Ohele na cmentarzu żydowskim w Warszawie na Woli
Ohele na cmentarzu żydowskim w Warszawie na Woli – na wolskim cmentarzu żydowskim w Warszawie znajduje się obecnie około 40 oheli[1]. Jest to największe ich skupisko w Polsce. Przed wybuchem II wojny światowej takich budowli znajdowało się na tym cmentarzu czterdzieści jeden. Były wznoszone nad grobami wybitnych rabinów i cadyków.
Pewne wątpliwości budzi data powstania pierwszego ohelu na tym cmentarzu. Wynikają one z różnego sposobu interpretowania statusu grobowca Bera Sonnenberga. Jeżeli uznać go za ohel to będzie on pierwszym tego typu budynkiem na wolskim cmentarzu, gdyż został wzniesiony około 1831. W razie odmiennego stanowiska, to jest przyjęcia, że jest to mauzoleum, ohel zmarłego w 1839 Szlomo Zalmana Lipszyca należy uznać za najstarszy[2].
W czasie II wojny światowej niektóre z oheli uległy zniszczeniu, a zniszczenie przez Niemców dokumentacji cmentarza nie pozwoliło na ich zlokalizowanie po wojnie. W okresie powojennym, wobec zagłady nieomal całej żydowskiej społeczności miasta, zaniedbane ohele popadały w ruinę. Dopiero w ostatnich latach niektóre ohele były remontowane i odbudowywane.
Poniższa tabela jest zestawieniem oheli, ich ruin i miejsc w których z dużą dozą prawdopodobieństwa stały ohele przed II wojną światową.
Lp. | Numer kwatery | Pochowani w ohelu | Data wybudowania / odbudowania ohelu | Zdjęcie | Galeria |
---|---|---|---|---|---|
1. | 1 | Szlomo Zalman Lipszyc (zm. 1839) Binum Zeew Lipszyc (zm. 1875) Jakir Lipszyc (zm. 1878) |
ok. 1839 | ||
2. | 1 | Jeszaja Muszkat | pomiędzy 1871 a 1874[3] | ||
3. | 1 | Arie Lejb Cinc | ? | ||
4. | 1 | Aharon Kacenelenbogen | ? | ||
5. | 4 | ? | ? | ||
6. | 4 | ? | ? | ||
7. | 12 | Meir Szlomo Jehuda Rabinowicz, Jehoszua Łęczner i Jicchak Jaakow Rabinowicz | pomiędzy 1871 a 1874[3] | ||
8. | 13 | Mordechaj Menachem Mendel Kalisz, Menachem Mendel Kalisz z Maczewic, Abraham Mojżesz Kalisz z Połańca, Jakub Juda Tannenbaum z Warszawy i Nadarzyna, Chaim Tannenbaum z Warszawy | pomiędzy 1871 a 1874[3] | ||
9. | 13 | Immanuel Waltfried | pomiędzy 1871 a 1874[3]/po 1899 i po 1904[4] | ||
10. | 13 | Izrael Izaak z Radoszyc | 1858[5] | ||
11. | 31 | Baruch Szapiro z Czyżewa | 1879[6] | ||
12. | 32 | Jakub Arie Guterman, Lewi Izaak z Seroczyna, Aron Menachem Mendel Guterman z Radzymina, Nechemiasz Alter z Warszawy | pomiędzy 1871 a 1874[3] | ||
13. | 32 | Jaakow Jicchak Szapira z Mogielnicy | 1883[3] | ||
14. | 32 | ? | ? | ||
15. | 44 | ? | ? | ||
16. | 47 | Cwi Hirsz Morgenstern | pomiędzy 1897-1937[7] | ||
17. | 47 | Abraham Józef z Kocka | 1939? | ||
18. | 47 | Mosze Mordechaj Morgenstern | 1929? | ||
19. | 47 | Mordechaj Josef Twerski | 1929? | ||
20. | 47 | Israel Taub i Jaakow Dawid Taub | 1920? | ||
21. | 47 | Mordechaj Józef Eleazar Leiner | 1932[8] | ||
22. | 47 | Menachem Kalisz, Josef Kalisz I, Jakub Dawid z Żyrardowa | 1932[8] | ||
23. | 47 | Aharon Cwi Landau z Białej Rawskiej | 1910? | ||
24. | 47 | Szmuel Weinberg | 1916? | ||
25. | 47 | Nechemiasz z Baranowicz | 1927? | ||
26. | 47 | Mojżesz Mordechaj z Pelcowizny | 1914? | ||
27. | 47 | Beniamin Menachem i Jicchak Meir | / 1997? | ||
28. | 47 | ? Mosze Aharon Taub | ? | ||
29. | 47 | Jaakow Taub z Jabłonny | 1920? | ||
30. | 47 | Cadyk ze Skierniewic | ? | ||
31. | 47 | ?[9] | ? | ||
32. | 49 | Jaakow Landau z Jeżowa Menachem Mendel Chaim Landau z Zawiercia |
1893? | ||
33. | 49 | Chaim Sołowiejczyk i Naftali Cwi Jehuda Berlin | ?; odnowiony w latach 2011-2012 | ||
34. | 49 | ? | ? | ||
35. | 49 | ? | ? | ||
36. | 57 | Salomon Henoch Rabinowicz | ? | ||
37. | 57 | Alter Israel Szimon z Mińska Mazowieckiego | 1933[8]; odnowienie dachu w latach 2011-2012 | ||
38. | 57 | Josef Aharon Rabinowicz | ? | ||
39. | 57 | Abraham Mosze Zilberberg | ? | ||
40. | 73 | Jicchak Zelig Morgenstern | 1939? | ||
41. | 73 | Elimelech Menachem Mendel Landau, symboliczny grób Jaakow Jicchak Dan Landau | 1936? | ||
42. | 73 | Chaim Biniamin Taub ze Zwolenia | ? | ||
43. | ?[10] | I. Flancgart z Płocka | pomiędzy 1871 a 1874[3] | ||
44. | ?[10] | cadyk zwany reb Berke | pomiędzy 1897 a 1914[11]/po 1900[12] | ||
45. | ?[10] | Naftali Goldberg z Siedlec | pomiędzy 1897 a 1914[11] | ||
46. | ?[10] | Goldszlak | pomiędzy 1897 a 1937[7] | ||
47. | ?[10] | Lejb Weingarten | pomiędzy 1897 a 1937[7] |
Przypisy
edytuj- ↑ Adrianna Rozwadowska: Żyd antysemita, Legia i jelenie. Dyrektor cmentarza: "Moja praca to ciągłe napięcie". wyborcza.biz, 1 listopada 2021. [dostęp 2021-11-13].
- ↑ O wątpliwościach tego rodzaju informuje już Schiper Cmentarze ss. 118-119. Zwolennikami tezy, iż grobowiec Sonnenberga to jedynie trochę bardziej ozdobny nagrobek, były kręgi ortodoksyjne, chcące przez fakt pierwszeństwa ohelu Lipszyca podkreślić jego pobożność i świątobliwość.
- ↑ a b c d e f g Tak Schiper s. 186
- ↑ W latach tych ohel spłonął i, pewnie niezwłocznie, został odnowiony. Tak Schiper s. 220
- ↑ Data ta odnosi się jedynie do wniosku, który rodzina i zwolennicy zmarłego wnieśli do warszawskiego Dozoru Bożniczego o zgodę na wybudowanie ohelu. Wobec faktu, iż miał to być drugi, po ohelu Szlomo Zalmana Lipszyca, ohel na wolskim kirkucie Dozór Bożniczy w swym gronie przeprowadził specjalne głosowanie nad zezwoleniem na wzniesienie ohelu. Przy licznych głosach wstrzymujących się ostatecznie odmówiono zgody i ohel nie powstał. Na grobie zmarłego wystawiono jedynie ozdobną macewę. Tak Schiper Cmentarze s. 119
- ↑ Tak Schiper s. 186, choć podaje, że ten był rabinem w Szczucinie
- ↑ a b c Tak Schiper s. 220
- ↑ a b c Tak Schiper s. 235
- ↑ Wodziński na mapce na s. 226 odnotowuje ruinę ohelu leżącą w południowej części kwatery 47, pomiędzy ohelami Mordechaja Józefa Eleazara Leinera i Aharona Cwi Landaua. Nie podaje przy tym kto mógłby być w tym ohelu pochowany. Autorowi tego zestawienia na Wikipedii nie udało się odnaleźć tych ruin w terenie, stąd brak zdjęcia.
- ↑ a b c d e Ohel ten wymienia Schiper lecz nie podaje miejsca położenia. Być może jest to któryś z niezidentyfikowanych oheli. Współczesne źródła, to jest Wodziński i baza pochowanych na cmentarzu na Okopowej nie odnotowują takiego pochówku ani ohelu, co świadczyłoby o zupełnym zniszczeniu nagrobka, choć niekoniecznie ohelu.
- ↑ a b Tak Schiper s. 207
- ↑ W tym roku ohel spłonął i, pewnie niezwłocznie, został odnowiony. Tak Schiper s. 220
Bibliografia
edytuj- Marcin Wodziński, Groby cadyków w Polsce. O chasydzkiej literaturze nagrobnej i jej kontekstach, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1998, ISBN 83-7091-041-6, OCLC 835718414 .
- Rozdział VIII, XIII, XV, XVI. W: Ignacy Schiper: Cmentarze żydowskie w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie Maor, 1938.