Wikipedia

Pacyfikacja Chłaniowa i Władysławina

Pacyfikacja Chłaniowa i Władysławina – masowy mord na ludności cywilnej oraz grabieże i podpalenia przeprowadzone we wsi Chłaniów oraz przyległych koloniach Chłaniów i Władysławin, w gminie Żółkiewka, w powiecie krasnostawskim województwa lubelskiego przez służący Niemcom Ukraiński Legion Samoobrony. Pacyfikacja miała miejsce w godzinach porannych 23 lipca 1944 roku. Ofiarą zbrodni padło 44 lub 45 Polaków.

Pacyfikacja Chłaniowa i Władysławina
Państwo

 Polska (okupowana przez III Rzeszę - Generalne Gubernatorstwo)

Miejsce

Chłaniów i Władysławin

Data

23 lipca 1944

Liczba zabitych

44–45

Sprawca

Ukraiński Legion Samoobrony

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Chłaniów”
Ziemia50°50′32″N 22°51′37″E/50,842222 22,860278

Geneza edytuj

Chłaniów był podczas okupacji niemieckiej rejonem działania partyzantki sowieckiej i komunistycznej. We wsi mieściło się powiatowe dowództwo Armii Ludowej oraz od 1944 roku szpital partyzancki[1]. 17 października 1942 roku Niemcy aresztowali we wsi 25 Polaków, z których 16 zostało straconych na Majdanku[2].

22 lipca 1944 roku wieczorem podczas odwrotu Niemców pod naporem Armii Czerwonej, Chłaniów znalazł się na drodze przejazdu Ukraińskiego Legionu Samoobrony. W tym czasie we wsi znajdowali się partyzanci sowieccy i aelowcy. Ich dowództwo zajmowało kwatery w gospodarstwie rodziny Królów (Gustaw Król ps. „Cygan” był dowódcą miejscowej grupy AL)[3].

Prawdopodobnie kolumna Legionu poruszała się bez należytego rozpoznania i zabezpieczenia. Do wsi wjechał bowiem tylko samochód osobowy z dwoma oficerami niemieckimi, ukraińskim tłumaczem o ps. „Kotio” oraz niemieckim kierowcą. Poszukiwali oni kwater na nocleg dla oddziału. Pododdziały ULS pozostawały w tym czasie w pogotowiu na obrzeżach Chłaniowa. Na głównej drodze, nieopodal miejscowego kościoła, doszło do przypadkowego spotkania samochodu z furmankami, na których znajdowali się ranni sowieccy partyzanci. Wywiązała się chaotyczna wymiana ognia, w wyniku której zginął niemiecki dowódca legionu SS-Hauptsturmführer Siegfried Aßmuß, a szofer został niegroźnie ranny. Drugi oficer niemiecki oraz „Kotio” zdołali zbiec i dołączyć do głównych sił ULS. Ranny kierowca ukrył się w zbożu i następnego dnia rano dołączył do legionistów[4][5].

W nocy pododdziały ULS dokonały rozpoznania terenu i otoczyły Chłaniów. Uczyniły to jednak na tyle powoli, że polscy i sowieccy partyzanci oraz większość ludności cywilnej zdołali opuścić wieś. Tymczasem nad ranem ukraiński dowódca Legionu płk Wołodymyr Herasymenko zarządził pacyfikację Chłaniowa w odwecie za zabicie Aßmussa. Według powojennych zeznań jednego z weteranów legionu żołnierze otrzymali rozkaz „zniszczenia wszystkich domów i zabudowań oraz zlikwidowania wszystkich mieszkańców wsi”[6][7].

Przebieg pacyfikacji edytuj

23 lipca 1944 roku około godziny 6:00 rano do wsi i kolonii wkroczyli żołnierze ULS. Zabijali napotkanych mieszkańców, a także osoby, które usiłowały uciec. W kilku miejscach podłożono ogień. Mieszkańcy, którzy pozostali w pacyfikowanych miejscowościach, usiłowali ukryć się w stodołach i rowach[7]. Zdarzały się przypadki rabunku mienia, np. Pawłowi Kurdyce zabrano brzytwę i srebrny zegarek, jemu samemu darowano życie[8].

Podczas pacyfikacji, która trwała ponad godzinę, w Chłaniowie (wsi i kolonii) oraz pobliskim Władysławinie zabito 44[9][6] lub 45[a] osób cywilnych. W gronie ofiar znalazło się pięcioro dzieci. Spalono od 35 do 41 gospodarstw[6]. Większość ofiar została zastrzelona; niektóre osoby miały także rany cięte[8]. Katarzynę Król, matkę „Cygana”, przed śmiercią torturowano łamiąc jej ręce[7].

Polscy i sowieccy partyzanci nie podjęli próby przyjścia z pomocą mordowanej ludności[7].

Po zbrodni Legion odjechał w stronę Kraśnika. Na miejsce zabitego Aßmussa Niemcy wyznaczyli nowego dowódcę, SS-Sturmbannführera Ewalda Biegelmayera[10].

Upamiętnienie i ściganie zbrodni edytuj

Ofiary pacyfikacji pogrzebano na cmentarzu w Chłaniowie[11].

W 1946 roku Prezydium KRN „za pomoc udzielaną oddziałom partyzanckim w czasie okupacji” odznaczyło Chłaniów Krzyżem Grunwaldu III klasy[2]. 14 września 1969 roku na miejscu zbrodni odsłonięto pomnik[12].

W 2013 roku dziennikarze agencji Associated Press odnaleźli w USA Michaela Karkoca (Mychajła Karkocia), który był dowódcą sotni w ULS i który według nich dowodził pacyfikacją Chłaniowa i Władysławina. Prokurator Centralnego Urzędu Ścigania Zbrodni Nazistowskich w Ludwigsburgu zapowiedział przekazanie sprawy do odpowiedniej prokuratury[13].

W marcu 2017 roku na wniosek prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN Sąd Rejonowy Lublin-Zachód wydał nakaz aresztowania Michaela Karkoca. Pion śledczy IPN zapowiedział wystąpienie do USA z wnioskiem o ekstradycję podejrzanego[14][15]. Karkoc zmarł w USA 14 grudnia 2019 roku[16].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Stanisław Jastrzębski powołując się na: Czesław Madajczyk: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1965, s. 88, podaje, że „w miejscowości tej zamordowano 45 osób, w tym we wsi Chłaniów – 23, z Władysławina – 18 i 4 osoby z innych miejscowości”. Patrz: Jastrzębski 2007 ↓, s. 149.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Majewski 2010 ↓, s. 42.
  2. ↑ a b Miejsca pamięci narodowej w Powiecie Krasnostawskim - Chłaniów. [dostęp 2013-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].
  3. ↑ Majewski 2005 ↓, s. 311.
  4. ↑ Majewski 2010 ↓, s. 43–44.
  5. ↑ Majewski 2005 ↓, s. 311–312.
  6. ↑ a b c Majewski 2010 ↓, s. 43.
  7. ↑ a b c d Majewski 2005 ↓, s. 312.
  8. ↑ a b Jastrzębski 2007 ↓, s. 148.
  9. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 325.
  10. ↑ Majewski 2010 ↓, s. 44.
  11. ↑ Jastrzębski 2007 ↓, s. 147.
  12. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 330.
  13. ↑ Jacek Lepiarz: Niemiecki prokurator: Michael Karkoc podejrzany o zbrodnie wojenne w Polsce. Dzieje.pl, 2013-11-20. [dostęp 2014-09-20]. (pol.).
  14. ↑ Pion śledczy IPN wystąpi do USA o wydanie Polsce podejrzanego o popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości. ipn.gov.pl. [dostęp 2017-03-19]. (pol.).
  15. ↑ Ukraiński zbrodniarz z nakazem aresztowania. Sprawę bada IPN. tvp.info, 2017-03-15. [dostęp 2017-03-19]. (pol.).
  16. ↑ W USA zmarł Michael Karkoc, podejrzany o zbrodnie wojenne w Polsce. dzieje.pl, 2020-01-22. [dostęp 2023-08-08]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Józef Fajkowski: Wieś w ogniu: eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  • Stanisław Jastrzębski: Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939–1947. Wrocław: Wydawnictwo Nortom, 2007. ISBN 978-83-89684-04-2.
  • Marcin Majewski. Przyczynek do wojennych dziejów Ukraińskiego Legionu Samoobrony (1943–1945). „Pamięć i Sprawiedliwość”. 4/2 (8), 2005. ISSN 1427-7476. 
  • Marcin Majewski: Ukraińskie formacje zbrojne w służbie niemieckiej (Sipo, Orpo, Waffen SS) na Lubelszczyźnie w 1944 r. W: Marek Białokur, Mariusz Patelski: Podzielone narody. Szkice z historii stosunków polsko-ukraińskich w latach 40. XX wieku. Toruń-Opole: Wydawnictwo Adam Marszałek i Polskie Towarzystwo Historyczne, 2010. ISBN 978-83-7611-828-4.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacyfikacja_Chłaniowa_i_Władysławina&oldid=71476050”