Pancerniki typu Queen Elizabeth

Pancerniki typu Queen Elizabeth – seria pięciu okrętów Royal Navy, generacji drednotów, określanych też jako superdrednoty. Prototypowy okręt otrzymał imię królowej Elżbiety I. W porównaniu do swoich poprzedników typu Iron Duke miały większą siłę ognia, grubszy pancerz i wyższą prędkość. Także w porównaniu z okrętami niemieckimi (typem König) były lepszymi okrętami. Jedynie typ Bayern miał porównywalne parametry, jednak ze względu na kotły opalane węglem, a nie ropą, były o 2 węzły wolniejsze. Pancerniki typu Queen Elizabeth są uważane także za pierwsze okręty określane jako szybkie pancerniki. Okręty te jako pierwsze pancerniki na świecie były uzbrojone w działa kalibru 381 mm (15 cali) o długości luf 42 kalibry. Pancerniki typu Queen Elizabeth czasami są opisywane jako konstrukcja dorównująca przełomowością HMS „Dreadnought”, ponieważ rozwiązania użyte przy ich budowie zostały użyte podczas projektowania kolejnych typów pancerników.

Pancerniki typu Queen Elizabeth
Ilustracja
HMS „Barham”, „Malaya” i „Argus” podczas manewrów floty brytyjskiej w pobliżu Balearów w poźnych latach 20.
Kraj budowy

 Wielka Brytania

Użytkownicy

 Royal Navy

Zbudowane okręty

5

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 27 500 ton
pełna: 33 000 ton

Długość

197 m

Szerokość

27,6 m

Zanurzenie

9,2 m

Napęd

turbiny parowe, 24 kotły, 4 wały o mocy łącznej 75 000 koni parowych
zapas ropy: 3400 ton

Prędkość

25 węzłów

Zasięg

5000 mil morskich przy prędkości 12 węzłów

Załoga

950–1300 oficerów i marynarzy

Uzbrojenie

8 dział kalibru 381 mm (układ 4xII)
12 pojedynczych dział Mk XII kalibru 152 mm
2 pojedyncze działa przeciwlotnicze kalibru 76 mm
3 pojedyncze działa salutacyjne kalibru 47 mm (3-funtowe)
4 wyrzutnie torped kalibru 533 mm

I wojna światowa

edytuj

Okręty tego typu brały udział I wojnie światowej, w czasie której tworzyły 5. Eskadrę Pancerników (ang. 5th Battle Squadron), dowodzoną przez admirała Hugh Evana-Thomasa. W jej składzie cztery z nich wzięły udział w bitwie jutlandzkiej (piąty pancernik – HMS „Queen Elizabeth” – właśnie wrócił z kampanii dardanelskiej i wymagał przeglądu). W trakcie bitwy okręty starły się z niemiecką 1. Grupą Rozpoznawczą dowodzoną przez Franza von Hippera. W czasie walki pancerniki zdołały czterokrotnie trafić krążownik liniowy SMS „Lützow” i ciężko uszkodzić „Seydlitz” oraz kilka innych niemieckich okrętów. Trzy okręty typu Queen Elizabeth zostały uszkodzone w czasie starcia, ale wszystkie wróciły do bazy, choć „Warspite” został trafiony 15 ciężkimi pociskami.

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj

Pomiędzy wojnami okręty przeszły znaczne modernizacje, czasem określane jako budowanie nowego okrętu w starym kadłubie. Zmiany dotyczyły: wstawienia nowej maszynowni, bardziej wydajnych kotłów, pogrubienia pokładów pancernych, zamontowania bąbli przeciwtorpedowych, nowych nadbudówek, kominów, nowej artylerii średniej i przeciwlotniczej oraz wielu innych przeróbek.

II wojna światowa

edytuj

W II wojnie światowej okręty wzięły także dzielny udział, choć ze względu na swój wiek (ok. 23 lata) i zmniejszającej się roli pancerników w stosunku do lotnictwa, był to udział innego rodzaju niż w I wojnie światowej. Pancerniki typu Queen Elizabeth nie mogły walczyć na równych warunkach z nowoczesnymi pancernikami, takimi jak „Bismarck”. Pancerniki nie miały także wystarczającego pancerza przeciwtorpedowego – torpedy z II wojny światowej były lepsze niż te z I wojny. Z tego powodu w listopadzie 1941 roku „Barham”, po storpedowaniu przez U-Boota, zatonął w ciągu 5 minut wraz z ponad 800 członkami załogi. Z drugiej strony okręty były bardzo prężne: „Warspite” przeżył trafienie niemiecką bombą szybującą – bomba tego samego typu zatopiła włoski nowoczesny pancernik „Roma”. Z kolei „Queen Elizabeth” i „Valiant” zostały podniesione z dna i wróciły do służby po zatopieniu w płytkiej wodzie przez włoskich nurków w porcie aleksandryjskim w 1941 roku.

Okręty tego typu

edytuj
 
Eksplozja komór amunicyjnych dział kalibru 381 mm na HMS „Barham” 25 listopada 1941 roku
  • „Barham” otrzymał 5 trafień i wystrzelił 337 pocisków w czasie bitwy jutlandzkiej. W II wojnie światowej uczestniczył w bitwie pod Matapan. 25 listopada 1941 roku, w wyniku trafienia 3 torpedami wystrzelonymi przez U-331, okręt przewrócił się na lewą burtę i zatonął po eksplozji komór amunicyjnych.
  • „Malaya” otrzymał 8 trafień w bitwie jutlandzkiej, ale odniósł małe uszkodzenia. W II wojnie światowej eskortował konwoje i został uszkodzony torpedą wystrzeloną przez U-106 w 1941 roku.
  • „Queen Elizabeth” nie uczestniczył w bitwie jutlandzkiej, ale wziął udział w kampanii dardanelskiej w I wojnie światowej. W II wojnie światowej został zaminowany i zatopiony przez włoskich nurków w porcie aleksandryjskim w 1941 roku. Został następnie podniesiony z dna, naprawiony i służył na Dalekim Wschodzie do 1945 roku.
  • „Valiant” szczęśliwie nie otrzymał trafień w bitwie jutlandzkiej. W czasie II wojny światowej wziął udział w zniszczeniu francuskiej floty w Mers-el-Kebir. Później, podobnie jak „Queen Elizabeth”, został zaminowany i zatopiony w porcie aleksandryjskim w 1941 roku. Został podniesiony z dna, naprawiony i służył na Dalekim Wschodzie do 1944 roku.
  • „Warspite” to najprawdopodobniej okręt mający najbardziej zaszczytną karierę w Royal Navy w XX wieku. W czasie bitwy jutlandzkiej został ciężko uszkodzony. W II wojnie światowej wziął udział w wielu bitwach, w tym w bitwie o Narwik, u przylądka Matapan, o Kretę i o Salerno. W tej ostatniej został trafiony przez bombę szybującą Fritz X. Nigdy już nie został do końca naprawiony i stał się okrętem wsparcia ogniowego, ostrzeliwującym wybrzeże. Brał udział w lądowaniu w Normandii i w późniejszych operacjach w innych częściach wybrzeża Francji.

Bibliografia

edytuj
  • DK Brown: The Grand Fleet: Warship Design and Development 1906-1922. Caxton Editions, 2003. ISBN 1-84067-531-4.
  • Winston S Churchill: The World Crisis, 1911-1918. Free Press, 2005. ISBN 0-7432-8343-0.
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships, 1906-1921. Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5.
  • NJM Campbell: Jutland: An Analysis of the Fighting. Conway Maritime Press, 1986. ISBN 0-85177-379-6.