Ostatnie chwile Ferdynanda IV Pozwanego
Ostatnie chwile Ferdynanda IV Pozwanego (hiszp. Últimos momentos de Fernando IV el Emplazado lub Los Carvajales) – obraz olejny hiszpańskiego malarza José Casady del Alisala przedstawiający Ferdynanda IV Pozwanego, króla Kastylii i Leónu, na łożu śmierci[1].
| |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania |
1860 |
| Medium | |
| Wymiary |
318 × 245 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Lokalizacja | |
_-_F._J._Parcerisa_(1850).jpg)
Ferdynand IV Pozwany był królem Kastylii i Leónu w latach 1295–1312. Zmarł w Jaén 7 września 1312, bez świadków, co jest niezwykłe w przypadku monarchy[2]. Przydomek Pozwany, który otrzymał pośmiertnie, wiąże się z legendą powstałą wokół jego tajemniczej śmierci[3].
Legenda – Los Carvajales edytuj
Kroniki z epoki opisują, że w czasie pobytu w Palencii, król został poinformowany o śmierci swojego faworyta, rycerza Juana de Benavides[4]. Został on zamordowany nocą przez uzbrojonych mężczyzn. Za sprawców natychmiast, na podstawie wcześniejszych wydarzeń, uznano dwóch rycerzy zakonu Kalatrawy braci Pedra i Juana Carvajal. W 1310 roku doszło do konfrontacji wpływowych szlacheckich rodzin Carvajales i Benavides. Bracia Carvajales zarzucili Benavidesowi poważny afront i wyzwali go do walki, którą ostatecznie przegrali, okrywając się jeszcze większą hańbą[5].
W sierpniu 1312, przekonany o winie braci, król udał się z Jaén do pobliskiej miejscowości Martos, gdzie odnalazł i aresztował braci Carvajal. Zostali skazani na śmierć, a ich zapewnienia o niewinności i lojalności wobec króla nie zostały wysłuchane. Zamknięto ich w żelaznej klatce, a następnie zrzucono ze szczytu Peña de Martos[5]. Wielka Kronika Alfonsa XI informuje, że wyrok wykonano 7 sierpnia 1312[6]. Przed straceniem bracia Carvajal pozwali króla, aby za 30 dni stawił się przed obliczem Boga, który sprawiedliwie osądziłby ich trzech. W ten sposób król miał odpowiedzieć przed Bogiem, a w razie winy, sam ponieść śmierć[5]. Ferdynand IV zmarł dokładnie miesiąc później, dnia 7 września, kiedy upływał termin wyznaczony przez braci[4].
Historyk i archeolog Francisco Simón y Nieto pochodzący z Palencii uważał, że przyczyną śmierci króla był prawdopodobnie zakrzep, ale mógł to być także krwotok mózgowy, ostry obrzęk płuc, dusznica, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu itp.[4]
Opis obrazu edytuj
Płótno przedstawia komnatę, w której Ferdynand IV ułożył się do snu. Leżącemu w łóżku królowi ukazują się duchy braci Carvajal. Młody król (w chwili śmierci miał dwadzieścia sześć lat) ubrany jest w czerwoną tunikę, kontrastującą z bielą poduszki i prześcieradła oraz żółcią koca. Ma na sobie pas rycerski, a miecz ozdobiony herbem królestwa Kastylii i Leonu stoi oparty o przykryty czerwonym płótnem stolik, na którym leży także królewska korona[3]. Teatralny gest rozpaczy i cierpienia zapowiada nieuchronną śmierć króla[7].
Nad królewskim łożem stoją duchy braci Carvajal. Mężczyźni są ubrani w białe szaty ozdobione krzyżem liliowym, symbolem zakonu Kalatrawy, do którego należeli. Jeden z braci, patrząc na króla, uniesioną w górę ręką wskazuje na niebo. Daje mu w ten sposób znać, że za chwilę umrze i zostanie osądzony przez Boga. Drugi wskazuje królowi trzymaną w ręce klepsydrę, dając mu do zrozumienia, że wyznaczony termin trzydziestu dni właśnie dobiega końca[3].
Analiza edytuj
Jest to pierwszy obraz o tematyce historycznej namalowany przez Casadę del Alisala, który później wyróżniał się w tej dziedzinie. Kompozycja jest prosta, uwagę zwraca akademickie przedstawienie anatomii braci. Ich twarze są surowe, lecz nie ma w nich okrucieństwa. Malarz Vicente Palmaroli, który mieszkał razem z Casadą w czasie jego stypendium w Rzymie, miał pozować do obrazu jako jeden z braci Carvajal[8].
Pomimo że kroniki z epoki opisują, że Ferdynand IV przed śmiercią ułożył się do snu, Casado del Alisal nie namalował króla w nocnym stroju, ale w płaszczu, butach i rycerskim pasie. Król jest w ten sposób „ubrany na śmierć”, gdyż w przeciwnym razie efekt wizualny obrazu byłby znacznie mniejszy. Jest to typowy zabieg w malarstwie romantycznym, przez który wprowadza się element tragiczny i podkreśla biografię umierającej osoby[7].
Wizerunek Ferdynanda IV był krytykowany jako zbyt tragiczny, przesadzony, ze względu na wykrzywioną minę i lewą rękę chwytającą poduszkę[3]. Kolorystyka obrazu ujawnia wpływ malarza Federico Madrazo[8].
Proweniencja edytuj
W 1860 Casado del Alisal przedstawił obraz na Krajowej Wystawie Sztuk Pięknych[8], za który otrzymał medal I klasy[1]. W tym samym roku obraz został zakupiony przez państwo i włączony do zbiorów Prado[3]. Od 1881 jest eksponowany w Pałacu Senackim w Madrycie. Szkic przygotowawczy do tego dzieła jest przechowywany w zarządzie prowincji Palencia[3].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Casado del Alisal, José. museodelprado.es. [dostęp 2016-03-18]. (hiszp.).
- ↑ Manuel Urbano Pérez Ortega. Un romance olvidado de los Carvajales y "el Emplazado" de José Lamarque de Novoa. „Elucidario Seminario bio-bibliográfico Manuel Caballero Venzalá”. 7 (2009), s. 9-22. Jaén: Instituto de Estudios Giennenses. ISSN 1885-9658. [dostęp 2016-03-11]. (hiszp.).
- ↑ a b c d e f Francisco José Portela Sandoval: Casado del Alisal (1831-1886). Palencia: Diputación Provincial de Palencia, 1986, s. 82. ISBN 84-505-4582-X.
- ↑ a b c César González Mínguez: Fernando IV, 1295-1312. Palencia: La Olmeda, 1995, s. 247. ISBN 84-8173-027-0.
- ↑ a b c Francisco Lozano Muñoz: Crónica de la provincia de Jaén. Editorial MAXTOR, 1867 (2005), s. 41. ISBN 84-9761-185-3.
- ↑ Diego Catalán: Cátedra Seminario Menéndez Pidal, ed. Gran Crónica de Alfonso XI. Madryt: Editorial Gredos, 1867 (1977), s. 41. ISBN 84-600-0796-0.
- ↑ a b Carlos Reyero. Coqueterías de moribunda. Lenguaje gestual y guardarropía en la heroicidad trágica decimonónica. „Quintana”. 1 (2002), s. 109-110. Jaén: Instituto de Estudios Giennenses. ISSN 1579-7414. [dostęp 2016-03-18]. (hiszp.).
- ↑ a b c Francisco José Portela Sandoval: Casado del Alisal (1831-1886). Palencia: Diputación Provincial de Palencia, 1986, s. 37. ISBN 84-505-4582-X.