Rywka Basman Ben-Chaim
Rywka Basman Ben-Chaim (ur. 20 lutego 1925 w Wiłkomierzu, zm. 22 marca 2023 w Herclijji) – izraelska poetka tworząca w jidysz i nauczycielka, laureatka nagrody im. Icyka Mangera.
| Data i miejsce urodzenia |
20 lutego 1925 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
22 marca 2023 |
| Język |
jidysz |
| Dziedzina sztuki |
poezja |
Życiorys edytuj
Rywka Basman urodziła się 20 lutego[1] 1925 roku w Wiłkomierzu[1][2]. Uczęszczała do szkoły z jidysz jako językiem nauczania i młodo zaczęła pisać wiersze. Od 1941 roku[1] mieszkała w getcie w Wilnie, w którym spędziła razem dwa lata[1][2]. W tym okresie poznała Abrahama Suckewera, który zachęcił ją do dalszego pisania w jidysz. Po likwidacji getta[1] Basman znalazła się w obozie koncentracyjnym Kaiserwald, gdzie dalej tworzyła wiersze, które później recytowała, by pocieszyć inne więźniarki[1][2]. Podczas likwidacji obozu udało się jej zachować zapiski, ukrywając je zwinięte pod językiem[1].
Po wojnie przez dwa lata mieszkała w Belgradzie, gdzie wyszła za mąż za Szmuela Ben-Chaima[1][2]. W tym czasie pomagała Żydom z Europy Wschodniej w nielegalnej emigracji do Palestyny[1]. W 1947 roku sama dokonała aliji i osiadła w kibucu Ha-Mapil[1][2]. Po studiach w Tel Awiwie przez 16 lat uczyła dzieci w swoim kibucu, jednocześnie kontynuując pracę twórczą[1]. Na początku lat 60. studiowała literaturoznawstwo porównawcze na Uniwersytecie Columbia[1], po czym przez kilka lat mieszkała w Moskwie, gdzie jej mąż pracował w dyplomacji[1][2]. W tym czasie pomagała utrzymać kontakt lokalnym pisarzom jidysz z Zachodem[1]. Po śmierci męża w 1993 roku dodała jego nazwisko do swego, posługując się odtąd nazwiskiem „Basman Ben-Chaim”[1].
Zmarła 22 marca 2023 roku w Herclijji[3].
Twórczość edytuj
Tworzyła elegijną[1] poezję liryczną[1][2] w jidysz, cechującą się oryginalnym podejściem do języka, m.in. posługując się elementami codziennego języka w nieoczywistych kontekstach[1]. Należała do grupy literackiej Jung Isroel[1][2]. Pomimo zakorzenienia jej twórczości w Izraelu, w jej utworach brak nawiązań do bieżących kwestii politycznych, natomiast wiele miejsca poświęcone jest elementom świata przyrody, takim jak drzewa, morze czy deszcz. Powracającym motywem jest także istota czasu. Z wiekiem zaczęła otwarcie nawiązywać do historii Zagłady Żydów. Jej tomiki poetyckie ilustrował jej mąż[1].
Jej twórczość została wyróżniona licznymi nagrodami, w tym nagrodą im. Icyka Mangera (1984), nagrodą Światowej Organizacji Syjonistycznej (1989) czy nagrodą im. Chaima Żytłowskiego (1998)[1].
Jej utwory przetłumaczono na język hebrajski, angielski, francuski, niemiecki i flamandzki[1]. Po polsku ukazały się dwa wybory wierszy w tłumaczeniu Szoszany Raczyńskiej: Dotknąć czasu (1999)[4] i Na strunach deszczu (2003)[5]. Jej utwory znalazły się także w antologii Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz (2018), w tłumaczeniu Karoliny Szymaniak[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Zelda Kahan Newman, Rivka Basman Ben-Hayim, [w:] Shalvi/Hyman Encyclopedia of Jewish Women [online], Jewish Women's Archive, 23 czerwca 2021 [dostęp 2023-05-31] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Rywka Basman Ben-Chaim, [w:] Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz, Karolina Szymaniak, Joanna Lisek, Bella Szwarcman-Czarnota (red.), Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2018, s. 547–548, ISBN 978-83-7866-209-9.
- ↑ Zelda Kahan Newman, The late poet Rivka Basman Ben-Hayim’s tragic secret [online], The Forward, 30 marca 2023 [dostęp 2023-05-31] (ang.).
- ↑ Dotknąć czasu [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2023-06-01].
- ↑ Na strunach deszczu [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2023-06-01].