Referendarz (historia)
Referendarz (hist.) w dawnej Polsce - urząd ustanowiony na mocy konstytucji sejmowej z 1507 r. w związku z zanikiem urzędu sędziego nadwornego.
Powoływano dwóch referendarzy: świeckiego i duchownego (osobne pary dla Korony i Wielkiego Księstwa). Starszeństwo między nimi zależało od długości czasu piastowania urzędu. Referendarzy koronnych oficjalnie powołał Zygmunt I. Referendarzy litewskich Zygmunt August.
Referendarze urzędowali stale przy królewskim dworze (nie mogli się z niego oddalać). Do ich obowiązków należało przyjmowanie od ludności próśb i skarg, które następnie referowali (stąd ich nazwa) kanclerzom i królowi. Referendarze uczestniczyli w sądach królewskich: asesorskim, relacyjnym i sejmowym, referując sprawy i prowadząc w nich rejestr spraw.
W ósmym dziesiątku lat XVI w. referendarze stali się urzędnikami sądowymi prowadząc sądy referendarskie, których celem było rozstrzyganie sporów chłopów z dóbr królewskich z dzierżawcami lub ze starostami. Sądem wyższym dla sądu referendarskiego była Asesoria.
W II poł. XVIII wieku spośród referendarzy wybierano sekretarzy Rady Nieustającej i jej Departamentu Interesów Cudzoziemskich. W Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim referendarz był funkcjonariuszem pomocniczym Rady Stanu, zajmujący się przygotowywaniem projektów o charakterze sądowym i administracyjnym. Od XIX w. referendarzem tytułowano różnego rodzaju urzędników państwowych.