Antepedium
Antepedium (również antependium, frontale) – bogato zdobione zakrycie lub zasłona zakrywająca podstawę (stipes) stałego ołtarza chrześcijańskiego.
Charakterystyka edytuj
Termin pojawił się w późnym średniowieczu. Do XV wieku używano nazw: pallium, vestis altaris, facies altaris[1].
Do XI wieku funkcję antepedium pełniła opuszczona część obrusa ołtarzowego, leżącego na mensie[2].
We wczesnym średniowieczu antepedium często obiegało mensę ze wszystkich stron, od XI wieku zakrywało jedynie przednią część stipes[3]. Wykonane były ze złota, srebra, haftowanych tkanin, drewna polichromowanego lub pokrytego płaskorzeźbą oraz wytłaczanej skóry (kurdybanu)[2].
Haftowana tkanina, zwykle jedwabna, początkowo była drapowana, od XVI wieku rozpinana była na drewnianej ramie[2], antepedia ze srebra lub złota często zdobione były szlachetnymi kamieniami i filigranem[2][3].
Pośrodku zwykle znajdował się krzyż[2] otoczony symbolami chrześcijańskimi[4], kwiatami[2].
Ponadto na antepedium były wyobrażane sceny o treści ewangelicznej[4], głównie sceny z życia Jezusa Chrystusa, Marii – matki Jezusa lub świętego, któremu poświęcony był ołtarz[3], a także Michała Archanioła z siedmioma gołębicami Ducha Świętego[1]. Na antepediach występowały teksty inwokacji, daty i nazwiska fundatorów[2].
Od XVII wieku nie stosowano antepedium, jeśli stipes był wykonany z marmuru oraz przy ołtarzach sarkofagowych[1].
W niektórych kościołach dekorowano podstawę ołtarza upodabniając ją do antepedium np. w kolegiacie św. Anny w Krakowie[1] lub w kościele przy klasztorze w Czernej. W Czernej stipes wykonane z czarnego „marmuru” dębnickiego pokryte są rytym ornamentem na wzór tkaniny z motywem kwiatowym[5].
Kościoły chrześcijańskie przed Soborem Watykańskim II często posiadały kilka antepediów dostosowanych kolorem do okresu roku liturgicznego i charakteru święta[2][1].
Nazwa pochodzi z łacińskiego ante pedes – „przed stopami”. Wariant nazwy „antependium” pochodzi od słów „ante” (przed) i „pendere” (zawieszać), co dotyczy tkanin zwieszających się z krawędzi mensy ołtarzowej[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Bogusław Nadolski: Leksykon liturgii. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2006, s. 102-103, ISBN 978-83-01-12365-9.
- ↑ a b c d e f g h i Sztuka świata. Słownik terminów A–K. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2013, s. 33-34, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ a b c Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 15, ISBN 83-7014-531-0.
- ↑ a b Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1982.
- ↑ Marcin Pielesz: Zabytkowe klasztory w małopolsce. Przewodnik. Kielce: Wydawnictwo Jedność, 2014, s. 246, ISBN 978-83-7660-928-7.
Bibliografia edytuj
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 11. ISBN 83-85001-89-1.