Program Fobos

radziecki program badań Marsa i Fobosa

Program Fobos (ros. Фобос) – program lotu dwóch radzieckich bezzałogowych sond kosmicznych wysłanych w 1988 roku. Celem ich misji było przeprowadzenie szczegółowych badań marsjańskiego księżyca Fobosa. Sondy miały dokonać bardzo bliskich przelotów nad powierzchnią Fobosa, umieścić na niej lądowniki, wykonać obserwacje powierzchni i atmosfery Marsa, a także przeprowadzić obserwacje Słońca i przestrzeni międzyplanetarnej.

Fobos 1
Ilustracja
Model sondy Fobos na wystawie muzealnej
Inne nazwy

1F No.101

Zaangażowani

ZSRR

Indeks COSPAR

1988-058A

Indeks NORAD

19281

Rakieta nośna

Proton K

Miejsce startu

Bajkonur, Kazachstan

Cel misji

Mars

Orbita (docelowa, początkowa)
Czas trwania
Początek misji

7 lipca 1988 (17:38 UTC)

Wymiary
Masa całkowita

6220 kg

Masa aparatury naukowej

2600 kg

Fobos 2
ilustracja
Inne nazwy

1F No.102

Zaangażowani

ZSRR

Indeks COSPAR

1988-059A

Indeks NORAD

19287

Rakieta nośna

Proton K

Miejsce startu

Bajkonur, Kazachstan

Cel misji

Mars

Orbita (docelowa, początkowa)
Czas trwania
Początek misji

12 lipca 1988 (17:01 UTC)

Wymiary
Masa całkowita

6220 kg

Masa aparatury naukowej

2600 kg

Wizja artystyczna sondy Fobos zrzucającej lądownik na powierzchnię księżyca Marsa

Budowa sond

edytuj

Sondy Fobos były najcięższymi dotychczas wysłanymi sondami międzyplanetarnymi o całkowitej masie wraz z członem napędowym 6220 kg. Główna część sondy składała się z toroidalnej sekcji z aparaturą elektroniczną otaczającą centralną sekcję cylindryczną, na której szczycie umieszczono antenę kierunkową do łączności z Ziemią. W dolnej części sondy znajdowały się cztery sferyczne zbiorniki z materiałami pędnymi i silniki korekcyjne. Dwie baterie słoneczne dostarczały energii elektrycznej. Obie sondy zaopatrzone były w stacjonarny lądownik, który miał zostać zrzucony na powierzchnię księżyca, a Fobos 2 dodatkowo w niewielki ruchomy lądownik (wykonujący skoki na powierzchni Fobosa). W budowie aparatury naukowej uczestniczyły instytucje naukowe z kilkunastu krajów, w tym z Polski (dwa analizatory fal plazmowych wykonane w Instytucie Lotnictwa, przy udziale specjalistów z Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk). Koszt analizatorów wyniósł 60 milionów złotych (ceny z roku 1988). Koszt całej aparatury naukowo-badawczej zainstalowanej na sondach i przygotowanych przez ZSRR, Bułgarię, Węgry, NRD, Czechosłowację, Austrię, Finlandię, Francję, Szwajcarię, Szwecję i USA, wyniósł około 30 milionów dolarów USA[1].

Przebieg misji

edytuj
  • Fobos 1 został wyniesiony z kosmodromu Bajkonur przy użyciu rakiety nośnej Proton 7 lipca 1988 roku. Początkowo lot sondy przebiegał prawidłowo. 29 sierpnia 1988 r. kontrolerzy lotu przesłali do sondy błędny rozkaz sterujący, który wyłączył system stabilizacji i orientacji sondy. W rezultacie sonda przestała zwracać panele słoneczne w kierunku Słońca i utraciła zasilanie w energię. Łączności nie udało się już odzyskać, a sonda pozostała na orbicie wokółsłonecznej.
  • Fobos 2 został wyniesiony 12 lipca 1988 roku. Pomimo problemów technicznych (utrata jednego z dwóch nadajników) sonda po 200 dniach i pokonaniu 470 milionów kilometrów 29 stycznia 1989 roku weszła na orbitę eliptyczną wokół Marsa. Następnie 18 lutego orbita próbnika została zbliżona do kołowej, przechodząc ponad równikiem planety. Orbita była o około 300 km powyżej Phobosa. Z tej wysokości próbnik przekazał na Ziemię zdjęcia satelitów Marsa, w tym z odległości około 400 km zdjęcia satelity na tle Marsa, jak również samego Phobosa z odległości około 320 km. Na zdjęciach wyraźnie widoczne były szczegóły budowy satelity (kratery o średnicy około 75 metrów). Zdjęcia przekazano wielu ośrodkom naukowym dla dokładnych badań. Na orbicie równikowej Phobos 2 przebywał prawie miesiąc. Następnie po obróbce informacji dokonanych w ośrodkach naziemnych przekazano na pokład próbnika sygnał uruchamiający silniki o małym ciągu i w marcu próbnik osiągnął orbitę synchroniczną z orbitą Phobosa. Począwszy od 25 marca, kiedy próbnik znajdował się w odległości 279 i 191 km od satelity, rozpoczął się seans przekazu obrazów. Seans trwał godzinę i 10 minut. Zdjęcia umożliwiły dokładną analizę ewentualnych miejsc lądowania. Kolejny seans trwający 15 godzin i 59 minut został zrealizowany kilka dni później (zdjęcia były wykonywane z wysokości od 214 do 371 km). Chodziło o wybór najkorzystniejszego miejsca, w którym próbnik mógłby przelecieć nad satelitą na wysokości 50 metrów – tak jak to planowano. Sygnały radiowe pokonywały odległość Ziemia – sonda – Ziemia w ciągu 30 minut[2]. Przelot nad powierzchnią i zrzucenie lądowników zaplanowano na 4-5 kwietnia 1989 r. 27 marca 1989 podczas kolejnego seansu łączność z sondą została utracona. W związku z tym przelot tuż nad powierzchnią satelity nie został zrealizowany[2]. Prawdopodobną przyczyną była awaria komputera pokładowego, która spowodowała utratę orientacji sondy. Fobos 2 zdołał wcześniej wykonać część zaplanowanych obserwacji pola magnetycznego, powierzchni i atmosfery Marsa oraz wykonać serię fotografii Fobosa. Program badań przewidywał, że w ciągu 15 miesięcy zostaną przeprowadzone wszystkie planowane czynności przygotowane przy udziale wielu państw, w tym Polski (CBK)[2].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Paweł Elsztein. Po drodze na Marsa. „Astronautyka”. 5 (159), s. 1, 1988. Polskie Towarzystwo Astronautyczne. ISSN 0004-623X. (pol.). 
  2. a b c Praca zbiorowa. Ziemia - Kosmos. Phobos-2. „Astronautyka”. 5 (165), s. 20, 1989. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Wrocław. ISSN 0004-623X. (pol.). 

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj