrzem Pawłem[4].

Styl Mistrza lat 1486–1487 wywarł wpływ na późniejszych późnogotyckich artystów m.in. na jego ucznia Mistrza ołtarza z Gościszowic[8][9].

Uczniowie

edytuj

Do jego wybijających się uczniów należy twórca pentaptyku w wiejskim kościele w Gościszowicach od którego wziął swój przydomek: Mistrz ołtarza z Gościszowic.

Przypisywane prace

edytuj
 
Biczowanie Chrystusa, kwatera z poliptyku z kościoła NMP na Piasku we Wrocławiu
 
"Złożenie do grobu", kwatera z ołtarzu kościoła św. św. Pawła i Piotra w Strzegomiu

Do prac, w które osobiście zaangażowany był Mistrz lat 1486–1487 należą: Poliptyk świdnicki (wykonany głównie przez pomocników), poliptyk z wrocławskiego kościoła Bożego Ciała, gdzie zachowana jest jedynie główna kwatera ze sceną Chrystusa w Tłoczni Mistycznej oraz epitafium zakrystiana z kościoła Św. Elżbiety z przedstawieniem Dzieła Zbawienia z 1492 roku[5]. Tworzył również epitafia i obrazy wotywne[8]. Rozdzielenie prac "Mistrza lat 1486–1487" w które był osobiście zaangażowany od tych powstałych w pracowni przy udziale współtwórców jest bardzo trudne i w najnowszej literaturze przedmiotu są one omawiane łącznie[10].

  • Ołtarz św. Wita z Ottensoos – 1471, tempera na desce, każde ze skrzydeł 174 x 74 cm;

Pierwotnie w kwaterze głównej znajdowała się rzeźba św. Wita w towarzystwie dwóch aniołów a na otwartych skrzydłach płaskorzeźbione postcie Modesta i Krescencji. W pierwszym otwarciu na rewersach skrzydeł zewnętrznych mieściły się przedstawienia Męża boleści i św Wita; na awersach nieruchomych skrzydeł zewnętrznych sceny: Św. Wit opiera się bałwochwalstwu (lewa górna kwatera), Św. Wit, Krescencja i Modest w kotle z wrzącym ołowiem (lewa dolna kwatera), Biczowanie sw. Wita (prawa górna kwatera), Św Wit, Krescencja i Modest na pręgierzu (prawa dolna kwatera). Obecnie cztery skrzydła nastawy ołtarza znajdują się na ołtarzu w północnej nawie bocznej tego samego kościoła; figura św. Wita z Aniołami oraz dwojga świętych zostały wkomponowane w barokową nastawę ołtarza głównego.

  • Nastawa ołtarzowa z Neumarkt – 1478, tempera na desce, kwatery nastawy ołtarzowej kaplicy północno-zachodniej kościoła farnym św. Jana z Neumarkt
    • Narodziny Chrystusa
    • Ofiarowanie w świątyni
    • Pokłon Trzech Króli
    • Zaśnięcie Marii

Na jednej z kwater pt. Ofiarowanie w świątyni znajduje się data 1478. Większość historyków przypisuje go Mistrzowi lub jego pracowni z wyjątkiem Alfreda Stange, który autorstwo nastawy przypisywał twórcy nastawy z Halle, ucznia Mistrza Ołtarza z Hersbruck. Robert Suckle autorstwo nastawy z Neumarkt przypisał warsztatowi uczniów Hansa Pleydenwurffa, zespołowi Mistrza Ołtarza św. Ulryka[11].

  • Ołtarz z kościoła NMP na Piasku – 1485-1487, tempera na desce jodłowej, fragment poliptyku z kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu, od 1946 w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu, nr inw. 186725;:
    • Narodziny Chrystusa (Adoracja) – (awers), zachowany fragment (obcięty z dołu), 116 × 152 cm;
    • Biczowanie Chrystusa – (rewers);
    • Obrzezanie – 1485, zachowana w dwóch fragmentach tablica z kościoła Marii Panny na Piasku we Wrocławiu;
    • Chrystusa w Tłoczni Mistycznej (Chrystus tłoczący wino[8]) – jedyny obraz z kwatery głównej stanowiący dawniej poliptyk z kościoła Bożego Ciała – 1480–1490 obecnie Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu;

Zachowana obustronnie malowana kwatera była częścią dawnej nastawy głównego ołtarza pod wezwaniem Matki Boskiej, św. Augustyna i św. Jadwigi z kościoła Kanoników Regularnych Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu. Pierwotnie mógł to być poliptyk, gdzie korpus wypełniały rzeźbione figury Marii z Dzieciątkiem, oraz św. św. Jadwigi, Augustyna i Anny Samotrzeć (obecnie znajdujące się w kościele św. Anny w Sobótce) a skrzydła były pokryte malarskimi cyklami: pasyjny w pierwszym otwarciu i dzieciństwa Chrystusa w partii uroczystego otwarcia[12]. Fundatorem poliptyku był prawdopodobnie opat augustianin Benedykt Johnsdorf[13]. Nastawa miała wielkość zbliżoną do wymiarów Poliptyku Legnickiego[12]. Według materiałów źródłowych, na początku XIX, istniało jeszcze pięć innych malowanych tablic retabulum, gdzie na jednym znajdowała się data "1487". W drugiej połowie XIX wspominano już tylko o dwóch fragmentach przedstawiające sceny Obrzezania z datą "1485", które zaginęły w czasie II wojny światowej[13].

  • Poliptyk strzegomski – ­dwanaście z szesnastu[14] zachowanych tablic, 1486-1487, tempera, złoto płatkowe; srebro płatkowe, deska jodłowa w układzie pionowym, 170-172 × 147 cm (169,5 x 146,5) (wymiary kwater), pierwotnie w Śląskim Muzeum Sztuk Pięknych od 1946 w Muzeum Narodowym w Warszawie, nr inw. 186027:

W szafie ołtarza prawdopodobnie znajdowały się rzeźbione figury Marii oraz św. Piotra i Pawła. Na skrzydłach uroczystego otwarcia, na złotym tle ukazane zostały sceny z dzieciństwa Chrystusa i z życia Marii:

    • Zwiastowanie (awers);
    • Adoracja Dzieciątka (awers);
    • Ofiarowanie w Świątyni (awers);
    • Wniebowzięcie Marii (awers).

Drugie otwarcie ukazuje, na tle laserowanej srebrnej folii, sceny pasyjne:

    • Pojmanie Chrystusa (rewers, pierwsze otwarcie), (tab A)
    • Biczowanie Chrystusa (rewers, pierwsze otwarcie), (tab. B)
    • Niesienie Krzyża (rewers, pierwsze otwarcie), (tab. C)
    • Chrystus na krzyżu (rewers, pierwsze otwarcie), (tab. D)

Na zaginionym lewym zewnętrznym skrzydle znajdowały się (na awersie) sceny "Ogrojca" (górna) i Ecco Homo. Na ich rewersie mogły znajdować się odpowiednio sceny Zesłanie Ducha Świętego (górna) i Wręczenie kluczy św. Piotrowi.

Na prawym zewnętrznym skrzydle w górnej kwaterze znajdowała się scena Zaśnięcie Marii (rewers -fragment, kwatera zamknięcia) a na jej awersie Koronowanie cierniem (fragment, tab. E); w dolnej Nawrócenie Pawła (dolna, kwatera zamknięcia)[15][16].

Poliptyk został wykonany dla kościoła Joannitów pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła w Strzegomiu. Datowany jest na podstawie znajdujących się na dwóch tablicach dat: "1486" (Złożenie do grobu) i "1487" (Wniebowzięcie). Według historyków nastawa była wykonywana równolegle z nastawą ołtarzową do kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu; przy pracach w Strzegomiu mistrz był jedynie odpowiedzialny za część kompozycyjną i nadzór nad pracami a wykonawstwo powierzył warsztatowi co jest widoczne w uproszczonych formach[17]. Przy komponowaniu poszczególnych kwater Mistrz lat 1486–1487 korzystał z rycin Martina Schongauera, które były dla niego źródłem inspiracji i z których wykorzystał pojedyncze motywy[18].

  • Dawna nastawa ołtarza głównego kościoła Serwitów pod wezwaniem św. Ulryka w Halle" – 1488, pentaptyk wykonany dla kościoła św. Ulryka w Halle; obecnie jest częścią nastawy ołtarza głównego kościoła św. Augustyna w Magdeburgu.
    • Zamknięty pentaptyk: dwie sceny na dwóch skrzydłach Św. św. Grzegorz Wielki i Hieronim (skrzydło lewe), Św. św. Ambroży i Augustyn
    • Pierwsze otwarcie: cztery sceny na czterech panelach, Zwiastowanie Marii, Adoracja Dzieciątka, Pokłon Trzech Króli, Ofiarowanie w świątyni.

W uroczystym otwarciu szafa wypełniona jest rzeźbioną sceną Koronacji Marii w otoczeniu figur św.św. Ulryka i Ludgera. W lewym skrzydle znajdują się figury sw. Katarzyny i św. Urszuli a w prawym św. Wiktora i Maurycego[19].

Zamknięcie:

  • Dwie tablice podzielone na dwie części, na których zostały przedstawione osiem postacie świętych:

- tablica lewa(A): św. Liberiusz i św. Erazm (u góry) oraz św. Sebastian i św. Roch (u dołu) - tablica prawa(B): św. Makary i św. Jodok (u góry) oraz św. Antoni i św. Onufry (u dołu)

Pierwsze otwarcie:

  • Cykl ośmiu scen pasyjnych, po dwie na każdym panelu, u góry:

- tablice górne od lewej: Chrystus w ogrójcu (tab. A, rewers), Pojmanie (tab. C, awers), Biczowanie (D, awers), Cierniem koronowanie (B, rewers) - tablice dolne od lewej: Ecce Homo (tab. A, rewers), Upadek pod krzyżem(tab. C, awers), Ukrzyżowanie (D, awers), Opłakiwanie (B, rewers)

Uroczyste otwarcie:

  • W korpusie i w predelli znajdują się figury rzeźbione i scena Zaśnięcia Marii z wyryta datą "1492" - autorstwo regionalnego warsztatu rzeźbiarskiego[20], Po bokach, na skrzydłach trzy sceny z życia Marii i Jezusa na każdym.

- po lewej stronie, na tablicy C (rewers), od góry: Zwiastowanie, Adoracja Dzieciątka, Pokłon Trzech króli; - po prawej stronie, na tablicy D (rewers), od góry: Ofiarowanie w świątyni, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie.

  • Obraz z Dziećmorowic - 1511, tempera na desce, 149 x 56 (wymiary tab. zewnętrznych), Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu, Berlin (tablica środkowa).

Jedno malowidło rozdzielone na trzy części: Msza św. Grzegorza, Maria Apokaliptyczna, Święta Anna Samotrzeć, umieszczone w trzech pionowych polach wydzielonych arkadami utworzonymi z wyciśniętych w gruncie złoconych wici roślinnych. Według historyków, jest to obraz epitafijny. Do 1898 roku znajdowało się w kościele w Dziećmorowicach a następnie zostało przeniesione do Muzeum Archidiecezjalnego; rozdzielone zostało w 1915 roku, kiedy to środkową część poddano konserwacji i wypożyczono do kościoła Serca Jezusowego w Bernau. Malowidło nigdy już nie powróciło do Polski i obecnie znajduje się w kościele św. Michała przy Hospicjum św. Józefa w Berlinie[21]. W scenie "Mszy św. Grzegorza" znajduje się data "1511" i tym samym jest ostatnim dziełem przypisywanym warsztatowi Mistrza lat 1486/87[22].

Pracownia

edytuj
 
Chrystus Bolesny ofiarowany przez Boga Ojca scena z epitafium nieznanego zakrystiana z kościoła św. Elżbietywe Wrocławiu, 1492 MNWr

Pozostałe dzieła przypisywane Mistrzowi lat 1486–1487 powstawały w jego pracowni z różnym wkładem samego mistrza o okresie od początku lat siedemdziesiatych XV wieku a 1511 rokiem. Wśród nich znajdują się zarówno cykle ołtarzowe jak i pojedyncze epitafia. We współpracy z warsztatem powstały[4][9]:

  • Sąd Ostateczny - epitafium Wacława Żagańskiego z 1488, z kościoła św. Barbary we Wrocławiu, tempera na podłożu z drewna świerkowego, 204 x 172[23];
  • Maria z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych: św. Andrzej, św. Jadwiga Śląska, św. Jan Chrzciciel, św. Jan Ewangelista, św. Stanisław, św. Wacław i fundatorem – 1494, epitafium Johannesa Steinberga, tempera, złocenie, deska lipowa, 116 x 100 cm bez ramy (121,5 × 104,0 × 8,5 cm z ramą). Obraz pochodzi z kościoła parafialnego w Świdnicy [24][25]
  • Chrystus Bolesny ofiarowany przez Boga Ojca – 124 × 127 cm, tempera na podłożu z drzewa świerkowego, tło złocone z tłoczonym ornamentem roślinnym; obraz wotywny, tempera na podłożu z drewna świerkowego, tło złocone ornamentem roślinnym, wykonany dla kościoła św. Elżbiety. W 1946 roku przewieziony do Muzeum Narodowego w Warszawie;.
  • Dzieło Zbawienia - epitafium zakrystiana z kościoła Św. Elżbiety we Wrocławiu z 1492 roku;
  • Chrystus w Tłoczni Mistycznej - jedna zachowana kwatera z poliptyku z wrocławskiego kościoła Bożego Ciała[5];
  • epitafium Johannesa vom Berge (lub wg innych źródeł Andreasa Steinberga) z 1494 roku z kościoła św. św. Wacława i Stanisława w Świdnicy;
  • epitafium ze św. Anną Samotrzeć, 1495, (MNW);
  • epitafium Stanisława Bernwalda świdnickiego proboszcza z 1510, z kościoła św. św. Wacława i Stanisława w Świdnicy.
  • Epitafium Wincentego Partscha;
  • Epitafium nieznanego mieszczanina u stóp św. Anny z 1495;
  • nastawa z Chóru Mieszczańskiego w kościele św. św. Wacława i Stanisława w Świdnicy;
  • skrzydła nastawy z Lusiny;
  • dwa skrzydła domowego ołtarzyka;
  • nastawa z kościoła św. Mikołaja w Niedźwiedzicach.

Twórczość Mistrza lat 1486–1487 lub jego warsztatu oddziaływała na innych artystów, którzy wzorując się na nim stworzyli kilka późnogotyckich dzieł. Do tej grupy zalicza się kilka śląskich realizacji[4]:

  • nastawy Ukrzyżowania z ołtarza kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu, z Osetna, i Ścinawy;
  • kwatery ołtarzowe z kościoła Marii Panny w Legnicy:
  • Tablicę Różańcową z kościoła wrocławskich Bernardynów;
  • skrzydła ołtarz z zakrystii kościoła św. św. Piotra i Pawła w Strzegomiu;
  • predellę z Gołaszyna;
  • malowidła z kościoła Świętego Krzyża w Żaganiu.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Patała 2018 ↓, s. 201.
  2. ↑ Mieczysław Zlat Sztuki śląskiej drogi od gotyku [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych warszawa 1966, s. 162 za: T. Dobrzeniecki Malarstwo tablicowe s. 229
  3. ↑ Labuda i Secomska 2004 ↓, s. 246.
  4. ↑ a b c d e f g h Patała 2018 ↓, s. 202.
  5. ↑ a b c d e f Labuda i Secomska 2004 ↓, s. 240.
  6. ↑ a b c Patała 2018 ↓, s. 203.
  7. ↑ Dobrzeniecki 1972 ↓, s. 229.
  8. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 541.
  9. ↑ a b Patała 2018 ↓, s. 204.
  10. ↑ Patała 2018 ↓, s. 206.
  11. ↑ Patała 2018 ↓, s. 209.
  12. ↑ a b Patała 2018 ↓, s. 211.
  13. ↑ a b Patała 2018 ↓, s. 212.
  14. ↑ Ziomecka 1986 ↓, s. 51.
  15. ↑ Patała 2018 ↓, s. 213.
  16. ↑ Ziomecka 1986 ↓, s. 51-52.
  17. ↑ Patała 2018 ↓, s. 214-215.
  18. ↑ Patała 2018 ↓, s. 215.
  19. ↑ Patała 2018 ↓, s. 218.
  20. ↑ Patała 2018 ↓, s. 220.
  21. ↑ Patała 2018 ↓, s. 223-224.
  22. ↑ Patała 2018 ↓, s. 224.
  23. ↑ Dobrzeniecki 1972 ↓, s. 236.
  24. ↑ Dobrzeniecki 1972 ↓, s. 237.
  25. ↑ Epitafium na wolnelektury.pl

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Heinz Braune, Erich Wiese, Schlesische Malerei und Plastik des Mittelalters. Kritischer Katalog der Ausstellung in Breslau 1926, Lipsk 1929[1]
  2. ↑ Technika polegająca na tłoczeniu brokatu w masie żywicznej i nakładaniu go w postaci aplikacji

Bibliografia

edytuj
  • praca zbiorowa pod red. Jana Harasimowicza: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-7384-561-9. ISBN 83-7384-561-5. (pol.).
  • Tadeusz Dobrzeniecki: Malarstwo tablicowe. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1972. (pol.).
  • Agnieszka Patała: Pod znakiem świętego Sebalda. Rola Norymbergi w kształtowaniu późnogotyckiego malarstwa tablicowego na Śląsku. Warszawa: Via Nova, 2018. ISBN 978-83-64025-43-3. (pol.).
  • Adam Labuda, Krystyna Secomska: Malarstwo Gotyckie w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2004. ISBN 83-7181-349-X.
  • Anna Ziomecka: Śląskie malarstwo gotyckie. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 1986.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mistrz_lat_1486–1487&oldid=74030762”