Pochówek łodziowy w Salme

stanowisko archeologiczne

Pochówek łodziowy w Salme – stanowisko archeologiczne z pochówkiem 41 wojowników w dwóch łodziach, we wsi Salme na wyspie Sarema w Estonii. Młodzi, rośli mężczyźni pochodzili najprawdopodobniej z okolic jeziora Melar w dzisiejszej Szwecji. Polegli w walce około 750 roku naszej ery i zostali rytualnie pochowani z licznymi darami grobowymi.

Wyeksplorowane miejsce, w którym znajdowała się jedna z łodzi

Odkrycie stanowiska

edytuj

Pierwsze znalezisko kości ludzkich i elementów metalowych nastąpiło przypadkowo w trakcie prac nad budową sieci elektrycznej we wsi Salme w 2008 roku. W trakcie archeologicznych badań ratunkowych odkryto relikty drewnianej łodzi oraz częściowo zdekompletowane szczątki 7 mężczyzn[1][2]. W toku dalszych badań odkryto w 2010 roku drugą łódź, odległą od pierwszej o 30–50 metrów, a w niej ułożone w stos ciała 34 dalszych mężczyzn[3][4]. Datowanie radiowęglowe wskazało na okolice roku 750 naszej ery, zatem jest to okres kultury wendelskiej, jeszcze przed początkiem ery wikingów[5][4][a].

Łodzie

edytuj

Łodzie zachowały się w postaci widocznych w gruncie cienkich warstw próchnicy powstałej z rozłożonego drewna oraz tkwiących w nich żelaznych nitów, którymi były połączone zachodzące na siebie cienkie klepki, tworzące kiedyś poszycie zakładkowe kadłubów[4][3].

Mniejsza z jednostek miała około 11,5 m długości i 2 m szerokości, była zapewne napędzana przez 6 par wioseł[4]. Większa łódź miała od 17 do 17,5 m długości i 3 m szerokości[4]. Ślady drewna jednoznacznie wskazują, że miała ona stępkę, niezbędną do stosowania napędu żaglowego[4][3]. Ciała pochowanych w niej ludzi przykryte były tkaniną lnianą, której pozostałości udało się odkryć – interpretuje się ją jako żagiel[4].

Pierwszą łódź znaleziono na lądzie, około 230 metrów od współczesnej linii brzegowej, na wysokości 4,58 m nad współczesnym poziomem morza. Uwzględniając zmiany poziomu morza łódź była pierwotnie położona około 1,2 metra nad poziomem morza[1], około 100 metrów od jego brzegu, na cyplu dziś już nieistniejącej wąskiej i płytkiej cieśniny oddzielającej Saremę od Półwyspu Sõrve, który wówczas był odrębną wyspą na Bałtyku[1]. Obie łodzie zostały ustawione wzdłuż osi SE–NW (40°), typowej dla skandynawskich pochówków łodziowych, pokrywającej się z kierunkiem widocznej w tym miejscu o północy Drogi Mlecznej[3]. Razem z pochówkami zostały następnie częściowo przysypane ziemią i kamieniami, ale bez tworzenia kurhanów. W krótkim czasie morze naniosło na nie warstwę piasku i żwiru[1][4].

W 2016 w specjalistycznym ośrodku badań nad małymi jednostkami pływającymi Uniwersytetu Technicznego w Tallinnie stworzono model większej z dwóch łodzi i rozpoczęto badania nad jej właściwościami żeglugowymi, przeprowadzając między innymi próby holowania w specjalnie wyposażonym basenie[6][7].

Pochowani wojownicy

edytuj
 
Miecz typu spatha znaleziony w okolicy jednej z łodzi.

W mniejszej łodzi znajdowało się 7 ciał, swobodnie ułożonych, być może pierwotnie w pozycjach siedzących. W większej łodzi 34 ciała zostały ułożone w czterowarstwowy stos na powierzchni o wymiarach 4 metry na 3 metry: najniższa warstwa leżała w poprzek kadłuba, pozostałe trzy składały się ze zwłok ułożonych wzdłużnie[4][3]. Jest to o tyle niezwykłe, że wcześniej znane pochówki łodziowe ze Skandynawii zwykle nie przekraczały dwóch osób jednocześnie w nich pochowanych, a jedynie w jednym znanym wypadku były to trzy osoby i w jednym cztery[1].

Wszyscy pochowani byli młodymi mężczyznami. W większości byli oni wysocy jak na ówczesne społeczeństwo, średni zrekonstruowany wzrost wynosił 174,3 cm i waga 76,6 kg. Wielu z nich cierpiało na problemy z zębami, typowe dla szkorbutu[2].

Z pięciu czaszek wyjęto po jednym zębie i wykorzystano je do analiz izotopowych. Wskazały one na to, że wojownicy nie pochodzili z Saremy, a prawie na pewno nawet nie ze wschodniej części Morza Bałtyckiego. Wyniki analiz pasują za to do okolic jeziora Melar w dzisiejszej Szwecji, na które wskazuje także stylistyka broni. Jest to zatem prawdopodobne miejsce pochodzenia wojowników[4]. Należałoby ich zatem uznać za Swearów[4].

Każdą z warstw ciał przysypano ziemią przed ułożeniem następnej. Cały stos przykryto tarczami oraz tkaniną lnianą, przypuszczalnie z żagla[4][3].

Przy ciałach wojowników leżały żelazne miecze (łącznie około 40), zarówno jednosieczne (scramasax; było ich 10) jak i obosieczne (spatha), niektóre z kosztownymi zdobieniami rękojeści, wykonanymi z brązu, złoconymi i wysadzanymi kamieniami. Większość mieczów, w tym wszystkie obosieczne, rytualnie uszkodzono[3][4]. Z broni znaleziono także groty strzał, noże i kilka grotów włóczni oraz tylko jeden toporek[3][4]. Rekonstrukcje tarcz zachowanych w postaci również rytualnie uszkodzonych umb, nitów oraz warstw próchnicy pochodzącej z rozkładu elementów drewnianych pozwoliły ustalić, że były one okrągłe, o średnicy około 90–110 cm[5].

Przy ciałach znaleziono także 326 pionków i kostek do gier wykonanych z kłów morsa i fiszbinu, 15 zdobionych grzebieni z rogu, dwa naszyjniki z kłów niedźwiedzia, dwie brosze, garść paciorków wykonanych z różnych materiałów[4]. Nie znaleziono żadnej ceramiki[1][5][3][2][4].

Zwłokom towarzyszyły ofiary grobowe ze zwierząt. Znaleziono szczątki dwóch pozbawionych głów jastrzębi, przerąbanych zwłok psów, a także kości owiec, kóz, cieląt, świń i ryb[4][3].

Ślady walki

edytuj

Wiele szkieletów nosi ślady ran zadanych mieczami, w tym także śmiertelnych. Znaleziono także ślady ran zadanych strzałami z łuku[3]. Niektóre zwłoki mają też oznaki wskazujące na dekapitację[4]. Pochowano je jednak z szacunkiem, układając odcięte części w pozycji anatomicznej. Ponadto w pozostałościach burt łodzi znaleziono groty strzał, które najwyraźniej wbiły się w nie w czasie walki. Podobnie zidentyfikowano groty, które kiedyś utkwiły w tarczach[3].

Interpretacja

edytuj

Pierwotnie archeolodzy skłaniali się do hipotezy, że Skandynawowie udali się ze zbrojną misją z planem opodatkowania ówczesnych mieszkańców Saremy, jednak zostali odparci, po czym poległych napastników pochowano wedle rytuału skandynawskiego[5].

W późniejszych publikacjach przeważa pogląd, że Swearowie stanowili misję o charakterze dyplomatycznym i handlowym, podróżującą w eskorcie elitarnego oddziału wojowników, która została zaatakowana i zwyciężona przez konkurentów do kontroli nad bałtyckimi szlakami komunikacyjnymi, zapewne Gotów. Jako potencjalny cel wyprawy wskazuje się domniemane skandynawskie osiedle na Półwyspie Sõrve na Saremie, po którym pozostały ślady archeologiczne[4].

  1. Za jej początek przyjmuje się napad na klasztor Lindisfarne w 793 roku.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Konsa, M., Allmäe, R., Maldre, L., Vassiljev, J.. Rescue excavations of a Vendel Era boat-grave in Salme, Saaremaa. „Archaeological fieldwork in Estonia”, s. 53–64, 2008. (ang.). 
  2. a b c Raili Allmäe. Human Bones In Salme I Boat-Grave, The Island Of Saaremaa; Estonia. „Papers on Anthropology”. 20, s. 24–37, 2011. DOI: 10.12697/poa.2011.20.05. (ang.). 
  3. a b c d e f g h i j k l J. Peets i inni, Research results of the Salme ship burials in 2011-2012, „Archaeological fieldwork in Estonia”, 2012, s. 43–60 (ang.).
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s T. Douglas Price, Jüri Peets, Raili Allmäe, Liina Maldre i inni. Isotopic provenancing of the Salme ship burials in Pre-Viking Age Estonia. „Antiquity”. 90 (352), s. 1022–1037, 2016. DOI: 10.15184/aqy.2016.106. (ang.). 
  5. a b c d Peets, J., Allmäe, R., Maldre, L.. Archaeological Investigations Of Pre-Viking Age Burial Boat In Salme Village At Saaremaa. „Archaeological fieldwork in Estonia”, s. 29–48, 2010. (ang.). 
  6. Researchers inspect the Salme viking ship. Small Craft Competence Centre, Tallinn University of Technology. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).
  7. Kalju Saar: Model test of Salme ship. YouTube. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).