Niszczyciele typu S 90

Niszczyciele typu S 90 – pierwsza seria niszczycielii zaprojektowanych i zbudowanych w Niemczech w latach 1898–1901, w stoczni Schichau w Elblągu. Zbudowano 12 jednostek tego typu, o numerach od S 90 do S 101. Oficjalnie klasyfikowane w marynarce niemieckiej jako wielkie torpedowce lub torpedowce pełnomorskie[2], były pod względem wielkości i charakterystyk odpowiednikami klasy niszczycieli i za takie są uznawane[4][5]. Razem z kolejnymi typami, o numerach okrętów do G 137, tworzyły grupę zbliżonych typów określaną jako Großes Torpedoboot 1898. W 1914 roku zostały przenumerowane na T 91 do T 101. Służyły podczas I wojny światowej. Z wyjątkiem dwóch okrętów, wszystkie pozostałe przetrwały wojnę.

Niszczyciele (duże torpedowce) typu S90
Ilustracja
S 95 w typowym czarnym malowaniu niemieckich niszczycieli na wodach ojczystych[1]
Kraj budowy

 Cesarstwo Niemieckie

Użytkownicy

 Kaiserliche Marine
 Reichsmarine

Stocznia

Schichau w Elblągu

Wejście do służby

1899-1901

Wycofanie

1921

Zbudowane okręty

12

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

310 t normalna
394 t pełna[2]

Długość

63,0 m

Szerokość

7 m

Zanurzenie

2,83 m[2]

Napęd

3 kotły, 2 maszyny parowe potrójnego rozprężania (5900 KM), 2 śruby

Prędkość

26,5 węzłów

Zasięg

830 mil morskich przy 17 w

Załoga

57 (2 oficerów)[3]

Uzbrojenie

3 armaty 50 mm L/40 (3x1)
2 karabiny maszynowe
3 wyrzutnie torped 450 mm (3x1)

Historia

edytuj
 
S 90 w 1901

Dwanaście wielkich torpedowców typu S 90 zostało zaprojektowanych w Niemczech i zbudowanych w stoczni Schichau[6][7]. Nosiły one oznaczenia od S 90 do S 101 (litera S oznaczała stocznię Schichau).

W momencie wybuchu I wojny światowej ich wartość bojowa była już stosunkowo niska, na wielu z nich zdjęto uzbrojenie torpedowe i służyły one jako jednostki pomocnicze, tendry okrętów podwodnych[8]. Z wyjątkiem dwóch okrętów, S 90 i T 100 (ex. S 100), wszystkie pozostałe okręty tego typu przetrwały wojnę.

S 97 od 28 maja 1900 służył jako awizo pod nazwą „Sleipner” przy jachcie cesarskim, po czym po wybuchu wojny został przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża i przemianowany na T 97[3]. Trzy pierwsze okręty, S 90, S 91 i S 92 od wejścia do służby służyły w niemieckiej kolonii Tsingtau (Qingdao) w Chinach, skąd dwa ostatnie powróciły w 1902 roku[2]. W związku ze zdeklasowaniem okrętów tego typu przez nowsze niszczyciele, 4 września 1914 zmieniono okrętom oznaczenia na rozpoczynające się od litery T, oznaczające torpedowce, z zachowaniem tych samych numerów, żeby zwolnić numery dla nowo budowanych niszczycieli[3]. Większość służyła przez całą I wojnę światową na wodach niemieckich, z wyjątkiem S 90, który służył nadal na wodach chińskich i jako jedyny nie został przemianowany[6][9]. W nocy z 17 na 18 października 1914 zatopił on japoński krążownik „Takachiho” w czasie oblężenia Qingdao, ale nie mogąc przerwać blokady, wyrzucił się na brzeg[9]. Z pozostałych okrętów, T 100 zatonął na Bałtyku 15 października 1915 po kolizji ze statkiem handlowym „Preussen”[3].

Po zakończeniu wojny okręty krótko służyły w Reichsmarine, zostały złomowane w 1921[6][9].

 
S 90 w malowaniu kolonialnym
 
S 97 jako awizo „Sleipner” przy jachcie cesarskim.

Opis konstrukcji

edytuj

Okręty oficjalnie klasyfikowane były jako „torpedowce pełnomorskie” względnie „torpedowce oceaniczne” lub „wielkie torpedowce” (Hochsee-Torpedoboote lub Große Torpedoboote)[6][7][8][2], współcześnie w publikacjach, zwłaszcza anglojęzycznych, klasyfikowane są anachronicznie jako niszczyciele[4][5]. Różniły się przy tym znacząco od podobnych im klasą ówczesnych okrętów brytyjskich[5].

W odróżnieniu od pierwszego niszczyciela marynarki niemieckiej D 10, zbudowanego i zaprojektowanego w brytyjskiej stoczni, typ S 90 był projektem całkowicie niemieckim[5]. Stanowił ewolucję wcześniejszych projektów Schichaua, jak D 9, bardziej zbliżonych do kanonierki torpedowej. Wyraźnie odróżniał się on od ówczesnych brytyjskich i francuskich okrętów tego typu, natomiast wykazywał podobieństwa do amerykańskiego USS „Bainbridge” (DD-1) w tym, że okręty te miały wysoki, podniesiony pokład dziobowy zamiast modnego wówczas u niszczycieli zaokrąglonego pokładu typu turtle back (skorupa żółwia)[5][10]. Tracono w ten sposób kilka węzłów szybkości, ale za to znacznie podnoszono żeglowność w warunkach pełnomorskich[5][10].

Podstawowym zadaniem okrętów niemieckich tej klasy był atak torpedowy na duże jednostki nieprzyjaciela, a nie jak w przypadku okrętów brytyjskich obrona własnych sił przed atakiem torpedowców[5]. Różnice nie przejawiały się tylko w nazwie (niemieckie Torpedoboote [torpedowce], a brytyjskie torpedo boat destroyers [niszczyciele torpedowców]), ale także w uzbrojeniu[5]. Okręty brytyjskiej miały znacznie silniejsze uzbrojenie artyleryjskiej: niemieckie Torpedoboote uzbrojone były w trzy armaty kalibru 50 mm, a ówczesne brytyjskie torpedo boat destroyers zazwyczaj w jedną armatę 12-funtową (76 mm) i cztery do sześciu armat 6-funtowych (57 mm)[5][11].

Wszystkie okręty miały konstrukcję stalową, galwanizowaną poniżej linii wodnej[6]. Kadłub dzielony był na dziesięć przedziałów wodoszczelnych[6].

Napęd okrętów stanowiły dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania z pionowymi cylindrami o mocy indykowanej 5900 KM napędzające dwie śruby o średnicy 2,25 metry z trzema kotłami wodnorurkowymi typu Thornycroft(inne języki)[6] opalanymi węglem, którego zapas wynosił 93 tony[9].

Długość linii wodnej okręt wynosiła 62,7 metrów, a długość całkowita 63 metry[9][12]. Maksymalna szerokość kadłuba wynosiła 7 metrów, zanurzenie na dziobie wynosiło 2,03 metry, a na rufie 2,83 metry[9][12]. Wyporność normalna wynosiła 310 ton, a maksymalna do 394 ton[9][12]. Prędkość maksymalna wynosiła do 26,5 węzłów (planowana była wyliczona na 27 węzłów)[9][12]. Okręt mógł utrzymać prędkość maksymalną przez około trzy godziny, a prędkość 12-14 węzłów do dwunastu godzin[7].

Okręty były uzbrojone w trzy pojedyncze armaty 50 mm (zapas amunicji 252 pocisków), dwa karabiny maszynowe i trzy pojedyncze wyrzutnie torpedowe 450 mm (z łącznym zapasem pięciu torped)[6][12].

Załogę stanowiło 55 marynarzy i dwóch oficerów[6].

Koszt budowy jednego okrętu wynosił pomiędzy 874.000, a 1.015.000 ówczesnych marek[9].

Lista jednostek

edytuj
Nazwa Numer stoczniowy Wodowany Wejście do służby Wycofanie ze służby Uwagi
S 90 644 26/07/1899 24/10/1899 17/10/1914 Służył na Dalekim Wschodzie. Zatopił japoński krążownik „Takachiho” w czasie oblężenia Qingdao, samozatopiony 17. 10. 1914.
S 91 645 25/09/1899 24/04/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 91, złomowany w 1921.
S 92 646 15/05/1900 27/06/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 92, służył jako okręt flagowy dywizjonu trałowców, złomowany w 1921.
S 93 647 24/03/1900 14/07/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 93, służył jako okręt obrony wybrzeża, złomowany w 1921.
S 94 648 23/04/1900 27/07/1900 26/10/1920 4 września 1914 przemianowany na T 94, służył jako okręt ochrony wybrzeża, zatopiony 13 marca 1920 w czasie puczu Kappa, podniesiony z dna i wycofany ze służby w październiku 1920, złomowany w 1921.
S 95 649 20/02/1900 29/08/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 95, służył jako okręt ochrony wybrzeża, wycofany ze służby 22 marca 1921, złomowany w 1921.
S 96 670 31/01/1900 27/09/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 95, służył jako okręt pomocniczy, wycofany ze służby w 1921, złomowany w 1921.
S 97 671 16/12/1899 28/05/1900 22/03/1921 Dłuższy o 20 cm, wyporność większa o 40 ton. Początkowo służył jako awizo pod nazwą „Sleipner” przy jachcie cesarskim. 4 września 1914 przemianowany na T 97, służył jako okręt obrony wybrzeża, złomowany w 1921.
S 98 672 28/07/1899 04/11/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 98, służył jako okręt pomocniczy, złomowany w 1921.
S 99 673 04/09/1900 13/12/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 98, służył jako eskortowiec, złomowany w 1921.
S 100 674 13/11/1900 18/04/1901 15/10/1915 4 września 1914 przemianowany na T 100, służył jako okręt flagowy flotylli okrętów podwodnych. Zatonął na Bałtyku 15 października 1915 po kolizji w promem „Preussen”.
S 101 673 22/12/1900 30/05/1900 22/03/1921 4 września 1914 przemianowany na T 101, służył jako okręt flagowy flotylli okrętów podwodnych, a później jako patrolowiec i okręt flagowy flotylli torpedowców, złomowany w 1921.

Przypisy

edytuj
  1. Gröner 1983 ↓, s. 14,43.
  2. a b c d e Gröner 1983 ↓, s. 42-43.
  3. a b c d Trubicyn 2000 ↓, s. 31-32
  4. a b Roger Chesneau: Conway's All the World's Fighting Ships, 1860–1905, ss. 262-265.
  5. a b c d e f g h i Eric Osborne: Destroyers. s. 42,191.
  6. a b c d e f g h i E. Groner: German Warships. s. 169.
  7. a b c A. Preston: Destroyers. s. 12.
  8. a b Jane's Fighting Ships of World War 1. s. 119.
  9. a b c d e f g h i E. Groner: German Warships. s. 170.
  10. a b Norman Friedman: The U. S. Destroyers. s. 15.
  11. Eric Osborne: Destroyers. s. 198-201.
  12. a b c d e R. Gardiner: German Warships of World War I. s. 168-204.

Bibliografia

edytuj
  • Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945. Band 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1983. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
  • Eric Groner, Martin Maas: German Warships, 1815-1945, Volume One: Major Surface Vesels. Naval Institute Press. ISBN 978-0870217906. (ang.).
  • Jane's Fighting Ships of World War 1. London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
  • Robert Gardiner: German Warships of World War I: The Royal Navy's Official Guide to the Capital Ships, Cruisers, Destroyers, Submarines, and Small Craft, 1914-1918. Naval Institute Press, 1992. ISBN 978-1557503039. (ang.).
  • Eric Osborne: Destroyers: An Illustrated History Of Their Impact (Weapons and Warfare). ABC-Clio. ISBN 1-85109-479-2. (ang.).
  • Norman Friedman: The U. S. Destroyers: An Illustrated Design History. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1982. ISBN 0-87021-733-X. (ang.).
  • Antony Preston: Destroyers. London: Hamlyn, 1978. ISBN 0-600-32955-0. (ang.).
  • Siergiej Trubicyn: Eskadriennyje minonoscy i minonoscy Giermanii (1871-1918 gg.). Sankt Petersburg: 2000, seria: Bojewyje Korabli Mira. (ros.).
  • Roger Chesneau, Eugène Kolesnik (red.): Conway's All the World's Fighting Ships, 1860–1905. London: Conway Maritime Press, 1979 (ang.)