Pismo orchońskie

Pismo orchońskie (od nazwy rzeki Orchon) lub orchońsko-jenisejskie, zwane też runami tureckimi lub kök türk (od jednego z ludów tureckich, Kök Turków Niebieskich Turków), względnie pismem starotureckim – najwcześniejszy alfabet turecki. Ze względu na charakterystyczne, kanciaste kształty pismo orchońskie zaliczane jest do pism runopodobnych, nie ma jednak nic wspólnego z runami germańskimi. Pierwsze znane napisy datowane są na VIII wiek n.e. i pochodzą z terenów nad rzeką Orchon gol (północna Mongolia) i dolnego Jeniseju (IX w.). Napisy typu orchońskiego zostały odkryte w 1889 roku przez Nikołaja Jadrincewa. Opublikowane przez Wasilija Radłowa, zostały odszyfrowane przez duńskiego filologa Vilhelma Thomsena w 1893 roku. Uważa się, że alfabet orchoński mógł wywodzić się z pisma sogdyjskiego. Przez krótki czas po rozpadzie wschodniego kaganatu tureckiego, kök türk używany był w kaganacie ujgurskim. W ciągu IX–X w. został zastąpiony alfabetem ujgurskim.

Orchońska inskrypcja w mieście Kyzył, Republika Tuwy, Rosja.

Odmiany

• dońska
• jenisejska
• kubańska (znad rzeki Kubań)
• orchońska
• tałaska

Inskrypcje

Najbardziej znane pomniki z napisami orchońskimi powstały dla upamiętnienia chanów Niebieskich Turków:

• Tonjukuka (~720 n.e.)
• Köl-tegina (732 n.e.)
• Bilge-kagana (735 n.e.)

Wybrana bibliografia

• David Diringer, Alfabet, czyli klucz do dziejów ludzkości, Warszawa 1972
• György Kara, Aramaic Scripts for Altaic Languages. In Daniels and *Bright, eds., The World's Writing Systems, 1996.
• Kyzlasow I.L, Runiczeskije pis'miennosti jewrazijskich stiepiej, Moskwa 1994

Zobacz też

• języki tureckie
• ludy tureckie
• Vilhelm Thomsen
• epigraf
• epigrafika

Linki zewnętrzne

• Orkhon Inscriptions complete text. gokturkanitlari.appspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-11)].
• Orkhon Alphabet page from Omniglot
• http://www.turkicworld.org/