Order Orła Białego (Serbia)
Order Orła Białego, także Order Białego Orła[1]; (serb.-chorw. Orden Belog Orla, cyr. Орден Белог Орла)[2] – order nadawany za zasługi cywilne i wojskowe przez Królestwo Serbii i Królestwo Jugosławii w latach 1883–1945, po 1945 order domowy wygnanej dynastii Karadziordziewiciów, a od 2009 ponownie, drugie po Orderze Świętego Sawy, najwyższe odznaczenie Serbii.
 Awers Gwiazdy orderowej za zasługi cywilne | |
 Awers Orderu z Mieczami V Klasy z lat 1915–1918 | |
 Baretka V klasy pokojowa | |
 Baretka V klasy wojenna | |
 Baretka V klasy bojowa | |
| Ustanowiono | |
|---|---|
| Powyżej | |
| Poniżej | |
Historia edytuj
Order został ustanowiony przez króla Serbii Milana I z dynastii Obrenowiciów 23 stycznia 1883 – w rok po obwołaniu dotychczasowego Księstwa Serbii królestwem (5 marca 1882), posiadał od początku pięć klas według schematu Legii Honorowej, od kawalera Wielkiego Krzyża do kawalera i był w latach 1883–1898 najwyższym orderem Serbii, nadawanym zarówno obywatelom serbskim jak cudzoziemskim za zasługi dla tronu, państwa i narodu. Po obaleniu Obrenowiciów w roku 1903 nowy król Piotr I Karadziordziewić potwierdził order, nieznacznie tylko zmieniając jego statuty. W roku 1915 dodano klasę za zasługi wojenne. Order został przejęty przez powstałe w roku 1918 Królestwo SHS, późniejsze Królestwo Jugosławii. Po wprowadzeniu socjalizmu w roku 1945 Order Orła Białego stał się orderem domowym dynastii Karadziordziewiciów, prywatnie nadawanym przez króla Piotra II i obecnie przez jego syna, królewicza Aleksandra.
Pomimo zakończenia nadawania orderu utrzymano jego status odznaczenia także w okresie Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii i w Republice Serbii.
| Klasy | Nazwa (pol.) |
Nazwa (serb.) |
Nazwa (serb.-chorw.) |
Baretka pokojowa (1883–1945) |
Baretka wojenna (1915–1945) |
| I klasa | Krzyż Wielki | Велики крст | Veliki Krst | 
|
|
| II klasa | Wielki Oficer | Велики Официр | Veliki Oficir | 
|
|
| III klasa | Komandor | Командир | Komandir | 
|
|
| IV klasa | Oficer | Официр | Oficir | 
|
|
| V klasa | Kawaler | Кавалир | Kavalir |
|
|
Kobiety orderu otrzymać nie mogły, ale królowe Serbii i Jugosławii były „honorowymi damami”.
Władze Republiki Serbii w 2009 odnowiły order pod nazwą Order Orła Białego z Mieczami, z podziałem na trzy klasy (krzyż wielki, komandor, kawaler), jako odznaczenie typowo wojskowe.
Jednoklasowy order (komandoria) z identyczną oznaką (lecz nie gwiazdą) jest od 1993 nadawany pod nazwą Order Nemanjicia przez władze Republiki Serbskiej w Bośni i Hercegowinie.
Insygnia edytuj
Insygnia orderu to oznaka oraz gwiazda I i II klasy. Oznaka to owalny biały dwugłowy orzeł serbski, w awersie z białym krzyżem serbskim w czerwonym polu na piersi, z owalnym medalionem z datą „1882” na rewersie. Za czasów Obrenowiciów medalion rewersu nosił monogram „M” (Milana I), a data „1882” znajdowała się na tyłach błękitnej girlandy umieszczonej nad głowami orła. Dodana w 1915 roku dekoracja wojenna (Orden Bijeli Orao sa mačevima) to dwie skrzyżowane złote szable położone na girlandzie. Zawieszką oznaki jest złota korona królewska. Gwiazda I klasy jest srebrna, ośmiopromienna, z nałożoną na nią oznaką orderową, gwiazda II klasy ma kształt rombu z oznaką orderu. Oznaki I – IV klasy były pozłacane, oznaka V klasy srebrna.
Wstęga orderu jest czerwona z pojedynczymi błękitnymi paskami wzdłuż brzegów. Za zasługi bojowe przyznawano order na wstążce czerwonej[2].
Odznaczeni edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923, s. VII.
- ↑ a b Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 384.
Bibliografia edytuj
- Maximilian Gritzner, Handbuch der Haus-und Verdienstorden, Leipzig 1893
- Arnhard Graf Klenau, Europäische Orden ab 1700, München 1978
- The Order of the White Eagle. royalfamily.org. [dostęp 2017-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-27)]. (ang.).
- Katalog Odlikovanja. muzej.mod.gov.rs, 2016. [dostęp 2017-10-01]. (serb.).
- Zakon o osnovnim pravima boraca, vojnih invalida i porodica palih boraca („Sl. list SRJ”, br. 24/98, 29/98 – ispr. i 25/2000 – odluka SUS i „Sl. glasnik RS”, br. 101/2005 – dr. zakon i 111/2009 – dr. zakon)
- Zakon o osnovnim pravima lica odlikovanih ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima, ordenom Belog orla s mačevima i Zlatnom medaljom Obilića („Službeni list. SFRJ”, br. 53/82, 75/85, 44/89, 87/89 i 24/98)
- Zakon o osnovnim pravima lica odlikovanih ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima, ordenom Belog orla s mačevima i Zlatnom medaljom Obilića („Službeni list SFRJ”, br. 67/72, 22/73, 33/76, 68/81, 75/85, 44/89 i 87/89)