Republika radziecka

Republiki radzieckie – twory państwowe odwołujące się do ideologii leninizmu, powoływane w końcu pierwszej wojny światowej i wkrótce po jej zakończeniu. Republiki powstawały samorzutnie (poza granicami Imperium Rosyjskiego przed 1917), lub jako państwa marionetkowe, z inspiracji Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików), lub w konsekwencji agresji Armii Czerwonej.

Republiki radzieckie tworzone były także w latach późniejszych jako jednostki podziału administracyjnego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w wyniku podbojów nowych ziem (państw) lub reorganizacji władz istniejących wcześniej jednostek terytorialnych.

Republiki radzieckie 1917-1922

W okresie 1917-1922 powstały m.in. następujące republiki:

1917

• Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka
• Ukraińska Ludowa Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1918)
• Doniecko-Krzyworoska Republika Radziecka (istniejąca wyłącznie w 1918)

1918

• Dońska Republika Radziecka (istniejąca wyłącznie w 1918)
• Kubańska Republika Radziecka (istniejąca wyłącznie w 1918)
• Kubańsko-Czarnomorska Republika Radziecka (istniejąca wyłącznie w 1918)
• Północnokaukaska Republika Radziecka (istniejąca wyłącznie w 1918)
• Odeska Republika Radziecka (istniejąca wyłącznie w 1918)
• Radziecka Socjalistyczna Republika Taurydy (istniejąca wyłącznie w 1918)

1919

• Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka
• Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka
• Litewsko-Białoruska Socjalistyczna Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1919)

1920

• Galicyjska Socjalistyczna Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1920)
• Armeńska Socjalistyczna Republika Radziecka
• Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka
• Bucharska Ludowa Republika Radziecka (istniejąca do 1925)
• Republika Dalekiego Wschodu (istniejąca do 1922)
• Chorezmijska Ludowa Republika Radziecka (istniejąca do 1925)
• Nachiczewańska Socjalistyczna Republika Radziecka (istniejąca do 1923)

1921

• Abchaska Socjalistyczna Republika Radziecka (istniejąca do 1931)
• Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka
• Tuwińska Republika Ludowa (istniejąca do 1944)

1922

• Federacyjny Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Zakaukazia, który jeszcze w 1922 roku przyjął nazwę Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka

W 1918 istniała w zalążku Fińska Socjalistyczna Republika Robotnicza podczas wojny domowej w Finlandii.

W 1920 roku, w trakcie wojny polsko-bolszewickiej, przygotowywane było powołanie republiki radzieckiej pod nazwą Polska Socjalistyczna Republika Rad.

Republiki radzieckie poza imperium Rosyjskim

Większość republik radzieckich powstała na terytorium byłego Imperium Rosyjskiego. Jednak analogiczne państwa powstawały także w wyniku działań rewolucyjnych na terenie państw Europy środkowej i zachodniej:

• Alzacka Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1918)
• Bawarska Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1919)
• Bremeńska Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1919)
• Besarabska Socjalistyczna Republika Radziecka (1919-1920)
• Słowacka Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1919)
• Węgierska Republika Rad (istniejąca wyłącznie w 1919)

Podjęto także próbę powołania Radzieckiej Republiki Iranu - ruch partyzancki Dżangalije wspierany przez wojska radzieckie ustanowił efemeryczną republikę, która istniała w latach 1920-1921.

Powstanie ZSRR

30 grudnia 1922, na mocy traktatu założycielskiego ZSRR, ustanowiony został Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, którego sygnatariuszami były:

• Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka
• Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka
• Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka
• Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka

Od momentu ustanowienia ZSRR przez republikę radziecką rozumie się podmioty wchodzące w skład tego związku, zarówno republiki związkowe, jak i wchodzące w ich skład autonomiczne republiki radzieckie.

II wojna światowa

Po pakcie Ribbentrop-Mołotow do ZSRR przyłączono państwa lub części państw, i ustanowiono republiki:

• Karelo-Fińska SRR - marzec 1940, jako pozostałość marionetkowej Fińskiej Republiki Demokratycznej po wojnie zimowej (istniejąca do 1956)
• Estońska SRR (po okupacji przez Armię Czerwoną Republiki Estonii w czerwcu 1940 i aneksji przez ZSRR w sierpniu 1940)
• Litewska SRR (po okupacji przez Armię Czerwoną Republiki Litwy w czerwcu 1940 i aneksji przez ZSRR w sierpniu 1940)
• Łotewska SRR (po okupacji przez Armię Czerwoną Republiki Łotwy w czerwcu 1940 i aneksji przez ZSRR w sierpniu 1940)
• Mołdawska SRR (po aneksji Besarabii przez ZSRR w konsekwencji ultimatum wobec Rumunii w czerwcu 1940)

Rozwiązanie ZSRR

W trakcie rozpadu ZSRR, od 1988 roku kolejne republiki związkowe ZSRR ogłaszały niepodległość. Na mocy Porozumienia białowieskiego (8 grudnia 1991) Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich przestał istnieć, a w ciągu kolejnych miesięcy wszystkie republiki wchodzące wcześniej w skład ZSRR (w tym jako autonomiczne republiki radzieckie) usunęły nazwę "radziecka" ze swoich nazw.