Ptolemeusz IX Soter II Lathyros

władca Egiptu

Ptolemeusz IX Soter II (ur. 140 p.n.e., zm. 81 p.n.e.[1] lub 80 p.n.e.[2]) – władca z dynastii Ptolemeuszów, nieoficjalnie nazywany Lathyros (Cieciorka/Groszek[2]), panował w Egipcie w latach 116-110 p.n.e., 109-107 p.n.e. (z przerwami) oraz 88-81 p.n.e.[1] Był synem Ptolemeusza VIII i Kleopatry III, mężem Kleopatry IV i Kleopatry Selene, bratem Ptolemeusza X, ojcem Ptolemeusza XII, Ptolemeusza z Cypru i Kleopatry Berenike III.

Ptolemeusz IX Soter II Lathyros
Ilustracja
władca starożytnego Egiptu
Dane biograficzne
Dynastia

Ptolemeusze

Data urodzenia

140 p.n.e.

Data śmierci

81 p.n.e. lub 80 p.n.e.

Ojciec

Ptolemeusz VIII Euergetes II

Matka

Kleopatra III

Żona

1. Kleopatra IV,
2. Kleopatra Selene I

Dzieci

Ptolemeusz XII Neos Dionizos,
Ptolemeusz z Cypru,
Kleopatra Berenika III

Srebrna moneta z wizerunkiem władcy.

Życiorys

edytuj

Za życia ojca wysłany został na Cypr, który był mu przeznaczony jako dziedzictwo[2]. Po śmierci Ptolemeusza VIII został jednak wezwany do Egiptu przez sympatyzujący z nim lud Aleksandrii (jego miejsce na Cyprze zajął brat Ptolemeusz X)[2]. Współwładał wówczas wraz z matką Kleopatrą III[1]. Początkowo współrządzili oni z Kleopatrą IV, później z Kleopatrą Selene[1]. Tę drugą Ptolemeusz IX poślubił po wymuszonym przez matkę rozwodzie z Kleopatrą IV. W pierwszym okresie swoich rządów prowadził szczególnie aktywną politykę religijną, m.in. samemu pełniąc najwyższy urząd kapłański w kraju - kapłana Aleksandra Wielkiego.

W 110 p.n.e. doszło do zaostrzenia konfliktu między nim a matką, w wyniku czego pozbawiono go władzy i zmuszony był opuścić Aleksandrię; jego miejsce na tronie zajął brat Ptolemeusz X[1][2]. Na krótko powrócił do Egiptu w 109 p.n.e., został jednak wkrótce ponownie wygnany[1]. W następnym roku powrócił po raz kolejny, po czym został wygnany przez matkę po raz trzeci; wówczas przejął kontrolę nad Cyprem i stamtąd usiłował odzyskać władzę[1]. Wszedł w sojusz z Antiochem IX[3].

W 103 p.n.e. angażując się w walki dynastyczne Seleucydów, Ptolemeusz IX wylądował w Palestynie i pokonał żydowskiego króla i kapłana Aleksandra Janneusza[3]. Następnie próbował wtargnąć do Egiptu przez Półwysep Synaj, lecz został powstrzymany przez wojska Ptolemeusza X Aleksandra pod Peluzjum[3]. W tej sytuacji był zmuszony wrócić na Cypr, gdzie wyczekiwał nowej okazji do odzyskania tronu[3].

Po śmierci matki w 101 p.n.e. w Egipcie jako udzielny władca rządził Ptolemeusz X Aleksander[1]. W 88 p.n.e. niezadowoleni z rządów Ptolemeusza X aleksandryjczycy pozbawili go godności królewskiej i wypędzili z Egiptu; wkrótce zginął, próbując zająć Cypr[1]. W związku z tym władzę w Egipcie ponownie zdobył Ptolemeusz IX[3]. Po objęciu tronu dzielił go formalnie ze swoją córką, a zarazem wdową po Ptolemeuszu X, Kleopatrą Berenike III[1]. Faktycznie jednak rządził sam[3].

Po odzyskaniu władzy szybko stłumił powstanie w Tebach[1][3]. W związku z tym zdarzeniem utracił jednak kontrolę nad częścią północnej Nubii[3]. W polityce zagranicznej w ostatnich latach swojego panowania starał się trzymać na uboczu, w pierwszej wojnie pomiędzy Mitrydatesem VI Eupatorem a Rzymem ignorując prośbę Lukullusa o wsparcie rzymskiej sprawy[3][1]. Został pochowany w Aleksandrii[2].

Lata panowania

edytuj
  • 116-110 p.n.e. - wspólnie z matką Kleopatrą III
  • 110-109 p.n.e. - na wygnaniu
  • 109-107 p.n.e. (z przerwami) - wspólnie z matką Kleopatrą III
  • 107-88 p.n.e. - ponownie na wygnaniu
  • 88-81 p.n.e./80 p.n.e. - wspólnie z córką Kleopatrą Bereniką III

Tytulatura

edytuj
Królewski Protokół
prenomen lub imię tronowe:
M23
X1
L2
X1
 
mnxnTrtnTrD39
t H8
z
N36
Aa27t
H8
F44A41sxmC12C2stp
n
ir
Aa11
 
trl.: iwꜤ-(n)-nṯr-mnḫ-nṯrt-mr(t)-mwt.s-nḏt(t) stp.n-ptḥ iri-mꜢꜤt-rꜤ sḫm-Ꜥnḫ-imn[4] (Jua-en-neczer-menech-Neczeret-meret-mut-es-nedżetet Setepenptah Irimaatre Sechemanchenamon[2])
tłum.: Wybrany przez Ptaha; Ten, który ustanawia porządek, Re; Żywe wcielenie Amona[5]
nomen lub imię rodowe:
G39N5
 
Q3
X1
V4E23
Aa15
M17M17S29S34D&t&tA Q3
X1
V28N36
 
trl.: ptwlmis Ꜥnḫ-ḏt mri-ptḥ[4] (Ptulmis Anchdżetmeriptah[2])
tłum.: Ptolemeusz, żyjący wiecznie; ukochany przez Ptaha[5]

W języku greckim jego tytuł brzmiał basileus Ptolemaios IX Theos Philometor II Theos Soteros II - król Ptolemeusz Bóg Miłujący Matkę Bóg Zbawca[2]

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l Ptolemy IX Soter II, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-06-01] (ang.).
  2. a b c d e f g h i Bogusław Kwiatkowski, Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, wyd. 2, Iskry, 2021, s. 1065-1067, ISBN 978-83-244-1042-2.
  3. a b c d e f g h i Bogusław Kwiatkowski, Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, wyd. 2, Iskry, 2021, s. 1068-1076, ISBN 978-83-244-1042-2.
  4. a b Peter Lundström, Ptolemy IX in hieroglyphics [online], Pharaoh.se [dostęp 2023-06-01] (ang.).
  5. a b Egipt Starożytny - Ptolemeusze (Lagidzi) [online], narmer.pl [dostęp 2023-06-01].