Owadożery (ssaki)

Owadożery
	Eulipotyphla
	Waddell, Okada & Hasegawa, 1999
	; Przedstawiciel rzędu – jeż zachodni (Erinaceus europaeus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Magnordo	Boreoeutheria
Nadrząd	Laurasiatheria
Rząd	owadożery
Synonimy
	Rosores Link, 1795; Reptantia André, 1797; Subterranea Illiger, 1811; Insectivores G. Cuvier, 1816; Insectivora Bowdich, 1821; Sorices Wagler, 1830; Spalacogalæ Pomel, 1848; Lipotyphla Haeckel, 1866; Gradientia Gill, 1871; Dilambdodonta Gill, 1883; Erinaceomorpha Gregory, 1910; Soricomorpha Gregory, 1910; Erinaceomorpha Saban, 1954; Euinsectivora Heim de Balsac & Bourlière, 1955; Dormaaleoidea Novacek, 1985; Solenodonta Kalandadze & Rautian, 1992; Soricota Kalandadze & Rautian, 1992; Lipotyphliformes Kinman, 1994; Dormaalioidea Walsh, 1998; Erinaceiformes Zagorodnyuk, 2008; Lypotyphla Zagorodnyuk, 2008; Soriciformes Zagorodnyuk, 2008;
Podrzędy
	2 podrzędy + 3 rodziny wymarłe i 1 rodzaj wymarły o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	2 podrzędy + 3 rodziny wymarłe i 1 rodzaj wymarły o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Owadożery^[22] (Eulipotyphla) – rząd ssaków z podgromady ssaków żyworodnych (Theria).

Zasięg występowania edytuj

Rząd obejmuje gatunki występujące w Ameryce, Eurazji i Afryce^[23].

Podział systematyczny edytuj

Podział na Soricomorpha i Erinaceomorpha jest parafiletyczny, więc żeby zachować monofiletyzm grupy zaproponowano nową nazwę Eulipotyphla^[23]. Do rzędu należą następujące występujące podrzędy^[24]^[25]^[26]:

Erinaceota Van Valen, 1967
Solenodonota Brace, J.A. Thomas, Dalén, Burger, MacPhee, Barnes & Turvey, 2016

Opisano również rodziny wymarłe nie sklasyfikowane w żadnym z powyższych podrzędów^[27]:

Geolabididae McKenna, 1960
Micropternodontidae Stirton & Rensberger, 1964
Vastaniidae Bajpai, Kapur, Das, Tiwari, Saravanan & Sharma, 2005

Rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnym z powyższych podrzędów:

Quadratodon De Bast & T. Smith, 2016^[28] – jedynym przedstawicielem był Quadratodon sigei De Bast & T. Smith, 2016

Przypisy edytuj

↑ P.J. Waddell, N. Okada & M. Hasegawa. Towards Resolving the Interordinal Relationships of Placental Mammals. „Systematic Biology”. 48 (1), s. 1–5, 1999. DOI: 10.1093/sysbio/48.1.1. (ang.).
↑ J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 52. (niem.).
↑ C.K. André: Der Zoologe, oder Compendiöse Bibliothek des Wissenswürdigsten aus der Thiergeschichte und allgemeinen Naturkunde. Cz. Heft V–VIII. Eisenach: Johann Jacob Gebauer, 1797, s. 28. (niem.).
↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 123. (łac.).
↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, s. 131. (fr.).
↑ T.E. Bowdich: An analysis of the natural classifications of Mammalia, for the use of students and travellers. Paris: J. Smith, 1821, s. 24, 31. (ang.).
↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 14. (niem.).
↑ A.N. Pomel. Études sur les carnassiers insectivores (Extrait). Première partie.—Insectivores fossiles. „Archives des sciences physiques et naturelles”. 9, s. 246, 1848. (fr.).
↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clx. (niem.).
↑ T.N. Gill. On the characteristics of the primary groups of the class of mammals. „The American naturalist”. 5 (8–9), s. 532, 1871. (ang.).
↑ T.N. Gill: Order III. – Insectivora. W: J.S. Kingsley: The Standard Natural History. Cz. 5: Mammals. Boston: S.E. Cassino, 1884, s. 136. (ang.).
↑ Gregory 1910 ↓, s. 464.
↑ Gregory 1910 ↓, s. 465.
↑ R. Saban. Phylogénie des insectivores. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. 2^e série. 26 (3), s. 429, 1954. (fr.).
↑ H. Heim de Balsac & F. Bourlière: Ordre des insectivores. Systématique. W: P.-P. Grassé (red.): Traité de Zoologie: Anatomie, Systématique, Biologie. Cz. 17: Mammifères. Les Ordres: Anatomie, Éthologie, Systématique. Paris: Masson & Cie, 1955, s. 1656. (fr.).
↑ M.J. Novacek. The Sespedectinae, a new subfamily of hedgehog-like insectivores. „American Museum novitates”. 2822, s. 23, 1985. (ang.).
↑ Kalandadze i Rautian 1992 ↓, s. 54.
↑ Kalandadze i Rautian 1992 ↓, s. 55.
↑ K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).
↑ S.L. Walsh. Notes on the anterior dentition and skull of Proterixoides (Mammalia: Insectivora: Dormaaliidae), and a new dormaaliid genus from the early Uintan (Middle Eocene) of Southern California. „Proceedings of the San Diego Society of Natural History”. 34, s. 3, 1998. (ang.).
↑ ^a ^b ^c І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 36, 2008. (ukr.).
↑ C. Błaszak (red.): Zoologia. Ssaki. T. 3. Cz. 3. Warszawa: PWN, s. 23, 45, 61, 190–235. (pol.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 20–86. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-22]. (ang.).
↑ C.J. Burgin: Introduction. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 26. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 61–77. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Eulipotyphla Waddell, Okada & Hasegawa, 1999, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-22] (ang.).
↑ E. De Bast & T. Smith. The oldest Cenozoic mammal fauna of Europe: implication of the Hainin reference fauna for mammalian evolution and dispersals during the Paleocene. „Journal of Systematic Palaeontology”. 15 (9), s. 759, 2016. DOI: 10.1080/14772019.2016.1237582. (ang.).

Bibliografia edytuj

W.K. Gregory. The orders of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 27, s. 1–524, 1910. (ang.).
H.Н. Каландадзе & А.С. Раутиан: Система млекопитающих и историческая зоогеография. W: Филогенетика млекопитающих. Москва: Издательство Московского университета, 1992, s. 44–152. (ros.).

[Waddell&inni-1] P.J. Waddell, N. Okada & M. Hasegawa. Towards Resolving the Interordinal Relationships of Placental Mammals. „Systematic Biology”. 48 (1), s. 1–5, 1999. DOI: 10.1093/sysbio/48.1.1. (ang.).

[link-2] J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 52. (niem.).

[and-3] C.K. André: Der Zoologe, oder Compendiöse Bibliothek des Wissenswürdigsten aus der Thiergeschichte und allgemeinen Naturkunde. Cz. Heft V–VIII. Eisenach: Johann Jacob Gebauer, 1797, s. 28. (niem.).

[ill-4] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 123. (łac.).

[cuv-5] G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, s. 131. (fr.).

[bow-6] T.E. Bowdich: An analysis of the natural classifications of Mammalia, for the use of students and travellers. Paris: J. Smith, 1821, s. 24, 31. (ang.).

[wag-7] J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 14. (niem.).

[pom-8] A.N. Pomel. Études sur les carnassiers insectivores (Extrait). Première partie.—Insectivores fossiles. „Archives des sciences physiques et naturelles”. 9, s. 246, 1848. (fr.).

[hae-9] E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clx. (niem.).

[gill71-10] T.N. Gill. On the characteristics of the primary groups of the class of mammals. „The American naturalist”. 5 (8–9), s. 532, 1871. (ang.).

[gill83-11] T.N. Gill: Order III. – Insectivora. W: J.S. Kingsley: The Standard Natural History. Cz. 5: Mammals. Boston: S.E. Cassino, 1884, s. 136. (ang.).

[CITEREFGregory1910464-12] Gregory 1910 ↓, s. 464.

[CITEREFGregory1910465-13] Gregory 1910 ↓, s. 465.

[sab-14] R. Saban. Phylogénie des insectivores. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. 2^e série. 26 (3), s. 429, 1954. (fr.).

[bal&bou-15] H. Heim de Balsac & F. Bourlière: Ordre des insectivores. Systématique. W: P.-P. Grassé (red.): Traité de Zoologie: Anatomie, Systématique, Biologie. Cz. 17: Mammifères. Les Ordres: Anatomie, Éthologie, Systématique. Paris: Masson & Cie, 1955, s. 1656. (fr.).

[nov-16] M.J. Novacek. The Sespedectinae, a new subfamily of hedgehog-like insectivores. „American Museum novitates”. 2822, s. 23, 1985. (ang.).

[CITEREFKalandadzeRautian199254-17] Kalandadze i Rautian 1992 ↓, s. 54.

[CITEREFKalandadzeRautian199255-18] Kalandadze i Rautian 1992 ↓, s. 55.

[kin-19] K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).

[wal-20] S.L. Walsh. Notes on the anterior dentition and skull of Proterixoides (Mammalia: Insectivora: Dormaaliidae), and a new dormaaliid genus from the early Uintan (Middle Eocene) of Southern California. „Proceedings of the San Diego Society of Natural History”. 34, s. 3, 1998. (ang.).

[zah-21] І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 36, 2008. (ukr.).

[Błaszak-22] C. Błaszak (red.): Zoologia. Ssaki. T. 3. Cz. 3. Warszawa: PWN, s. 23, 45, 61, 190–235. (pol.).

[Burgin&inni-23] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 20–86. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[mdd-24] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-22]. (ang.).

[amw-25] C.J. Burgin: Introduction. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 26. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Cichocki&inni-26] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 61–77. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[zij-27] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Eulipotyphla Waddell, Okada & Hasegawa, 1999, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-22] (ang.).

[bast&smi-28] E. De Bast & T. Smith. The oldest Cenozoic mammal fauna of Europe: implication of the Hainin reference fauna for mammalian evolution and dispersals during the Paleocene. „Journal of Systematic Palaeontology”. 15 (9), s. 759, 2016. DOI: 10.1080/14772019.2016.1237582. (ang.).

[22]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]