Jurij Stelmaszczuk
Jurij Stelmaszczuk ps. Rudyj (ur. 1920 w Korsziwie, zm. 5 listopada 1945 w Kijowie) – ukraiński działacz wojskowy, dowódca Okręgu Wojskowego UPA "Turiw", w 1943 roku kierował mordami na ludności polskiej[1].
 chorąży
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1920 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 listopada 1945 |
| Przebieg służby | |
| Formacja | |
| Jednostki |
UPA-Turiw |
| Główne wojny i bitwy | |
Życiorys edytuj
Był organizatorem i dowódcą oddziałów UPA na Wołyniu (zahon (pułk) "Ozero"), a następnie dowódcą Okręgu Wojskowego "Turiw".
Zachorowawszy na tyfus, nieprzytomny, podczas transportu na saniach, został aresztowany 26 stycznia 1945 przez NKWD. Rozpoczął współpracę z NKWD, złożył obszerne zeznania dotyczące m.in. mordów na ludności polskiej[2]. Jego zeznania umożliwiły NKWD przygotowanie i wykonanie operacji zakończonej zabiciem dowódcy UPA-"Piwnicz" Dmytra Klaczkiwskiego ps. Kłym Sawur[3]. Trzy dni po śmierci Klaczkiwskiego, 15 lutego 1945 Jurij Stelmaszczuk napisał w więzieniu rozkaz-odezwę, wzywającą do ujawnienia się oddziałów UPA wobec NKWD[4].
W śledztwie Stelmaszczuk składał obszerne zeznania, identyfikował zabitych (w tym ciało Klaczkiwskiego) i aresztowanych, występował publicznie na mityngach. Jeszcze przez kilka miesięcy był w ten sposób wykorzystywany przez NKWD[5].
6 sierpnia 1945 skazany na karę śmierci. Rozstrzelany 5 listopada 1945 w więzieniu łukianowskim.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008
- ↑ Piotr Zając, Prześladowania..., op. cit.
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm) s.495-497
- ↑ Źródło: Derżawnyj Archiw Lwiwskiej Obłasti (DALO- Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie) f.3 d. 228, k. 151-155 za: Elżbieta Kotarska, Lwowski aktyw epistolarny 1944-1945 w : Europa Nie Prowincjonalna Warszawa-Londyn 1999 Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza Rytm, Polonia Aid Foundation Trust, ISBN 83-86759-92-5 , s. 1273. W maszynopisie rosyjskiego tłumaczenia rozkazu Stelmaszczuka wykreślono słowa "będę osobiście ścigał z bronią". W to miejsce dopisano atramentem: "będę prosił sowiecką władzę, by dała mi możliwość ścigania." Tamże
Do wszystkich dowódców, politycznych wychowawców i szeregowych zjednoczonej grupy UPA Zawichost: Zimą 1944-45 przeciwko oddziałom, które były mi podporządkowane i działały pod moimi rozkazami, sowieckie wojska i rządowe organy podjęły takie środki, że dalsza walka w UPA prowadzi tylko do wyniszczenia dowódców i szeregowych UPA bez najmniejszej nadziei na zwycięstwo teraz i w przyszłości.(…) Kłym Sawur, były dowódca UPA, zabity w chwili, gdy jego gospodarze – niemieccy faszyści na czele z ludojadem Hitlerem uciekają z Berlina, a Czerwona Armia prowadzi bój na terenie Niemiec. Nadszedł czas, by wyjść z lasów i schronów, wyjść z podziemnej ciemności na światło – do prawdziwego życia. (…) Polecam:
1. Dowódcom i szeregowym, którzy działają nielegalnie – zaprzestać dalszej walki przeciwko narodowi ukraińskiemu.
2. Dowódcom brygad, oddziałów, pododdziałów, plutonów i drużyn natychmiast – wydać rozkazy, by każda jednostka w komplecie pod bronią stawiła się w najbliższym ośrodku rejonowym, gdzie będą przyjęci przez przedstawicieli miejscowej władzy. Dowódców, którzy nie wykonają tego polecenia – likwidować, a szeregowym [polecam] ujawnić się w najbliższym rejonie z bronią w ręku.
3. Dowódców i szeregowych, którzy nie zgłoszą się dobrowolnie do organów sowieckiej władzy do 15 marca 1945 r., będę osobiście ścigał z bronią jako zdrajców narodu ukraińskiego.
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), s.499.